بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تنوع بیماری ها و محدودیت تعداد داروهای شیمیایی، عوارض جانبی داروها، مقاومت دارویی و نبود واکسن مؤثر و مطمئن سبب توجه به ترکیبات جدید مؤثر، از جمله گیاهان دارویی شده است. خرفه، یکی از گیاهان مهم و مورد توجه پژوهشگران در این زمینه محسوب میگردد. مواد مؤثره گیاه خرفه شامل اگزالیکاسید، کینامیکاسید، کافئیکاسید، مالئیکاسید، اسیدسیتریک، کومارینها، فلاوونوئیدها، آلانین، تانن، آلفالینولئیک اسید، ساپونین، استروئید، فنول، چربی و گلیکوزوئیدهای منوتروپینی میباشد. همچنین آلکالوئیدها ازجمله مهمترین مواد شیمیایی این گیاه است.
علاوه بر این، خرفه منبع غنی از آنتی اکسیدانهایی مانند ویتامین و بتاکاروتن و سایر اسیدآمینههای ضروری بوده و عصاره الکلی ساقه و برگ گیاه خرفه دارای اثرات ضد لیشمانیایی قابل توجهی است که میتوان در تهیه داروهای موثر ضد لیشمانیوز استفاده نمود. همچنین این گیاه یک اثر حفاظتی بر روی کبد داشته و این عضو را در برابر آسیبهای ناشی از هجوم رادیکالهای آزاد و در نتیجه پراکسیداسیون لیپیدی در رتیکولوم اندوپلاسمیک محافظت میکند. خرفه در رفع سردرد، تسکین عطش و قطع هر نوع خونریزی، خردکردن سنگ مثانه، کاهش سرفه و سوزش مجرای ادرار، مثانه، روده ها و بواسیر مفید است. هدف از این مطالعه معرفی گیاه طبی سنتی خرفه، ترکیبات شیمیائی و اهمیت داروئی آن به عنوان یک منبع ارزشمند میباشد.
مقدمه
امروزه تنوع بیماریها و محدودیت تعداد داروهای شیمیایی، عوارض جانبی داروها، مقاومت دارویی و نبود واکسن مؤثر و مطمئن، سبب توجه به ترکیبات جدید مؤثر، از جمله گیاهان دارویی شده است. گیاهان داروئی اگر چه از دیرباز برای آدمیان آشنا و در بسیاری از مواقع مرهم دردهای بشری بوده است اما پیشرفتهای علمی و فنآوری طی سه دهه اخیر اهمیت و نقش سازنده گیاهان داروئی را در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه دارو و درمان دو چندان ساخته است. مصرف گیاهان داروئی علاوه بر کاهش هزینه درمان، در بسیاری از جوامع نتایج رضایتبخشی داشته است.
گیاهان دارویی حاوی ترکیبات ثانویه وسیعی هستند که اغلب دارای فعالیت زیستی مهمی می باشند. امروزه به مدد بهرهگیری از روشها و فنون تخصصی، ترکیبات موثره این گیاهان شناسایی و استخراج شده و در ساخت انواع داروها و ترکیبات شفابخش بکار گرفته میشود. بخشهای مورد استفاده گیاه - برگ، ریشه، پوست، میوه، دانه و ... - ، اغلب دارای اجزا و مواد موثره کاملا متفاوتی هستند به طوریکه در گیاه درمانی ممکن است کل گیاه و یا فقط قسمت خاصی از آن به عنوان دارو و جهت درمان مورد استفاده قرار گیرد.
گیاه خرفه به عنوان یکی از گیاهان دارویی مهم و موثر در پیشگیری و درمان بیماریها به شمار میرود. این گیاه در سراسر دنیا از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده داشته و نتایج بسیاری خوبی در درمان بیماریها و کاهش هزینه درمان در جوامع مختلف داشته است. خرفه گیاهی است علفی و یکساله با برگ هایی گوشتدار که به صورت متقابل بر روی ساقه می رویند. خرفه به صورت خودرو در بسیاری از بوستان ها، اراضی شن زار، حاشیه دریاچه ها و زمین های زراعی و باغستانها می روید و نوعی علف هرز مزارع است.
گیاه خرفه در نقاط مختلف جهان از جمله اروپا، نواحی مدیترانهای، بالکان، آسیای صغیر، آسیای مرکزی، چین، ژاپن و ایران پراکنده شده است. در ایران در استانهای گرگان، مازندران، گیلان، آذربایجان، کردستان، ایلام، لرستان، اصفهان، خوزستان، هرمزگان و تهران میروید - مظفریان، . - 1394 خرفه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی سرد و تر و دارای نیروی قابضه و مدر می باشد. گیاه خرفه شامل اگزالیکاسید، کینامیکاسید، کافئیکاسید، مالئیکاسید، اسیدسیتریک، کومارینها، فلاوونوئیدها، آلانین، تانن، آلفالینولئیک اسید، ساپونین، استروئید، فنول، چربی و گلیکوزوئیدهای منوتروپینی میباشد.
همچنین آلکالوئیدها ازجمله مهمترین مواد شیمیایی این گیاه است. علاوه بر این، خرفه منبع غنی از آنتی اکسیدانهایی مانند ویتامین A, B1, B2, C, E و بتاکاروتن و اسیدآمینههای ضروری بوده و عصاره الکلی ساقه و برگ گیاه خرفه دارای اثرات ضد لیشمانیایی قابل توجهی است - صالحی سورمقی، . - 1393 همچنین این گیاه یک اثر حفاظتی بر روی کبد داشته، در رفع سردرد، تسکین عطش و قطع هر نوع خونریزی، خردکردن سنگ مثانه، کاهش سرفه و سوزش مجرای ادرار، مثانه، روده ها و بواسیر مفید است. هدف از این مطالعه معرفی گیاه طبی سنتی خرفه، ترکیبات شیمیائی و اهمیت داروئی آن به عنوان یک منبع ارزشمند میباشد.
گیاه داروئی خرفه: طبقه بندی گیاهی، شکل ظاهری و پراکندگی
خرفه با نام علمی - Portulaca oleracea - یکی از گیاهان شناخته شده در طب سنتی است که از زمانهای بسیار دور مورد استفاده قرار گرفته و در درمان بسیاری از بیماریها نیز موثر بوده و کاربرد دارد. خرفه، با نامهای مختلفی در سراسر جهان شناخته میشود. خرفه با نام عمومی Purshane، نام انگلیسی Garden purshan، نام فرانسوی Porpier potager و نام آلمانی Portulak شناخته میشود. از نامهای دیگر آن میتوان به شورداکو، ترهخرفه، پرپهن، پرپین، زریرا، منشوری، دندان نثار، پیچکی، فرفین، چکوک، وشینگ، بلبن، دندانسا، تخمگان، فرفیم، گیاه نمناک، بوخله، مویزآب، بیخیله اشاره کرد. طبقه بندی گیاهی خرفه در شکل ا، نشان داده شده است.
خرفه گیاهی است علفی و یکساله با برگ هایی گوشتدار که به صورت متقابل بر روی ساقه می رویند، نوع خودروی آن ساقه های گسترده ای در سطح زمین دارد، ولی انواع پرورشی آن دارای ساقه ای ضخیم و به صورت قائم است که 30 سانتیمتر طول دارد، گل ها کوچک و به رنگ زرد روشن می باشند. این گیاه در تمام دنیا از شمال آفریقا تا خاورمیانه و از شبه قاره هند تا مالزی و استرالیا انتشار دارد و در حال حاضر حدود چهل واریته آن در بسیاری از نقاط دنیا پرورش داده می شود. خرفه در مصر باستان تا به امروز به صورت سبزی، ادویه و گیاه دارویی مصرف می شود.
در قرون وسطی در انگلستان این گیاه به صورت سبزی خوراکی به وفور استفاده می شد. نام خرفه در دارونامه کشورهای فرانسه، مکزیک، اسپانیا و ونزوئلا به صورت رسمی وجود دارد. خرفه به صورت خودرو در بسیاری از بوستان ها، اراضی شن زار، حاشیه دریاچه ها و زمین های زراعی و باغستانها می روید و نوعی علف هرز مزارع است، این گیاه در بیشتر نقاط ایران نیز به صورت خودرو می روید و کمتر به صورت پرورشی در بازار موجود است - صالحی سورمقی، . - 1393
گیاه داروئی خرفه: ترکیبات و اثرات
خرفه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی سردتر و دارای نیروی قابضه و مدر می باشد و معتقدند که برگ و ساقه آن مسهل صفرا بوده و حرارت خون و کبد و معده را تسکین می دهد. اندام مصرفی گیاه خرفه شامل برگ، گل، ساقه و تخم آن میباشد. گیاه خرفه شامل اگزالیکاسید، کینامیکاسید، کافئیکاسید، مالئیکاسید، اسیدسیتریک، کومارینها، فلاوونوئیدها، آلانین، تانن، آلفالینولئیک اسید، ساپونین، استروئید، فنول، چربی و گلیکوزوئیدهای منوتروپینی می-باشد.
همچنین آلکالوئیدها ازجمله مهمترین مواد شیمیایی این گیاه است. علاوه بر این، خرفه منبع غنی از آنتی اکسیدانهایی مانند ویتامین A, B 1, B 2, C, E، بتاکاروتن و اسیدآمینههای ضروری میباشدخُرفه. دارای مواد معدنی مانند آلومینیم، آهن، پتاسیم، سدیم، کلسیم، فسفر و منگنز است. وجود پروتئین، مواد قندی، انواع ویتامینها، موسیلاژها، اسید چرب امگا 3-، امگا-6 و اسید آلفا لینولنیک به میزان قابل توجه، بر ارزش غذایی آن افزوده است .
- Agha-Hosseini et al., 2009 - از دیگر خواص گیاه داروئی خرفه میتوان به خاصیت ضدباکتریایی و ضد قارچی آن اشاره نمود . - Liu et al., 2000 - نتایج تحقیقات بر روی محتوای توکیبات فنولیک و خاصیت آنتی اکسیدانی برگ گیاه خرفه نشان دهنده ترکیبات فنولیک قابل توجه و خاصیت آنتیاکسیدانی بالا در این گیاه بود . - Cai et al ., 2004; Chon et al.,
