بخشی از مقاله
چکیده
گیاهان دارویی شامل گروهی از گیاهان است که دارای ترکیبات ویژهاند و به صورت چند منظوره واستفادههای مختلفی دارند. همچنین دارای عادات رشدی متفاوتی مانند علفی، درختچهای، درختی، بالارونده و خزنده میباشند. با توجه به وجود اقلیمهای مختلف کشور ایران تنوع گیاهی و به خصوص گیاهان دارویی نیز بالا است. کاربرد گیاهان دارویی در فضای سبز علاوه بر ایجاد تنوع در گونهها و اکوتیپ باعث گسترش فضای سبز و گیاهان دارویی و افزایش انعطاف طراحی میشود.
به علاوه با کشت گیاهان دارویی در فضای سبز بخشی از هزینههای ریالی قابل بازیافت است و افزایش زمینههای تحقیقاتی و آگاهی عمومی را به دنبال دارد با توجه تحمل نسبتا خوب برخی گونههای گیاهان دارویی تنشهای محیطی مانند شوری، خشکی، هرس شدید و فلزات سنگین میتوانیم از این گیاهان در فضای سبز مناطق مختلف بهره ببریم. گیاهان دارویی چندساله مثل رزماری، زوفا، اسطوخودوس، آویشن، نعناع و پونه و درختان و درختچههایی مثل اکالیپتوس، زیتون، گل محمدی و انار بدلیل هم دارا بودن گلهای زیبا و معطر و هم انعطاف اکولوژیکی بالا را میتوان در گسترش فضای سبز شهری استفاده نمود.
مقدمه
بدون شک نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی ماشینی امروز بر روحیه انسانها و تلطیف هوا بر هیچ کس پوشیده نیست. به هر حال انسان در هر شرایطی نیاز به آرامش و سکوت دارد و یکی از راههای تامین این آرامش استفاده از فضای سبز است. این سرانه در کشور ما بسیار اندک است در حالیکه سرانه استاندارد فضای سبز در دنیا 25 مترمربع برای هر فرد است.
گیاهان دارویی با توجه به سرعت رشد و تکثیر بالا، وجود عطر و اسانس، تناسب کاشت جهت فضای سبز و سازگاری بالا میتوانند گزینه مناسبی جهت استفاده در فضای سبز باشند. فضاهای سبز شهری علاوه بر جنبههای زیبایی بعنوان ریههای تنفسی شهرها به شمار میروند و بخصوص در شهرهای بزرگ علاوه بر عملکردهای زیبایی و اجتماعی در تعدیل دما، لطافت هوا، کاهش آلودگیهای صوتی، جذب گردوغبار و بهبود شرایط بیوکلماتیک شهر موثرند.
بنابراین با توجه به سازگاری و تنوع بالای این گیاهان میتوانیم با کشتشان در فضای سبز علاوه بر استفاده از زیبایی آنها از مصارف دارویی، صنعتی، دفع آفات و عطر آنها نیز بهرهمند شویم - . - 2 در کشور ایران بدلیل شرایط آب و هوایی نامساعد، معمولا با کمبود آب مواجهایم و یا اینکه اولویت مصرف آب در ایجاد فضای سبز قابل توجیه نیست بنابراین میتوانیم در فضای سبز هر منطقه از گیاهان بومی همان منطقه که با شرایط اقلیمی و محدودیتها و تنشهای آن منطقه سازگاری و تکامل و تطابق یافتهاند استفاده کنیم. از اینرو کاربرد گیاهان دارویی بومی در گسترش فضای سبز هر منطقه حائز اهمیت است. به طور مثال در مناطق کم آب میتوانیم از کشت آویشن بدلیل مقاومت بالا به کم آبی و یا انار که گونه نسبتاً مقاوم به شرایط نامساعد محیطی است، بهرهمند شویم.
مزایای استفاده از گیاهان دارویی در فضای سبز:
افزایش بیماریهای غیرواگیردار - استرسهای کاری و بیماریهای ناشی از رفتارهای خوراکی ناسالم - بطور قابل توجهی سلامتی انسان را در زندگی شهرنشینی تهدید میکند. فضای سبز و بخصوص فضای سبز طراحی شده با گیاهان دارویی میتواند در این زمینه جهت تامین آرامش و سلامتی انسان گزینه و انتخاب بسیار مفیدی باشد.در واقع فضای سبز یک محیطی را فراهم میکند که باعث ترویج و بهبود سلامت و افزایش کیفیت زندگی شهرنشینی میشود. کاربرد گیاهان دارویی در فضای سبز میتواند بصورت بامهای سبز باشد. که در آن از برخی گونههای گیاهی یک یا چندساله بومی منطقه و با خاک مناسب روی بام انجام میشود که اکنون مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است. البته در این زمینه همکاری عموم مردم را علاوه بر سازمانهای مرتبط با فضای سبز میطلبد - . - 8
افزایش تنوع در فضای سبز
با توجه به وجود اقلیمهای مختلف در کشور ایران و تنوع گیاهان دارویی بکار گیری این گونهها در فضای سبز تنوع گونهها واکوتیپ - از نظر رنگ، فرم، اندازه و سازگاری - را دوچندان میکند و نشانه توانایی اقلیمی و احوال فرهنگی منطقه است.
حفظ ژرم پلاسم گیاهان دارویی
کشت گیاهان دارویی در فضای سبز یا باغهای گیاهشناسی جهت حفاظت و جلوگیری از انقراض آنها که توسط انسان انجام میشود.این حفظ منجر به حذف پدیدههای طبیعی مثل چرا، بیماری و آفت، سیل، آتش سوزی، رقابت و خشکسالی میشود.جهت جلوگیری از حذف ژنهای مفید، برداشت گزینشی گیاهان دارویی قوی و سالم از طبیعت توسط انسان انجام میشود . - 6 -
جبران بخشی از هزینهها
سطح وسیع و در حال گسترش فضای سبز و هزینههای کاشت و داشت و کادر فنی و اجرایی احداث فضای سبز، بهای سنگینی است که صرفه جویی و گریز از آن، مخارج بهداشتی و هزینههای اجتماعی بسیار بیشتری بهبار خواهد آورد. در دید کلان برآورد ارزشهای معنوی زیست محیطی، حفاظتی، تفریحی و مانند آن در فضای سبز نیاز به امکاناتی گسترده و تخصص هایی است که بتوان بر اساس آن به بیان ارزش واقعی پرداخت.
با کشت گیاهان دارویی درفضای سبز بخشی از هزینه های ریالی قابل بازیافت است. نیاز آبی گیاهان بومی معمولاً کمتر از گیاهان غیربومی است که این امر سبب صرفه جویی در مصرف آب آبیاری است. در این مسیر فرصت شغلی ایجاد میشود و داوطلبانی مانند فارغ التحصیلان کشاورزی ومنابع طبیعی، بازنشستگان و افراد عادی در قبال درصدی از سود میتوانند مراحل دیگری از تولید مانند برداشت، جداسازی و خشک کردن گیاهان دارویی راانجام دهند . - 4 -
تأمین اهداف آموزشی، تحقیقاتی:
علیرغم سابقه طولانی استفاده از گیاهان دارویی و وجود انواع گیاهان دارویی در کشور متأسفانه درصد کمی ازفرهیختگان جامعه و تحصیلکردگان علوم گیاهی، کشاورزی و منابع طبیعی با این گیاهان آشنا هستند و برای افزایش آگاهی دانشجویان و حتی متخصصین فضای سبز امکان آموزش بصورت عمومی و رایگان صورت میگیرد. کاشت گیاهان دارویی در فضای سبز و نصب تابلوهای معرفی مختصری از گیاه دارویی مد نظر امکان این آموزش را فراهم میکند. در کشورهایی مثل شیلی و هند افزایش نجومی و سالیانه سطح فضای سبز مرهون توجه به آموزش عمومی است.
کنترل فرسایش
بقایای محصولاتی مانند کرچک و ماریتیغال که تنها بذر آنها برداشت می شود، برای تأمین این هدف مناسب به نظر می رسد. همچنین استفاده از گیاهان دارویی چندساله مانند زوفا، اسطوخودوس، سنا و آویشن میتوانند در کنترل فرسایش بسیار مؤثر باشند . - 1 -
تلطیف هوا، کاهش دما و جذب گردو غبار
گیاهان سبز همواره دی اکسید کربن هوا را که در اثر تنفس انسان و حیوانات وفعل وانفعالات شیمیایی و آلودگیهای زیست محیطی وارد هوا می شوند، جذب نموده وگاز اکسیژن را که یک ماده حیاتی برای موجودات زنده به شمار می رود آزاد میکنند. استفاده از گیاهان دارویی که دارای سطح و دوام برگ بالایی هستند نظیر شمعدانی، ختمی، داتوره و نعناع مناسب بنظر می آید. اکالیپتوس هم جهت احداث بادشکن و جلوگیری از نفوذ گرد وغبار نیز بسیار مؤثر است . - 3 -
محصور کردن معابر با احداث پرچین سبز جهت ایجاد سایبان طبیعی
با توجه به شدت تابش آفتاب در اکثر اوقات سال در ایران، احداث نردههای ساده و دیوار سبز انواع پرچین، به گونهای که ضمن تردد افراد، محدوده معابر را به صورت دیوارهای سبز مشخص سازد، وباعث ایجاد چشم انداز زیبا1در فضای سبز گردد. انواع شمشاد، خرزهره و زرشک جهت احداث پرچین سبز مناسب به نظر میرسد.
استفاده از پساب فاضلاب
بالا بودن میزان فاضلابها و عدم نفوذ پذیری فاضلاب حاصله سبب بروز مشکلات زیادی شده است. جمع آوری فاضلاب و استفاده از پساب حاصل از تصفیه فاضلاب جهت آبیاری فضای سبز باعث کاهش مصرف آب میگردد. گیاهانی نظیر داتوره، رزماری، مریم گلی،اسفرزه، ختمی تحمل نسبتاً خوبی به شوری، خشکی، و قلیایی بودن خاک دارند - . - 6
کاهش آلودگیها - صوتی، هوایی، فلزات سنگین -
امروزه روشهای بسیار متنوعی جهت کاهش آلودگیها در محیط وجود دارد که بیشتر آنها زمان بر و پرهزینه میباشد. استفاده از گیاهان در جذب آلودگیهای محیطی - گیاهپالایی - روشی طبیعی و کم هزینه است و سرمایه گذاری علمی و اقتصادی در این زمینه بسیار ارزشمند و حائز اهمیت است.
نکات مهم در بکارگیری گیاهان دارویی در احداث فضای سبز:
الف - سازگاری گیاه
تحمل به خشکی،شوری و قلیایی بودن خاک: اقاقیا، اکالیپتوس، داتوره، سنجد، رزماری، اسطوخودوس، گل محمدی، کرچک وختمی تحمل تشعشع شدید خورشید: اقاقیا، مورد، رزماری و اسطوخودوس تحمل هرس شدید: دارچین، مورد، اسطوخودوس و رزماری سازگاری با آلودگیهای محیطی: انواع رز و گل محمدی دی اکسید گوگرد را در نسوج خود تثبیت میکنند. اقاقیا، نمدار و فندق در کاهش آلودگی صوتی موثرند. گل سرخ و داتوره در جذب فلوراید اطراف کارخانجات آلومینیم سازی نقش دارند. نمدار متحمل به ازن است و ژینکو متحمل به آلودگی هواست.
ب - تاثیر گیاه بر سلامت انسان
