بخشی از مقاله
چکیده
فرسایش کنار رودخانه ای همه ساله خسارات زیادی را به اراضی مجاور و تغییر مورفولوژی رودخانه ها به همراه دارد. این پدیده موجب شده تا همه ساله مقدار زیادی خاک حاصلخیز از دسترس خارج شده و خاک فرسایش یافته خسارتی را به پایین دست وارد آورد. مقدار فرسایش خاک در کشور علی رغم متفاوت بودن آمارها از یک تا دو و نیم میلیارد تن در سال، نشان از وجود بحران در مناطق مختلف کشور دارد.
پوشش گیاهی از عوامل موثر و مفید در کاهش فرسایش خاک شناخته شده است، لکن استفاده از پوشش گیاهی در جلوگیری از فرسایش کنار رودخانه ای مستلزم شناخت گیاهان سازگار با اقلیم و نیز شرایط فرسایشی می باشد. هدف از انجام این تحقیق بررسی و شناخت رودخانه های تثبیت شده در مناطق مختلف شهرستان سبزوار توسط پوشش گیاهی مجاور خود و تعیین گونه های مربوطه، بعلاوه بررسی دلایل و شرایط تثبیت می باشد.
در این بررسی با انجام مطالعات میدانی در سطح منطقه مورد پژوهش، گونه هایی که قادر بوده اند فرسایش کنار رودخانه ای را کنترل نمایند، شناسایی و ارائه شده است، به علاوه روشهای ازیاد این گونه ها به اختصار ارائه گردیده است. نتایج نشان داد که درختچه ها در رتبه اول و بوته ای ها در رتبه دوم و درختان در رتبه سومِ کنترل فرسایش دخیل بوده اند.
مقدمه:
فرسایش خاک از جمله پدیده های مهمی است که منابع آب و خاک کشور را تهدید می کند. این پدیده علاوه بر نابودی خاک، پر کردن منابع آبی و از حیز انتفاع خارج نمودن خاک حاصلخیز، خسارات فراوانی را به تاسیسات پایین دست حوزه نیز وارد می آورد. یکی از مهمترین اشکال فرسایش خاک، فرسایش کنار رودخانه ای است که سالانه بخش قابل توجهی از اراضی مجاور را نابود می سازد. پوشش گیاهی از مهمترین عوامل کنترل فرسایش خاک به شمار می آید.
گزارشات موجود حاکی از آن است که مراتع کشور سیر قهقرایی را طی می کند این امر مربوط به زیادی دام و فقدان مدیریت مناسب در مراتع کشور می باشد. از طرفی حدود 50 هزار نفر از روستاییان و دامداران وابسته به مراتع طبیعی در امر گرد آوری هیزم جهت تامین انرژی سوخت بالغ بر 600 هزار خانوار در سال مشغول به کار می باشند. این درحالی است فرسایش به هر صورتی که باشد یکی از عوامل مهم و تشدید کننده آن ضعف پوشش گیاهی است
پوشش گیاهی چه بصورت تاج پوشش ویا پوشش سطحی باشد نقش عمده ای در کنترل فرسایش خاک ایفا می کند. - رنارد و همکاران، - 1373 طی یک بررسی نشان دادند که اگر پوششش گیاهی 20 , 10 و 30 درصد افزایش پیدا کند، میزان فرسایش به ترتیب 36 , 60 و 22 درصدِ شرایط مبنا، تقلیل می یابد.
پوشش گیاهی نه تنها باعث کاهش فرسایش های سطحی - مثل پاشمان, ورقه ای و شیاری - میگردد، بلکه می تواند از سایر اشکال فرسایش نظیر فرسایش های خندقی, کناری و توده ای نیز جلو گیری نمایید به شرط آنکه از گیاهان مناسب برای این منظور استفاده گردد.
استفاده از پده را در مسیر رودخانه های استان خوزستان جهت کنترل طغیان آب موثر و مفید دانسته است. همچنین - کلاگری، - 1372 به کاربرد پده برای کنترل طغیان آب و تحکیم دیواره رودخانه کارون تاکید کرده است. - Beeson ,1995 - پوشش بیولوژیک را در مهار کردن تخریب ساحل رودخانه ها بسیار موثر ارزیابی نموده است.
مواد و روشها:
این بررسی بطور موردی در سطح شهرستان سبزوار که در غرب استان خراسان رضوی واقع شده انجام گرفته است.
بر پایه مطالعات انجام گرفته توسط - دادرسی - 1383 متوسط بارندگی دراز مدت در منطقه مورد بررسی 209/8 میلی متر و متوسط سالانه دما 17/6 درجه سانتیگراد بر آورد شده است همین مطالعات, تبخیر سالانه را 1426 میلی متر بر آورد نموده است.
شکل 1 موقعیت منطقه مورد پژوهش را در استان خراسان رضوی نمایش میدهد.
شکل :1 موقعیت منطقه مورد پژوهش در استان خراسان رضوی
این تحقیق با روش بررسی و پیمایش میدانی وگفتگو ی چهره به چهره با آبخیز نشینان شهرستان سبزوار و مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. برای این منظور چند ناحیه در سطح شهرستان سبزوار که دارای رود خانه های فصلی و دائمی بودند انتخاب گردید. با پیمایش در طول رود خانه های منتخب نقاط تثبیت شده و تثبیت نشده مورد مطالعه قرار گرفته و نتایج حاصله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. عکس های 1 و2 نمونه هایی از نقاط تثبیت شده در حاشیه رودخانه های کلاته سادات و بفره از شهرستان سبزوار را نمایش میدهند.
عکس :1 نمونه ای از تثبیت حاشیه رودخانه توسط درختچه های حاشیه
عکس :2 نمونه ای از تثبیت حاشیه رودخانه توسط درخت های حاشیه
