مقاله گلسنگ‌های استان گیلان

بخشی از مقاله

چکیده

در این مقاله فهرست گلسنگهای جمعآوری شده از استان گیلان ارایه می گردد. از آنجا که تا به حال بررسی جامع و دقیقی بر روی فلور گلسنگی استان صورت نگرفته است، نتایج حاصل از این تحقیق سبب دستیابی به یک شناخت کلی درباره تنوع گونهای گلسنگهای استان میشود، بررسی و شناخت گلسنگهای هر منطقه، گذشته از آن که با تولید اطلاعات بنیادین در مورد روی شهای آن منطقه همراه بوده و ب سیار حائز اهمیت ا ست، به دلیل اهمیت و کاربردهای عدیدهای که گل سنگها دارند همواره مورد توجه بوده ا ست، امروزه گل سنگها به عنوان " شنا ساگرهای زی ستی" - Bioindicators - مطرح بوده و از آنها برای برآورد میزان آلودگی محیطهای طبیعی و شهری استفاده میشود، به علاوه تا به حال هزاران ماده با ارزش از گلسنگها استخراج گردیده است.

مقدمه

گلسنگها گروهی از گیاهان بیگل هستند که در مناطق مختلف کشور و بخصوص نواحی مرطوب پراکندهاند. این گیاهان بر روی بسترهای رویش بسیار متنوعی رشد و نمو میکنند، آنها را میتوان روی بسیاری از موجودات زنده یا غیر زنده مثل سنگ، خاک، چوب، تنه درختان، دیوارهای سنگی و بتنی، شیروانی منازل و درکل هر بستری که دارای ثبات و پایداری باشد، یافت.

گلسنگها در واقع اکوسیستمهای کوچکی با دو نوع ارگانیسم هستند، یکی بخش قارچی - Mycobiont - و دیگری بخش جلبکی - Photobiont - ، که با یکدیگر زندگی همزیستی دارند، در این همزیستی قارچ مسئول انجام تبادلات گازی و جذب آب و املاح از محیط است و جلبک با استفاده از این مواد و انرژی نورانی خورشید عمل مهم فتوسنتز یا تولید مواد آلی را به عهده دارد .

به دلیل اهمیتی که گلسنگها در اکوسیستمها دارند، امروزه بررسی و شناسایی گلسنگها یکی از اولویتهای مهم تحقیقات محیط زیستی است چرا که با تولید اطلاعات بنیادی در زمینه گلسنگ شناسی همراه بوده و در ضمن شناخت گلسنگها با توجه به کاربردهای متعددی که دارند، راه را برای انجام بسیاری از بررسیهای کاربردی هموار میسازد .[2]

گلسنگ ها در واقع اکوسیستمهای کوچکی با دو نوع ارگانیسم هستند، یکی بخش قارچی - Mycobiont - و دیگری بخش جلبکی - Photobiont - ، که با یکدیگر زندگی همزیستی دارند، در این همزیستی بخش قارچی- که اغلب یک آسکومیست است-مسئول انجام تبادلات گازی و جذب آب و املاح از محیط است و بخش جلبکی-که متشکل از جلبک سبز، سیانو باکتری یا هر دو است- با استفاده از این مواد و انرژی نورانی خورشید عمل مهم فتوسنتز یا تولید مواد آلی را به عهده دارد .[3]

مواد و روشها

محدوده اجرای این تحقیق استان گیلان در شمال کشور بودهاست. استان گیلان با مساحتی معادل 14100 کیلومتر مربع بین دو طول شرقی 34و ْ48 تا 36و ْ50 و عرضهای شمالی 34و ْ36 تا 27و ْ8 ، در حاشیه جنوبی دریای خزر واقع است و به دلیل دارا بودن تنوع بالای توپوگرافی و اقلیمی، از فلور گلسنگی متنوعی برخوردار است .[1] جمعآوری گلسنگها در همه فصول سال امکانپذیر است، نحوه جمعآوری گلسنگها از طبیعت بستگی به نوع تال آنها دارد و از این منظر چهار نوع گلسنگ در طبیعت یافت میشود:

الف- تالهای بوتهای - تصویر - - 4-1 این گلسنگها با اتصال باریکی به سطح تکیهگاه میچسبند و ممکن است به حالت افراشته، آویخته و یا گسترده بر روی تکیهگاه قرار داشته باشند. برای برداشتن این نوع از گلسنگها وجود یک کارد برنده کافی بوده و بهتر است آنها را همراه با بخش کوچکی از تیکهگاهشان جمعآوری کنیم.

ب- تالهای برگی - تصویر - - 2-1 این گلسنگها اغلب برگ مانند و لوبدار بوده و به آسانی با استفاده از یک کاردک از تکیهگاه خود جدا میشوند.

پ- تالهای پوستهای - تصویر - - 1-1 برخلاف میسلیومهای بوتهای و برگی که به آسانی میتوان آنها را جمعآوری کرد، بسیار از انواع گلسنگهای پوستهای را نمیتوان از تکیهگاهشان جدا نمود؛ زیرا که به طور کامل به تکیهگاه خود چسبیده و یا به درون آن فرو رفتهاند و نمونه برداری از آنها به همراه بخشی از تکیهگاهشان صورت میگیرد، به همین دلیل برای جمع آوری چنین گلسنگهایی وجود چکش و قلم برای خرد کردن سنگها بسیار ضروری است.

ت- تالهای فلسی یا پولکی - تصویر-1 - - 3 سطح رویین تال این گلسنگها از اجزای پولک مانندی تشکیل شده است، لبههای این پولکها به تکیهگاه متصل نبوده و به کمک تیغه چاقو میتوان آنها را جمعآوری نمود. گلسنگهای جمعآوری شده با روشهای فوق را با دقت لای کاغذ روزنامه، پارچه، پاکتهای کاغذی یا جعبههای پلاستیکی قرار داده، اطلاعات مربوط به هر یک را یادداشت و پیوست میکنیم و نمونهها را در جای گرم و بدون رطوبت نگهداری میکنیم تا به طور کامل خشک شوند، پس از خشک شدن نمونهها آنها را در بستهبندیهای مخصوص کاغذی قرار داده و بعد از الصاق اتیکت اطلاعات-شامل شماره نمونه، نشانی دقیق محل جمعآوری، تاریخ جمعآوری، ارتفاع محل جمعآوری، طول و عرض جغرافیایی محل جمعآوری، خصوصیات رویشگاهی منطقه و بالاخره نام جمعآوری کننده، در هرباریوم قرار میدهیم.

نتایج

نتایج این تحقیق عبارتند از فهر ست گل سنگهای جمعآوری شده از ا ستان گیلان که در مو س سه تحقیقات جنگلها و مراتع ک شور-هرباریوم مرکزی ایران نگهداری می شوند، 11 گونهای که با علامت ستاره * م شخص شدهاند، برای اولین بار از این استان جمعآوری شدهاند [1]، - جدول - 1، - نقشه . - 1

بحث و نتیجهگیری

براساس سیمای پوشش گیاهی و باتوجه به ویژگیهای اقلیمی و توپوگرافیک استان، جمعآوری از مناطق چهارگانه آن شامل نواحی جلگهای –ساحلی، مناطق جنگلی، مراتع - ارتفاعات کوهستانی و نواحی جنوبی استان صورت گرفت و در مجموع 500 نمونه گلسنگ از گردنه الماس در تالش، فیلده رودبار، خصیلدشت املش، آسمانسرای منجیل و چرمکش لوشان جمعآوری گردید که این نمونهها هم اکنون در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، هرباریوم مرکزی ایران نگهداری میشوند [1]، - جدول - 1، - نقشه . - 1 در مجموع 81 گونه گلسنگ متعلق به 16 تیره شناسایی شد که دو جنس Peltigera - تصویر - 2-1 و Cladonia - تصویر - 3-1 به ترتیب با دارابودن 7 و 6 گونه دارای بیشترین گونه شناسایی شده در بین جنسها بودند.

فراوانترین شکل رویشی در بین گلسنگهای جمعآوری شده مربوط به گلسنگهای دارای تال برگی - تصویر - 2-1 بود و بقیه اشکال رویشی شامل گلسنگهای پوستهای - تصویر - 1-1، فلسی - تصویر - 3-1 و بوتهای - تصویر - 4-1 به ترتیب در مقامهای بعدی قرار گرفتند. گلسنگها دارای سیستم فیزیولوژیکی باز هستند و مواد معلق در هوا اعم از سمی و غیر سمی به راحتی وارد بافتهای آنها میشوند از این رو بازتاب آلودگی هوا را به سرعت میتوان بر روی گلسنگها مشاهده نمود وحتی با بررسی دقیق گلسنگها میتوان میزان آلودگی محیط را از نظر کمی و کیفی و به طور دقیق مشخص نمود از این رو امروزه گلسنگ ها به عنوان "شناساگرهای زیستی" - Bioindicators - مطرح بوده و از آنها برای برآورد میزان آلودگی محیطهای طبیعی و شهری استفاده میشود.

به علاوه تا به حال هزاران ماده با ارزش از گلسنگها استخراج گردیده است که در صنعت، صنایع غذایی، صنایع دارویی و بالاخره صنایع آرایشی- بهداشتی کاربرد وسیعی دارند، گذشته از این ها فواید زیست محیطی گلسنگ ها بیشمار است، برای مثال گلسنگها از یک سو پیشتازان اکوسیستم ها هستند و با ایجاد شرایط جدید - مثل تولید خاک - مقدمه ورود جانداران تک سلولی، گیاهان و جانوران را به محیطهای عاری از موجودات زنده فراهم میآورند و از سوی دیگر در اکوسیستمهای طبیعی با حفاظت از خاک موجب پایداری آنها می شوند. نتایج ارایه شده در این تحقیق به عنوان اطلاعات علمی بنیادی و جدید میتواند راه را برای بررسیهای کاربردی بعدی بر روی گلسنگها-که در بالا ذکر شد-هموار سازد.