بخشی از مقاله
چکیده:
در دوران معاصر که دوران تقابل و تعامل بین فرهنگ ها و تمدن ها خوانده شده است، مطالعه و پرداختن به آراء و نظریات رهبران، متفکران و اندیشمندان مسلمان، که با خلق آثار فکری و اجتماعی تلاش می کنند، ما را با مسایل و مشکلات اجتماعی زمان حال آشنا سازند. به دیگر سخن اینکه، مبانی تفکرات، اندیشههایاجتماعی و مشی زندگی این متفکران که نقش تعیین کننده و اساسی در جامعه و تاریخ انسانها داشتهاند، لذا پرداختن به ابعاد متختلف زندگی و آثار فکری و اجتماعی آنان، جهت حرکت در سیر اندیشه عملی آنان ضروری به نظر می رسد.
بدون شک و به یقیین در سلسله رهبران و علمای جهان اسلام و شیعه، حضرت آیت االله خامنه ای جایگاه ویژهای در تاریخ جهان معاصر دارد، از اینرو، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران، رهبر و متفکری درد آشنا و واقف به مسایل انسانی، اجتماعی، جامعه شناسی و مقتضیات زمان خویش که دیدگاههای جامعه شناختی و اندیشههایاجتماعی ایشان که نشات گرفته ازهویّت دینی، اعتقادی و اسلام ناب محمدی - ص - - وحی و سنت - و از آن جمله، ادامه دهنده راه و اندیشه مسیر عملی رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی قدسسره است،که اندیشهها و دیدگاههای ایشان مرز زمان و مکان را در نوردیده و همه اندیشمندان را بهتحیّر وا داشته است، به گونهای که همه آنها به نو و پویا بودن اندیشه ایشان اذعان داشته اند.
از طرف دیگر در عصر امروز به دلیل شرایط و موقعیت خاص جهان اسلام و به ویژه کشورمان در منطقه و جهان، نقش و تاثیر ارشادها و توجه به دیدگاه ها، بیانات، نظرات و سخنان رهبر معظم انقلاب بیش از هر زمان دیگر ضروری است.
از این رو، هدف اصلی این مقاله، پرداختن به برخی بیانات، سخنان، پیام ها و نظریه های عمومی رهبر معظم انقلاب در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است.
مقدمه:
واقعیت آن است که،»در عرصه اندیشههایاجتماعی و جامعه شناختی، با اندیشمندان و متفکران برجستهای روبه رو هستیم که شناخت زوایای فکری آنان برای جوامع و علیالخصوص برای علم جامعهشناسی در این دیار ضرورت تامی دارد. -
بنابراین،»انساننوعاً چنین بوده که جز در اجتماع زیست نکرده است وطبعاً خود آگاهی اجتماعی در بودن و شدن و طرز رفتار آن اهمیت اساسی و نقش تعیین کننده دارد، به همین دلیلمثلاً مقایسه جوامع با یکدیگر، وجوه مشترک، تفاوتها، توجیه و فهم این تفاوت ها و نتایج حاصل از آن، همواره مورد علاقه و توجه دنیای قدیم بوده است. -
در حالی که،عموماً» اندیشهاجتماعی به نظریاتی میگوییم که در پی تبیین علمی یا فلسفی مسائل مربوط به زندگیاجتماعی انسان است. جامعه بشری شامل پویشهای گوناگونی مانند پویش اقتصادی، تاریخی، سیاسی، دینی و امور مربوط به حکومت و خانواده، مالکیت، رابطه زن و مرد، تعلیم و تربیت، آزادی و عدالت و غیره است و نیز به اندیشههایی که به وسیله ژرف اندیشان اجتماعی پیش از ظهور علوم اجتماعی کنونی در تاریخ فرهنگ ابراز گردیدهاند، اندیشهاجتماعی میگوییم -
از این رو، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان بر اساس مبادی اندیشه اسلامی طراحی شده است و در نتیجه الزامات فکری و اجتماعی نیز در پی دارد. محوریت انسان اصلی ترین ویژگی این نوع تفکر است. بدین لحاظ، اندیشه اجتماعی اسلامی بیشتر انسان مدار است تا جامعه مدار یا تاریخ مدار. از این رو، شناسایی اندیشه اتجتماعی اسلامی باید از بحث در مورد انسان - ایده آل و عقلی و عرفانی - شروع شده و به جامعه انسانی و کمال گرا ختم شود
بدینسان، اگر رهبر معظم انقلاب را از جهت نقش اصلی و تعیین کنندگی که در هدایت امت اسلام و به ویژه در روشن گری و روشن فکری دینی معاصر ایفا کرده اند، مورد بررسی قرار دهیم، یکی از اصلیترین تلاشهای ایشان ایجاد وحدت و همدلی برای جلوگیری ار تفرقه مسلمانان و بیداری جهان اسلام، علیه استکبار جهانی بوده است.
بنا بر این در این مقاله ضمن بررسی کلیات شکل گیری تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، طرح مساله، اهمیت و ضرورت پرداختن به این مسئله، در نهایت به گزیده مهمترین موضوعات، دیدگاه ها و اندیشههای انسانی، فرهنگی و اجتماعی حضرت آیت االله خامنه ای که عمدهترین مسائلاجتماعی عصر جدید، از جمله مسایلی همچون وحدت، ملت و ملت ایران، روحانیون و علما، علت تغییرات اجتماعی، کارگزاران تغییرات اجتماعی، دانشجویان و دانشگاهیان، مسلمانان و امت اسلام، تبلیغات، تفرقه، محرومین و مستضعفین، آزادی، جوانان، اصالت فرد و جامعه، تکامل اجتماعی و ... پرداخته می شود.
با این حال، روش تحقیق و بررسی این مقاله، مطالعه کتابخانهای و اسنادی است، بنابراین منبع اصلی این تحقیق، سخنرانی ها، بیانات، پیام ها، آثار و نوشتهها ی گوناگون مقام معظم رهبری است که با توجه به مزایای روش تحلیل محتوا در این نوع پژوهش از روش کیفی این تکنیک استفاده شده است.
تاریخ اندیشه اجتماعی:
ریتزر مدعی است هر چند که زمان دقیقی برای پیدایش جامعه شناسی نمی توان ذکر کرد، ولی اگر جامعه شناسی را اندیشیدن و مطالعه درباره جهان اجتماعی تعریف بکنیم، پس پیدایش جامعه شناسی با پیدایش انسان بر روی زمین قرین خواهد بود.
از همین رو، ریمون آرون معتقد است ارسطو، افلاطون، و حتی مونتسکیو نیز به لحاظ اینکه به بررسی علمی امور اجتماعی پرداخته اند، جامعه شناس بوده اند و نیز اشاره نموده است که جامعه شناسی آن قدر هم جوان نیست و عمر آن به آراء ارسطو بر می گردد که در دوران معاصر مطرح است
از این رو اندیشمندان این عرصه، تاریخ جامعه شناسی را به 10 دوره تقسیم کردند. - 1 قبل از افلاطون و ارسطو، -2 افلاطون و ارسطو، -3 اسکندریه، -4 اندیشه در نزد مسلمین، -5 پیدایش فلسفه اجتماعی، - 6 پیدایش فلسفه جامعه شناسی، -7 دوره تاسیس جامعه شناسی، -8 دوره مکاتب، -9 دوره تنوع برداشتها و گرایشات و حوزه ها و -10 دوره ترکیب و بازنگری
به دیگر سخن اینکه، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان پس از طرح مبانی دینی، مبانی عقلی و ثبات سیاسی و اجتماعی، سمت و سوی جدیدی یافت. در این دوره که از قرن سوم هجری شروع می شود، متفکران اجتماعی مسلمان سعی دارند تا مباحث اجتماعی را به طور مستقل مورد بررسی قرار دهند. این حساسیت در تمام رشته ها و حوزه های علمی و فکری در نزد متفکران مسلمان وجود داشته است.
همچنین، فارابی به عنوان متفکر اصلی در تاسیس فلسفه اسلامی تلاش بسیاری نموده است. داوری معتقد است:" باید فارابی را موسس هم دانست."
مبانی و اصول اندیشه متفکران مسلمان:
اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان در بطن فرهنگ و تفکر و همراه با تحقق شرایط اجتماعی و سیاسی شکل گرفته و دچار تغییر و تحول شده است. در اولین موقعیت، اندیشه اجتماعی در بطن گفتمان های دینی و تاریخی مطرح شده و بر اثر تعامل فرهنگ و تمدن اسلامی با دیگر فرهنگ ها و تمدنها، حوزه فلسفه اجتماعی و مطالعات تطبیقی بین فرهنگی - سفرنامه ها - و مطالعات جغرافیایی - سیاسی، فرهنگی و تاریخی - افزوده شده است. در مرحله بعد، نظریه های اجتماعی در حوزه فرد، خانواده، اخلاق، دولت و حکومت، و شهرها و تمدنها مطرح شده است.
