بخشی از مقاله
چکیده :
گلستان یکی از آثار ارزشمند افصح المتکلمین سعدی شیرازی است که مباحث مختلف اجتماعی، دینی، عرفانی، حکومتی و خصوصاً تربیتی را در زیباترین شکل به صورت بسیار مجمل در خود گنجانده و با استفاده از آیات و احادیث و سخن بزرگان و تجربیات شخصی به ابعاد مختلف زندگی بشری پرداخته است که در این میان مباحث تربیتی بسیار جلوه گر است.
ما در این گفتار برآنیم تا عوامل مؤثر در تربیت را از میان حکایات شیرین گلستان استخراج کرده و با نیم نگاهی به نهج البلاغه، نظرات جامعه شناسان و دانشمندان علوم تربیتی، به تحلیل آنها بپردازیم. وراثت، محیط، تجربه، حوادث و کار از مهمترین عوامل تربیتی است که در زندگی آدمی نقش بسزایی دارد و سعدی نیز بسیار زیبا و ادیبانه به بیان آنها همت گماشته است.
-1 مقدمه:
افصح المتکلمین سعدی شیرازی، سخنور پر آوازه ایرانی با آثار ارزشمند خود که مشحون از مشائل تربیتی است، نقش عمده ای در شکل گیری اندیشه قوم ایرانی-اسلامی دارد. او حکیمی است که با بهره گیری از فرهنگ و معارف پر بار اسلامی به خوبی از عهده سخن برآمده و همانند جامعه شناسی ژرف اندیش به توصیف رفتارهای اجتماعی و انسانی پرداخته است.
سعدی در گلستان خود یک دوره حکمت عملی را گنجانده که در قالب پند و اندرز با سخنی شیرین همراه با سجعی زیبا و آراسته به ابیاتی پر مغز، دایره مخاطبین خود را فراتر از وطن ترسیم نموده تا جایی که در اقصی نقاط عالم نام سعدی نامی آشنا و پر طرفدار است، لذا در این گفتار برآنیم تا با عنایت به عوامل مؤثر در تربیت، نمود آنها را در گلستان پیدا کرده، به تحلیل و بررسی مباحث مذکور بپردازیم.
تربیت در زندگی انسان نقش بسزایی دارد، به طور کلی پرورش استعدادهای فردی، استوار کردن پایه های جمعی و ایجاد تفاهم میان افراد انسانی در سایه تعلیم و تربیت صورت می گیرد. بنابراین تربیت مورد توجه نخبگان جامعه است و هرکس به گونه ای از آن سخن به میان آورده و در بین نویسندگان و شعرا کلام سعدی شیرازی در این باره بسیار مورد توجه است و در بسیاری از مجامع علمی مطمح نظر قرار گرفته بگونه ای که در این باره آثاری چند از کتاب و مقاله پدید آورده است. همچون عوامل تربیت در باب هفتم و هشتم گلستان و دیدگاه تربیتی سعدی و ... ولی ما برآنیم تا عوامل مؤثر در تربیت را بطور خاص در گلستان مورد بررسی قرار دهیم و از زاویه ای ادبی بیشتر به موضوع بپردازیم و اینکه سعدی در بیان این عوامل بیشتر به چه منابعی احتمالا نظر داشته است.
تربیت در لغت به معنای پرورش دادن، ادب و اخلاق به کسی یاد دادن و ... می باشد. - ر.ک: دهخدا، معین، عمید - در تعریف تربیت نمیتوان به جمله ای کوتاه بسنده کرد زیرا مفهوم بی پایان و بیکرانه ای دارد که تمام شئون و ساحت حیات انسانی را در بر می گیرد. "جان استوارت میل" تربیت را هر تأثیری می داند که آدمی در معرض آن است، فرقی نمیکند آبشخور آن اثرگذاری شیئ، شخص و یا جامعه باشد - رفیعی، - 90 : 1388 کانت تربیت را پرورش و تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ می داند که در پی کامیابی متربی در جامعه آینده است، جامعه ای که به مراتب از جامعه کنونی برتر است
شهید مطهری تربیت را عبارت از پرورش دادن می داند؛ یعنی استعدادهای درونی ای را که بالقوه در یک شیئ موجود است، به فعلیت درآوردن و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها، تا از این راه متربی به حد اعلای کمال برسد
بزرگان دین از جمله مولای متقیان علیعلیه السلام ، به تربیت توجه خاصی داشته اند و آن حضرت معتقد است تربیت باید به اصلاح رابطه انسان با خدا و دیگران منجر گردد و سرانجام انسان را به هدف نهایی یعنی قرب الهی برساند
تربیت از دیدگاه سعدی نیز فضایل درونی و پرورش اخلاقیات است، یعنی در بند رضای حق جل و علا بیش از آن باشی که در بند حظ نفس خویش و هر آنکه در او این صفت موجود نیست به نزد محققان بالغ نشمارندش
-2 گلستان و تربیت
گلستان شاهکار سعدی کتابی که در هشت باب و یک دیباچه در سال 656 نگارش یافته است، حاصل تجربیات شیخ اجل است که دنیایی حکمت در آن نهفته، بگونه ای که سخنش را چون زر خریدار باشند و صیت شهرتش در اقصی نقاط عالم پراکنده باشد.
او که یک عالم دینی است و یک سخنور نامی، موعظه هایش در شکل گیری شخصیت آدمی بسیار مؤثر است، لذا گلستان نشانی از قدرت و منزلت اوست که به قول آن اندیشمند توانا اگر انسان مجاز باشد تنها یک کتاب را با خود به کرات دیگر ببرد غیر از کتب مقدس آسمانی، می تواند گلستان سعدی یکی از انتخاب ها باشد. پس در این دریای ژرف به غواصی می پردازیم تا هرچه بیشتر به مروارید های حکمت، آن هم در خصوص تربیت دست یابیم.
-1-2 عوامل تربیت
در میان کنز سخن سعدی به تعدادی از عوامل تربیت بر می خوریم که عبارتند از : وراثت، محیط، تجربه، حوادث - سختی ها وشداید کار
-1-1-2 وراثت:
از جمله عوامل مهم و مؤثر در تربیت انسان وراثت است. بدین معنی که خصوصیت های آباء و اجدادی به نسل های بعدی منتقل می شود. با وجود این، آغاز کار تربیت اخلاقی پیش از تولد کودک و حتی پیش از ازدواج است.
