بخشی از مقاله
چکیده
هر سازمان بزرگ اقتصادی در دنیا به طور مستمر باید در حال پیشرفت و سازگاری با تغییرات جدید باشد. گمرک نیز نهاد مهمی در کشور است که دروازههای ورود و خروج کالا به حساب میآید و با توجه به قدیمی بودن نظام و ساختار این سازمان باید با استفاده از برنامهریزیهای کلان و طولانیمدت در مسیر توسعه و سازگاری با تحولات داخلی و بینالمللی قرار گیرد.
امروزه، تبدیل شدن به یک گمرک مدرن - e-customs - سالم و ایمن، مؤثر وکارآ به عنوان یک شریک تجارت و مرزبان اقتصادی کشور، متناسب با تغییرات، از طریق بررسی، اصلاح، ارتقا و روزآمد نمودن ساختار سازمانی، نیروی انسانی، قوانین و مقررات، سیستمها و رویههای گمرکی به عنوان هدف اصلی و اساسی در دستور کار گمرکات جهان قرار دارد. اجرای طرح گمرک نوین با توجه به اهداف آن از جمله چابک بودن، هوشمندی و پاسخگویی به مراجعان پروژهای است که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. موفقیت طرح گمرک نوین در گرو افزایش دانش و انگیزهی کارکنان است.
مقدّمهای در مورد گمرک و جایگاه آن
گمرک، نهادی حیاتی برای تأمین رفاه و کامیابی شهروندان و حفاظت از منافع جامعه محسوب میشود. سازمان جهانی گمرک از طریق ایجاد توسعهی محیط گمرکی درستکار، شفاف و قابل پیشبینی به حمایت و حفاظت از اجتماع و ثروت اقتصاد ملی کمک مینماید. این امر به تجارت قانونی بینالمللی رونق داده و این امکان را به وجود میآورد که در قبال کارهای غیرقانونی اقدامات مؤثری صورت گیرد.
امروزه گمرک به عنوان اولین و مهمترین مجری مقررات تجارت خارجی در کنار سایر عوامل ذیمدخلی در عرصهی تجارت بینالملل اعم از بانکها، شرکتهای بیمه و مؤسسات حمل و نقل و ... نقشی مهم و کلیدی در توسعهی تجارت قانونی و اعمال سیاستهای بازرگانی کشور ایفا مینماید. گمرکات جهان، موظّف به اعمال مجموعهای از مقررات و سیاستهای تجاری، اقتصادی، صنعتی، ایمنی و بهداشتی هستند که صرفنظر از اولویتهای کاری خود و علیرغم مسئولیتهای سازمانی نسبتاً مشابه، رویکرد و روشی که در اعمال این قبیل سیاستها به کار میبرند، به شدت متفاوت است.
به بیان دیگر، سازمان گمرک از یک سو مسئول اجرای قوانین و مقررات پیچیدهی حاکم بر تجارت خارجی است و از طرف دیگر، با توجه به الزامات موجود در تجارت بینالملل و استانداردهای جهانی در رابطه با سادهسازی رویهها و تشریفات گمرکی باید تلاش خود را در جهت ایجاد تسهیلات تجاری به منظور افزایش کارآیی نظام گمرکی و بازرگانی کشور معطوف نماید.
این در حالی است که گستردگی حجم اطلاعات، تغییرات پیدرپی قوانین و مقررات داخلی، تحولات و چالشهای جدید در شرایط و مقررات نوین بینالمللی و بالأخره، حجم فزایندهی تجارت بینالمللی و پچیدگی آنها، همگی دست به دست هم داده و بهرهوری در این سازمان عظیم اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده است. امروزه، تبدیل شدن به یک گمرک مدرن - e-customs - سالم و ایمن، مؤثر وکارآ به عنوان یک شریک تجارت و مرزبان اقتصادی کشور، متناسب با تغییرات، از طریق بررسی، اصلاح، ارتقا و روزآمد نمودن ساختار سازمانی، نیروی انسانی، قوانین و مقررات، سیستمها و رویههای گمرکی به عنوان هدف اصلی و اساسی در دستور کار گمرکات جهان قرار دارد.
از طرف دیگر، سازمان جهانی گمرک - WCO - به عنوان بزرگترین و مهمترین سازمان بینالدولی گمرکی موجود، با بهرهگیری از بیش از نیم قرن تجربه و نظرات و تجربیات 176 عضو دائمی خود در زمینههای مختلف امور گمرکی، اعم از امور مربوط به تعرفه و تجارت، تخلفات گمرکی، تسهیلات و مقررات، از طریق تهیه و تدوین توصیهنامهها، قطعنامهها و کنوانسیونهای بینالمللی گمرکی در جهت تحقق مهمترین هدف و فلسفهی وجودی خود که همان "رساندن گمرکات کشور به عالیترین درجهی یکنواختی و هماهنگی در روشهای گمرکی" میباشد، بیوقفه تلاش مینماید و تحقق این هدف را با اعمال اصول و قواعد ذیل قابل حصول میداند:
✓ اجرای برنامههایی به منظور نوینسازی مستمر روشها و عملیات گمرکی و در نتیجه، افزایش کارآیی و اثربخشی سازمان گمرک
✓ اعمال روشها و عملیات گمرکی به شیوههای قابل پیشبینی، پایدار و شفاف
✓ ارائهی کلیهی اطلاعات ضروری در مورد قوانین، مقررات، آییننامهها و دستورالعملهای اجرایی، روشها و عملیات گمرکی به متقاضیان
✓ کاربرد فنون جدید، نظیر مدیریت خطر، نظارتهای مبتنی بر بازبینی و همچنین جلوگیری بهینه از فناوری اطلاعات
✓ همکاری مقتضی با دیگر سازمانهای ذیصلاح ملّی، گمرکات و جوامع تجاری
✓ اجرای استانداردها و ضوابط بینالمللی موجود
✓ ارائهی فرآیندهای سهلالحصول رسیدگی اداری به طرفهای ذیمدخل
گمرک نوین و جایگاه و اهداف آن
گمرک، سازمانی پویاست که در محیطی بسیار پیچیده به همراه تغییرات مداوم به ایفای وظایف خود میپردازد. در حقیقت، چالشی که همواره گمرکات سراسر دنیا با آن روبرو هستند، ایجاد تعادل و موازنه میان تسهیل در امر تجارت و ایجاد امنیت و اعمال کنترل در راستای آن است و این، درست در شرایطی است که حجم مبادلات به صورت روزافزون در حال افزایش است. سازمان جهانی گمرک افزایش پیچیدگی ماهیت تجارت بینالملل را از طریق افزایش میزان موافقتنامههای تجاری و بهرهگیری از اینترنت در جهت تسهیل امور تجاری پیشبینی کرده است. به طور همزمان جرایم سازمانیافته همواره تهدیدی امنیتی در تجارت و تبادلات تجاری بینالمللی محسوب میشود.
با توجه به اینکه گمرک به عنوان یکی از منابع اصلی درآمدهای دولت، حائز اهمیت ویژهای است، ضرورت بازنگری و اصلاح بنیادین سازمان گمرک و بههنگامسازی فرآیندها، ساختار و سیستمهای اطلاعاتی و عملیاتی آن، هماهنگ با دانش، تعاملات و فنآوریهای نوین بیش از پیش ضروری مینماید. مسلماً امکان ارائهی خدمات گمرکی بهینه، تعامل کارآمد با سازمانهای همجوار و بینالمللی گمرکی و صیانت شایسته از حقوق دولت، جامعه و سایر ذینفعان کلیدی بر بستری نوین و کارآمد اطلاعاتی میسر خواهد بود و از این طریق میتوان به کسب بیشتر رضایت صاحبان منافع پرداخت. هدف از اجرای طرح جامع گمرک نوین، ایجاد تحول در نظام گمرکی در تمامی عرصههای فعالیت گمرک کشور با محوریت ایجاد سیستم یکپارچهی گمرک الکترونیک است.
راهبردهای گمرک جمهوری اسلامی ایران در قالب طرح جامع گمرک نوین شامل صیانت از حقوق دولت و جامعه، اصلاح ساختار و ارتقای بهرهوری، مدیریت محیط تعالی - داخلی و بینالمللی - نهادینه سازی سلامت اداری، تحقق گمرک الکترونیک، بهسازی و توسعهی منابع انسانی و پیشگیری و مقابله با ورود و خروج کالای ممنوعه، قاچاق کالا و موادّ مخدر، تخلفات گمرکی و تقلبات تجاری در مبادی گمرکی است.
مأموریت گمرکات جهان در پنج دههی اخیر تغییرات اساسی کرده است. در دههی 1980 مأموریت اصلی گمرکات در راستای کسب و کار و جمعآوری درآمد بود، اما در سال 2010 نیاز به انعطافپذیری به مهمترین مأموریت گمرک تبدیل شد تا بتواند به سرعت با چالشهای سیاسی و متغیر جهانی سازگار شود. مأموریت گمرکات جهان در سال 2020 هم تغییر خواهد کرد و پیشبینی میشود قابلیت همکاری با سایر آژانسهای درآمدی، نهادهای بازرگانی و مدیریت مرزی در ادارهی مرزهای مجازی به مأموریت اصلی گمرک در سال 2020 تبدیل شود. بهرهگیری از فنآوری در گمرک به حدی پیش خواهد رفت که عملیات ارتباطات سیّار از طریق تکنولوژی ماهواره رایج خواهد شد.
مهمترین ضرورت برای حرکت به سمت گمرک نوین، رشد روزافزون میزان تبادلات در سطح بینالمللی است. این موضوع زمانی اهمیت پیدا میکند که ایجاد تعادل مابین تسهیل تجارت و امنیت جامعه، همزمان با رشد روزافزون تجارت در جهان از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است. سازمان جهانی گمرک - WCO - نیز در توصیههای متعدد به گمرکات تعادل منطقی میان تسهیل و روانسازی تجارت و حفظ و صیانت از امنیت جامعه، تأکید مینماید.
