بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات مقاومت فلسطین به منزله بخش مهم و جدانشدنی ادبیات معاصر عربی، در کنار ملت شریف و دیگر سازمانهای مبارز خود پابهپا پیش رفت و کوشید آتش روشن انتفاضه ملی را برافروخته نگه دارد. بیشک یکی از دلمشغولیهای اساسی ادبیات در سرزمینهای اشغالی، توجه به جنبههای مقاومت آن است. در این زمینه، شعر در مقایسه با نثر دارای اهمیت بیشتری بوده و بسیاری از شاعران عرب و غیر عرب را در کشورهای دیگر نیز به خود جذب کرده است.
برای اولین بار غسان کنفانی نویسنده معاصر فلسطینی، نام مجموعهای از شعرها و داستانهای شاعران و نویسندگان معاصر فلسطینی را »ادبیات مقاومت فلسطین« گذاشت و پس از آن اصطلاح ادبیات مقاومت یا ادبیات پایداری رایج شد. شاید کمتر شاعری از شعرای عرب را بتوان یافت که نسبت به قضیه فلسطین بیاعتنا بوده است.
داستانهای مقاومت در فلسطین، در زمره بهترینهای جهان در ادبیات مقاومت است؛ زیرا ریشه در واقعیت دارد و نویسندگان، آنچه را روایت میکنند که با گوشت و پوست خود تجربه کردهاند. مقاله حاضر به مفهوم و گستره ادبیات مقاومت در طول تاریخ پر فراز و نشیب آن در فلسطین پرداخته است و به روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده است.
-1مقدمه
مقاومت از اصول اولیه زندگی بشری است که انسان بدون بهرهمندی از آن هرگز قادر به زندگی نخواهد بود. قرآن آن را واجب شرعی و ضرورت بشری میداند که فقدان آن، موجب فساد در زمین خواهد شد. همچنین قرآن که کتابی آسمانی و کتاب مقاومت در معنای عام آن است، جهت ایجاد توازن و تعادل و برپایی عدالت و ایجاد امنیت درجامعه بشری نازل شده است تا هیچ فتنهای در عالم نباشد: - «بقره. - 193/بنابراین پایداری و مقاومت، مفهوم مطلقی است که به پدیدههایمختلف تعلّق میگیرد و به آنها رنگ و بو و سایه روشنهای معنایی خاص میبخشد. گاه مقاومت و پایداری در زمینه سیاست جلوهگر میشود و گاه خود را در بستر مسائل اجتماعی و فرهنگی به نمایش میگذارد.
در هر حال، پایداری به خودی خود، در بردارندهی دو مفهوم اصلی است: از یک چشم انداز، نوعی ایستادگی در برابر همآن چیزهایی است که آدمی آنها را ناپسند میشمارد و میخواهد از زندگی خود خارج سازد. در این مفهوم، پایداری مستلزم مبارزه و درگیری به شکلهای مختلف زبانی، فکری و گاه مسلحانه است. پایداری در مفهوم دوم خود، پای فشردن و دفاع نمودن از تمام چیزهایی است که انسان با معیارهای گوناگون آنها را مفیدمیشمارد و احساس میکند با حذف آنها، زندگی بی-ارزش خواهد شد. در این مفهوم، انسان، یافتهها و داشتههای خود را حق مییابد و برای حفظ آنها، هر گونه سختیای را به جان میخرد و بدون این که خود را درگیر مبارزات فیزیکی و جسمانی سازد،با رفتار و منش خود در تلاش بر میآید تا با ترویج فضیلتها و کمالات معنوی، زمینهی همدلی دیگران را با خود فراهم سازد.
-1-1بیان مساله
در طول تاریخ، حوادث و اتفاقات سرنوشتسازی برای هرملّتی روی میدهد که در آنها نوعی تقابل و کشمکش با مخالفان و دشمنان دیده میشود و این نوع حوادث در آثار ادبی نیز، منعکس میشود و معمولاً این دفاع مقابله با دشمن، با تقدس و تکریم نگریسته میشودادبیّات. مقاومت در تاریخ ادبیّات عربی از سابقهای کهن برخورداراست؛ به طوری که از دوران پیش از اسلام و در روزگار پیامبر اکرم - صنیز - در ادبیّات عرب دیده میشود.
همچنین ادب مقاومت فلسطین، تاریخی پرفراز و نشیب دارد. ریشه این ادبیات از زمان حملهی صلیبیها به بیت المقدس شکل گرفت و به رشد و نمو تدریجی خود ادامه داد، اما ظهور و بروز حقیقی و پیدایش رسمی ادبیات مقاومت در فلسطین را باید به وقایع قرن اخیر که منجر به شکلگیری دولتی غاصب در دل جهان اسلام گردید نسبت داد. واقعهای شوم که جگرگوشه جهان اسلام را در برابر چشم مسلمانان به دندان گرفت و دل تمامی مسلمانان راستین را به درد آورد؛ در این میانامّا ادب مقاومت در فلسطینمتولّد شد و به مرور راه واقعی خود را در دفاع از سرزمین فلسطین شناخت و با صلابت و قدرت در این راه گام نهاد.
ادبیات مقاومت فلسطین در سرزمین اشغالی، پر قدرتترین مقاومت و غضبناکترین کینه علیه دشمن صهیونیستی و پابرجاترین ایمان به پیروزی به شمار میرود. چه بسا با وجود این شعرحقیقتاً، پیروزی و غلبه بر دشمن در دسترس و نزدیک شد.ادبیات مقاومت با اصرار و پا فشاری تمام در مقابل تبلیغات صهیونیستی به پاخاسته است هر چند امکان دارد که در این راه آزارهای فراوانی متحمّل شود. - محمد عطیه، - 45 :1974
ادبیات مقاومت از قویترین عواملی است که نقش عمدهای در جلوگیری از آمیختگی اعراب باقی مانده در سرزمین اشغالی باواقعیّت به وجود آمده و تراژدی موجود، داشته است. بنابراین تا زمانی که شاعران با نیرویفنّی و ذاتی خویش و با تکیه بر فن و هنر خود در سرزمین اشغالی، صدای این تراژدی را به گوش دیگران برسانند، نخواهد گذاشت که تحریفی درقضیّه فلسطین صورت گیرد و به بیان ساده، موضوع فلسطین با گذشت زمان از یادها محو نمیشود بلکه بر گرما و شعلهوری آن افزوده خواهد شد. - رجاء النقّاش، 230 :1972و - 231
-2-1ضرورت و اهمیت تحقیق
در تمام دوران تاریخ بشر، ظالم و مظلوم در تقابل بودهاند. این تقابل در دنیای شعر و ادب نیز نمود دارد. از جمله مهمترین کشمکشهایی که ادبیات عرب را به شدت تحت تاثیر قرار داد اشغال فلسطین توسط رژیم غاصب صهیونیستی و کشته و آواره شدن هزاران تن از مردم و حتی شاعران بوده است. این اتفاق سبب شده است تا جریانی به نام ادبیات مقاومت شکل بگیرد که هر روزه بر ابعاد آن افزوده میشود.
نکته مهمی که در این زمینه باید به آن توجه کرد اهمیت کمیت در این نوع از تحقیقات است و هر چه بر این کمیت افزوده شود و پژوهشهای بیشتری در این باره انجام شود با روح ادبیات مقاومت هماهنگ است. بنابراین پرداختن به ادبیات مقاومت و گسترهی آن در فلسطین به عنوان خاستگاه این نوع ادبیات دارای اهمیت و ضرورت خاصی است.
-3-1پیشینه تحقیق
پیرامون ادبیات مقاومت در فلسطین و تطبیق آن در میان اشعار شاعران ایران و فلسطین و جلوه-های مقاومت و پایداری در آثار شاعران و ادیبان فلسطین، مقالهها و پایان نامههای بسیاری نوشته شده است از جمله میتوان به مقاله احمد رضا ساعدی و دیگران - - 1393، با عنوان تحلیل درون مایههای مقاومت در اشعار »طاهره صفارزاده« و »زینب عبدالسلام عبدالهادی حبش«، مقاله سید مهدی مسبوق - 1395با - عنوان مولّفههای پایداری در سرودههای ابن منیر طرابلسی، مقاله رضا افخمی عقدا - - 1394 با عنوان جلوههای ادبیات مقاومت در شعر آمال زهاوی، مقالهسیّد محمّد رضی مصطفوی نیا - - 1389 با عنوان مقاومت در شعر توفیق امین زیاد و... اشاره کرد.
