بخشی از مقاله
چکیده:
حلم از برترین صفات اخلاقی است و در روایات برای آن ویژگیهایی مانند: خصلت ممتاز، کامل کننده عقل و حجاب از آفات یاد شده است. این مقاله به دنبال مفهوم دقیق واژه ی حلم است و اینکه آیا ترجمه آن به بردباری درست است؟ حلم در لغت به معنی فرونشاندن هیجان خشم است و از آنجا که این حالت از عقل و خرد ناشی می شود، گاهی حلم به معنی عقل و خرد نیز به کار رفته است. دوره جاهلی، واژه حِلم متضاد با جهل و حلیم مقابل جاهل بوده است.
البته جهل پیش از اسلام متضاد با عقل بوده است نه علم. تفسیر حلم در حدیث به فروبردن خشم و تسلط بر خویشتن و ذکر مصادیقی مثل استقامت و سکوت برای آن همسو با معنای لغوی آن است. خداوند حلیم خوانده شده است چون در عقوبت ستمکاران عجله نمیکند و به آنها مهلت می دهد. بارزترین مصداق حلم، کظم غیظ است.
از اموری که حلم با آن همنشین آمده است، علم است و بر تلازم و پیوند آن دو تأکید شده است. این امر برخاسته از ویژگیهای حلم و پیوندی است که با عقل دارد و در سایه آن صفات حیوانی مهار می گردد. از این رو »سفاهت« را متضاد حلم برشمرده اند. واژگان جانشین چندی مانند صبر و رفق نیز برای حلم گمان می رود اما حلم با آنها تفاوتهایی دارد که در مقاله به آن پرداخته شده است. در پایان به نظر می رسد که گرچه با یک معادل نتوان ابعاد مفهوم حلم را بیان کرد ولی خویشتن داری می تواند معادل مناسبی برای آن باشد.
مقدمه:
هدف تمامی ادیان و پیامبران الهی و ائمه معصومین علیهم السلام تربیت آدمی و دعوت به فضائل اخلاقی میباشد. و در دین اسلام به عنوان آخرین و کاملترین دین خدا، مکارم اخلاق، و خویهای پسندیده از جایگاه ویژهای برخوردارند چنانکه اخلاق یکی از غایات مهم بعثت است که پیامبر اکرم - صلی االله علیه و آله - آن را بیان فرموده است: - انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق - - مجلسی ج16 ص - 210 ، چنانکه خداوند در قرآن کریم با عبارت - خلق عظیم - - قلم آیه - 4 ، پیامبر اکرم - ص - را به عنوان الگوی اخلاقی به انسانها معرفی میکند دین اسلام به تعبیری دین اخلاق و تربیت است.
قرآن مجید به عنوان یگانه سند جاودانه الهی، همواره پیروان خود را به کسب ارزشهای اخلاقی و خویهای پسندیده دعوت می کند و سجایای اخلاقی، پیوسته مورد سفارش قرآن و معصومین - ع - میباشد. رفتار و گفتار پیامبر - ص - و ائمهی معصومین - ع - الگوهایی روشن و جاویدان از اخلاق اسلامی است. و آنان معلمان الهی انسان در جهت شناساندن مکارم اخلاق به او تا قیام قیامت میباشند. سیره و منش ایشان حاوی تعالیمی مهم و درسهای آموزنده و انسان ساز است و به هر نسبت که افراد علاقمند و باایمان، متأسی به این سیره و خلق عظیم باشند به همان نسبت از سعادت واقعی و کمال راستین برخوردار می گردند و به مکارم اخلاق و سجایای انسانی متخلق میشوند.
در واژه شناسی چندین کار لازم است :
.1شناخت فرهنگ زبان مورد نظر .
.2شناخت افق تاریخی خاص متن مورد نظر، در دوره تاریخی آن .
.3توجه به کاربردهای واژه در موارد معنای حقیقی یا مجازی، با توجه به قرار گرفتن آن در ساختار متن .
.4توجه به تحولات زبان و تغییرمعنایی واژهها یا حتی عناصر فرهنگی مربوط به آن، بخصوص در جهان رو به دگرگونی امروز، و تحولات اجتماعی - فرهنگی سریع در کل جهان .
.5 مراجعه به متن های همزمان، یا کمی قبل و بعد از متن مورد نظر .
.6اگر قرار باشد استمرار کار برد یک واژه یا اصطلاح در زبانی پیگیری شود، باید متون پس از آن نیز مطالعه و بررسی گردد. از این رو شعر شاعران دورههای صدر اسلام، دوره اموی و دوره عباسی در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است تا معنای واژه را در عصرهای بعدی نشان بدهیم .
