بخشی از مقاله
استان اصفهان
مقدمه :
اصفهان یکی از شهرهای تاریخی ایران است که به دلیل موقعیت ویژه اش در دوران اسلامی به خصوص در زمان حکومت صفویان ، رونق خاصی در معماری یافت .توجه و تأکید بر عنصر تزئین از ویژگیهای بنیادی معماری در زمان صفویه می باشد . از این رو بناهای اصفهان که از این دوره به جا مانده منبع مهمی برای بررسی عنصر تزئین در معماری اسلامی به شمار می رود .
-
در دوره صفویه به وفور از خط کوفی در کاشی کاری بناها استفاده شده است . خط بنایی ، که همان خط کوفی زاویه دار است ، از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع – لوزی ، مستطیل ، خطوط موازی و متقاطع حاصل میشود . در واقع نوع خط در ابتدای این دوران خط کوفی و ثلث است که برای نگارش متون مقدس از آن استفاده میشود . اگرچه تعلیق که خط رایج و ملی دوره صفوی
است ، به عنوان غالب در کتیبه های این دوران محسوب می گردد . لازم به ذکر است که در زمان شاه عباس خط نستعلیق که آمیزه ای از نسخ و تعلیق میباشد توسعه و کاربرد بیشتری یافت . بر
اساس کتیبه هایی که تاکنون به دست آمده کتیبه نویسی با خط کوفی شروع شده و این خط تا حدود سده پنجم تنها خط برای کتیبه نویسی بوده و از این تاریخ به بعد است که به صورت محدود خطوط دیگر نیز مورد استفاده قرار میگیرند . البته تا سده 13/7 اکثر کتیبه ها به خط کوفی نوشته شده و از سده 14/8 به بعد این کتیبه های کوفی همچنان متداول بود . در نوشتن کتیبه ها بیشتر از خط ثلث استفاده می گردید .
در تصویر 1 بخشی از تزئینات مسجد جامع اصفهان دیده می شود . ترکیبی از هم نواختی نام مقدس حضرت علی ( ع ) با نقوش هندسی که به صورت کل واحد در یک نقش هندسی بزرگتر
جای گذاری شده است .
بین قدیمی ترین متون نقش برجسته در مسجد جامع عبارتی بزرگ به خط کوفی سفید روی کاشی زمینه آبی ( که بخشی از آن از بین رفته ) ، زینت بخش جرز رواق مدرسه ای است که در 1366م.(768ق) به وسیله قطب الدین شاه محمود مظفری ساخته شده است . این کتیبه نخستین آیه های سوره هفتاده ششم ( الدهر ) را نقل میکند .
کتیبه ها دور محراب به خط ثلث با ساقه های بلند و خطهای افقی گرد شده و ظریف و جروف توپر و تو خالی ، برخوردار از نرمشی خارق العاده آراسته شده است . در مسجد کتیبه های بسیاری از دوره های تاریخی مختلفی وجود دارد . رز قدیمی ترین کتیبه ، واقع در گنبد خانه جنوبی « گنبد نظام الملک » نام ملک شاه سلجوقی و وزیرش ، خواجه نظام الملک طوسی آمده است . سال تحریر و نصب این کتیبه در ان ذکر نشده ولی به یقین در سالهای 465 تا 485 بوده است . گنبد
خانه شمالی مسجد « گنبد تاج الملک » یا « گنبد خاکی » کتیبه ای به تاریخ 481 دارد و کتیبه سردر این گنبد خانه مورخ به 768 است . بر سردر شمال شرقی ، کتیبه ای به تاریخ 515 دیده میشود . محراب گچ بری شده معروف به « محراب الجاتیو » واقع در تالار کوچک ضلع غربی ، « تالار اولجاتیو » مورخ به 710 است . در کتیبه های ایوان مشهور به « صفه عمر » واقع در مدرسه پشت جبهه شرقی ، تاریخ های 768 و 1139 ثبت است . محراب این ایوان مورخ به 778 است . سردر اصلی این مدرسه نیز مورخ 768 بوده که امروزه کاشی های آن تخریب شده است . سردر
شبستان جبهه غربی ، « سردر بیت الشتا » مورخ 851 و کتیبه ای مربوط به تعمیرات سال 1317 ش بر آن نصب است . ایوان جنوبی مسجد « صفه صاحب » کتیبه های مورخ به 880 و 938 و 1070 دارد . دو محراب در طرفین ورودی این ایوان به گنبد نظام الملک به تاریخ 918 است . بر سنگاب این ایوان ، تاریخ 1102 حک شده است . کتیبه ای بر طرفین دهلیز ورودی جنوب شرقی به تاریخ 935 است . کتیبه سردر جنوبی مسجد در غرب گنبد نظام الملک مورخ به 962 است . در
دهلیز ورودی جنوب شرقی ، بر کتیبه ایوانی کوچک ، « صفه حکیم » تاریخ 996 دیده می شود . در چوبی سردر جنوب غربی ، « سردر باب الدشت » مورخ به 999 است . در محل اتصال دهلیز مجاور سردر شمال غربی مسجد « سردر مجلسی » به صحن ، لوحی به تاریخ 1084 نصب است . لوح منصوب بر این سردر به تاریخ 1092 و سنگاب سقا خانه مجاور آن مورخ 1093 است . همچنین بر سنگابی متعلق به سقاخانه مجاور سردر جنوب شرقی ، ماده تاریخی حاکی از سال 1087 حک شده است . در ایوان شرقی « ایوان شاگرد » کتیبه ای به تاریخ 1093 است .
در کتیبه های ایوان شمالی « ایوان درویش » تاریخهای 1093 و 1098 و نیز 1337ش دیده میشود . ایوان غربی « صفه استاد » و شاه نشین و محراب آن کتیبه های متعددی مورخ به 1112دارنده کتیبه سردر جنوب شرقی به تاریخ 1218 و کتیبه سردر شمال غربی « سردر بواسحاقیه » مورخ 1301 است .
مسجدجامع
موقعيت: ميدان قيام، خيابان علامه مجلسي
سال تاسيس: قرن دوم هجري
ابعاد مسجد : 140*170
اين بنا تركيبي از سكه هاي معماري و تزئين كاري ايران در گذر زمان است از قديمي ترين مساجد ايران است كه بر روي ويرانه هاي مسجد قديمي تري ساخته شده كه اعراب ساكن حومه اصفهان در قرن دوم هجري ساخته بودند
اين مسجد داراي بناهاي متعددي است از جمله:
صحن چهار ايواني، شبستانها، مدرسه مظفري، صفه هاي كوچك دوره ديلمي، گنبد نظام الملك، گنبد تاج الملك، محراب اولجايتو، چهار ايوان معروف صاحب، استاد، شاگرد، درويش
قديمیترين بنای تاريخی اصفهان را بايد مسجد جمعه يا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سيمای فعلی مسجد عمدتاً مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعميرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفويان مربوط می شود . اما در کاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل بويه و قرن سوم هجری باز می گردد. در همين کاوش ها آثار قبل از اسلام نيز کشف شده است.
مسجد دارای وروديهای متعدد است که هر يک فضای مسجد را به بخشهايی از بافت پيرامون آن مربوط می کند اين ورودیها همه در يک زمان ساخته نشده اند و هر يک در مقطعی از تاريخ و در ارتباط با ساختمان درون و بيرون بنا به وجود آمده اند. گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارند بيانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قديم شهر دارد.
مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ايوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است يکی از بهترين آثاری به شمار می رود که در دنيای امروز شهرت دارد. با توجه به منابع و مآخذ مختلف اين نکته مشخص می شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و نا آرا
چهار ايوان اطراف ميدان مشخص کننده شيوه مسجد سازی ايرانيان است که پس از احداث آن در ساير مساجد نيز رواج يافته است. اين ايوان ها که به نامهای صفه صاحب در جنوب صفه درويش در شمال صفه استاد در مغرب صفه شاگرد در مشرق ناميده می شوند با تزئينات مقرنس سازی و کاربندی يکی از فنون بسيار جالب معماری ايران را بيان می دارد.
نمای داخلی صحن مسجد و کاشيکاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالاً مناره ها نيز مربوط به همين زمان می باشند به طورکلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخشهای زير می باشد:
شبستان مسجد : اين شبستان که بر ستون های مدور استوار است که با گچبريهای بسيار زيبا تزئين شده است. اين قسمت مربوط به عصر ديلميان است.
گنبد و چهل ستونهای اطراف آن که در ايوان جنوبی مسجد واقع شده و در فاصله سالهای 465 تا 485 هجری قمری بنا شده است. اين گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته شده از نمونه های نادر ساختمان های عصر سلجوقی است. ايوانی که در جلوی اين گنبد آجری واقع شده در اوائل قرن ششم هجری بنا گرديده و سقف آن از مقرنس های درشت ترکيب شده است. اين گنبد دارای زيباترين طرحهای تزئينی ساخته شده از آجر و گچ ميباشد.
گنبدی که در بخش شمالی حياط مسجد واقع شده و قرينه گنبد خواجه نظام الملک است در سال 481 بنا گرديده است. احداث اين گنبد را به ابوالغنائم تاج الملک يکی ديگر از وزرای عصر سلجوقی نسبت می دهند.
ايوان معروف به صفه صاحب که در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئينات آن مربوط به عصر قراقويونلو و صفوی است. در اين قسمت کتيبه هائی از دورانهای مختلف از جمله صفويان به چشم می خورد.
ايوان غربی معروف به صفه استاد که در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفويان با کاشيکاری تزئين شده است . در اين صفه علاوه بر خطوط ثلث و نستعليق که به تاريخ 1112 هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان حسين کتابت شده عباراتی به خط بنائی بسيار زيبا و با امضاء محمد امين اصفهانی نوشته شده است.
با مطالعه اين عبارات و دقت در خطوط بنائی اين ابيات بسيار زيبا مشخص می گردد.
چون نامه جرم ما به هم پيچيدند بردند و به ميزان عمل سنجيدن بيش از همه کس گناه ما بود ولی ما را به محبت علی بخشيدند
رو به روی اين ايوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا شده و در قرن هشتم و يازدهم هجری قمری در دوران حکومت ايلخانان و صفويه تزئيناتی به آن اضافه شده است.
اين ايوان فاقد تزئينات کاشيکاری است و با مقرنس های آجری تزئين شده است. در اين ايوان سنگ مرمر يکپارچه نفيسی است که در اطراف و بالای آن لوحه ها و کتيبه هايی نوشته شده است. در منتهی اليه ضلع شرقی مسجد جمعه صفه عمر واقع شده که کتيبه تاريخی هلال ايوان آن به سلطنت سلطان محمود آل مظفر اشاره می کند. تاريخ اين کتيبه 768 هجری قمری است و خطاط آن عزيز التقی الحافظ می باشد.
در سقف اين صفه خطوط تزئينی و تاريخی به چشم می خورد که با خط بنائی عبارات مذهبی و سازنده بنا به نام مرتضی بن الحسن العباسی الزينبی نوشته شده است . علاوه بر آن در اين صفه نام استاد کاران ديگر همچون حسن کاروان کاشيکار و کوهيار الابرقوهی خطاط کتيبه محراب صفه به چشم می خورد.
در شمال ايوان استاد شبستان کوچکی قرار دارد که زيباترين محراب گچبری مسجد را در بر دارد . اين شبستان که به مسجد الجايتو نيز معروف است دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ايرانی در جهان از شهرتی عظيم برخوردار است. بر اين محراب زيبا نام سلطان محمد خدابنده ايلخان مشهوری که قبل از تشرف به دين اسلام لقب الجايتو را داشت و بعد از مسلمان شدن خود را خدا بنده ناميد و وزير دانشمند او محمد ساوی و سال ساختمان آن يعنی 710 هجری قمری به چشم میخورد.
زيباترين منبر منبت کاری موجود در مسجد جمعه اصفهان نيز در اين مسجد قرار دارد که سال ساخت آن ذکر نشده است. از مسجد اولجايتو به شبستان زمستانی بيت الشتاء می رسيم که به موجب کتيبه سر در آن در زمان تيموريان به دستور عماد بن المظفر ورزنه ای ساخته شده است. به همين علت به شبستان عماد نيز معروف است اين شبستان با شکوه دارای ستون های قطور کوتاه و اتاقهای خيمه ای شکل است. در وسط هر چشمه طاق يک قطعه سنگ مرمر شفاف نصب شده که نور شبستان را تأ مين میکند.
شبستان جنوب شرقی مسجد که احتمالاً کتابخانه عظيم و مشهور خواجه نظام الملک را در بر داشته در بمباران شهر اصفهان تخريب گرديده که مجدداً به شيوه اول بازسازی شده است.
اين اثر نفيس و با شکوه به علت در بر داشتن نمونه های گوناگون ادوار مختلف اسلامی از نظر فنی و هنری اهميت بسياری داشته و از شهرت جهانی برخوردار است. اين شهرت و نفاست همه ساله گروه های بی شماری از علاقمندان و پژوهشگران را به خود جلب می کند حاصل اين مطالعات، مقالات و رسالات و کتب متعددی است که به وسيله معماران و مهندسين و باستان شناسان مشهور جهان و ايران به رشته تحرير در آمد که اغلب آنها به زبان فارسی ترجمه شده اند.
به طور کلی به همان اندازه که ميدان نقش جهان و عمارات تاريخی اطراف آن ياد آورد معماری و هنر دوران صفوی است مسجد جمعه و محلات پيرامون آن افسانه زندگی در عهد سلجوقيان و روزگار پيش از آن را بيان می دارد.
معرفي كتيبه‌هايي از اصفهان از قرن پنجم تا چهاردهم هجري كه عناوين پادشاه وقت را ذكر نموده‌است.
القاب وعناوين پادشاهان ايران در كتيبه‌هاي تاريخي اصفهان1
لطف الله هنرفر
استاد تاريخ در دانشگاه اصفهان
1- قديمي‌ترين كتيبه‌اي كه نام پادشاهي از پادشاهان ايران در آثار تاريخي اصفهان در بردارد كتيبه گنبد نظام الملك در مسجد جامع اصفهان است كه بين 465 تا 485 هجري و به احتمال قوي در سال 473 هجري و در سلطنت ملكشاه سلجوقي به وسيله خواجه نظام‌الملك طوسي بنا شده و القاب و عنوان پادشاه در كتيبه كوفي اين گنبد كه آجري است به شرح زير است:
«السلطان‌المعظم شاهانشاه‌الاعظم ملك‌المشرق و المغرب ركن الاسلام و المسلمين معزالدنيا والدين ابي‌الفتح ملكشاه بن محمد‌بن داود‌يمين خليفه‌الله اميرالمؤمنين».
2- در كتيبه محراب گچ‌بري مسجد جامع اصفهان مورخ به سال 710 هجري كه به وسيله خواجه سعدالدين‌محمد ساوي [2] وزير سلطان‌محمد اولجايتو بنا شده نام پادشاه وقت به شرح زير آمده‌است:
« السلطان حامي ح
وزه‌الاسلام و الايمان غياث الدنيا والدين ظل الله في‌الارضين حرس‌الله ببقائه الاسلام ».
3- در كتيبه هلال صفه عمر در مسجد جامع اصفهان مورخ به سال 768 هجري نام شاه‌محمود از سلسله آل‌مظفر به شرح زير ذكر شده‌است: « سلطان محمود خلدالله ملكه و سلطانه ». در كتيبه در تاريخي امام‌زاده اسماعيل اصفهان از شاه‌محمود به شرح زير نام برده شده‌است: « السلطان الاعظم مولي سلاطين الامم ناشر العدل و الاحسان باسط الامن و الامان ظل‌الله في الارضين قطب الحق والدين شاه محمود‌بن‌السلطان الاعظم محمد‌بن‌المظفر خلدالله ملكه».
4- در كتيبه سردر بيت‌الشتاء مسجد جامع اصفهان كه در سال 851 هجري به وسيله عماد‌بن‌مظفر ورزنه‌اي بنا شده‌است نام پادشاه وقت سلطان‌محمد تيموري به شرح زير ذكر شده‌است: « السلطان الاعظم اعدل سلاطين‌العالم غياث الحق والدين سلطان‌محمد بهادر‌خلدالله ملكه و سلطانه».
5- در كتيبه بناي تاريخي درب امام مورخ به سال 857 هجري نام جهانشاه قراقويونلو به شرح زير ذكر شده‌است: « پادشاه جهان‌پناه ابو‌المظفر‌اميرزاده جهانشاه خلدالله خلافته».
6 - در بين مقرنس‌هاي طاق صفه صاحب در مسجد جامع اصفهان نام حسن‌بيك آق‌قويونلو كه باني تعميراتي در سال 880 هجري در اين مسجد بوده به شرح زير آمده است: « السلطان الاعدل الاعظم ابوالنصر حسن بهادر خلدالله ملكه و سلطانه».
7- در مسجد اشترگان اصفهان كه در سال 715 هجري بنا شده به وسيله كمال‌الدين اسماعيا اشترجاني يك لوح سنگ در 881 هجري به بناي اصلي الحاق شده‌است كه نام حسن‌بيك آق‌قويونلو را به شرح زير در بردارد: « حضرت پادشاه اسلام السلطان الاعظم مالك رقاب‌الامم ابوالنصر حسن بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه ».
8- در كتيبه سردر بقعه شيخ ابومسعود رازي به خط كمال كاتب يزدي و مورخ 895 هجري نام پادشاه سلطان يعقوب آق‌قويونلو به شرح زير ذكر شده‌است: « ابي المظفر يعقوب بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه ».
9- در كتيبه سردر زاويه در بكوشك ( باب القصر ) به خط معين منشي و مورخ به سال 902 هجري نام رستم آق‌قويونلو به شرح زير ذكر شده‌است: « سراج‌الدين والدين ابوالمظفر رستم بهادرخان خلدالله تعالي خلافته و ملكه و سلطانه ».
1- در يك فرمان پادشاهي مورخ به سال 911 هجري در مسجد جامع اصفهان: [3]
« خليفه‌الزمان ناشرالعدل و الاحسان الامام العادل الكامل الهادي الغازي الوالي ابوالمظفر السلطان شاه اسماعيل الصفوي بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه».
2- در كتيبه سردر هارون ولايت به سال 918 هجري:
« والي لواء الولايه في‌الافاق مالك سرير الخلافه بالاستحقاق الغازي المجاهد في سبيل‌الله بقاطع البرهان ناصر‌المؤمنين ابي‌المظفر السلطان شاه‌اسماعيل بهادرخان».
3- در كتيبه سردر مسجد علي به خط شمس‌الدين تبريزي مورخ به سال 929 هجري:
« السلطان بن السلطان بن السلطان الذي اسمه الجميل بعدد الائمه عليهم‌السلم في التنزيل ابي المظفر سلطان شاه اسماعيل خلدالله ظله الظليل».
القاب و عناوين شاه طهماسب اول صفوي در آثار تاريخي اصفهان
1- در يك فرمان مبني بر بخشش دوهزار تومان ماليات از اصفهان و توابع آن در صفه صاحب در مسجد جامع اصفهان:
« السلطان بن السلطان ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان لابرحت رايات دولته منصوره و اعداء حشمته مقهوره ».
2- در يك كتيبه به خط ثلث در صفه صاحب در مسجد جامع اصفهان مورخ به سال 938 هجري:
« قائد عسكر‌المهدي صاحب‌الزمان السلطان‌بن‌السلطان ابوالمظفر شاه‌طهماسب الصفوي الحسيني بهادرخان خلدالله علي بسيط الارض ظلال اعلامه و لازال اعناق الجبابره و رقاب الاكاسره طائعين لقهرمان اوامره و احكامه».
3- در كتيبه مسجد قطبيه به خط ابوسعيد امامي و مورخ به سال 950 هجري:
« ابوالمظفر السلطان شاه طهماسب الحسيني بهادرخان خلدالله تعالي ملكه و سلطانه و افاض علي‌العالمين بره و احسانه ».
4- در كتيبه مسجد ذوالفقار به خط محمد سياوش و مورخ به سال 950 هجري:
« السلطان الاعظم الاكرم ابوالمظفر شاه طهماسب الحسيني بهادرخان خلدالله ملكه و افاض علي العالمين عدله ».
5- در كتيبه ثلث مسجد درب جوباره به خط شيخ محمد بابر و مورخ به سال 955 هجري:
« السلطان‌بن‌السلطان‌بن‌السلطان ابوالمظفر شاه طهماسب الحسيني بهادرخان خلدالله تعالي في ظل الامن و الامان ».
6- در كتيبه ثلث بقعه خواجه شاه‌حسن به خط ابوسعيد امامي و مورخ به سال 962 هجري:
« سلطان سلاطين‌العصر و الاوان و مقدمه الجيش لصاحب الزمان ابوالمظفر شاه‌طهماسب الحسيني بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه».
7- در كتيبه يك سنگ نوشته در مسجد جامع اصفهان مورخ به سال 971 هجري:
« سلطان سلاطين زمان باسط بساط امن و امان‌المروج للشريعه الحقه الاماميه به تأييد الملك المنان حامي بيضه السلام [4] عن الانكسار من رجوم شياطين الزمان السلطان‌بن‌السلطان‌بن‌السلطان ابوالمظفر معزالدين . . . .2 شاه طهماسب بهادرخان ».
8- در كتيبه يك سنگ‌نوشته در مسجدجامع اصفهان كه در مجراي اب مباح مسجد از زنده‌رود اصفهان نصب شده‌بوده:
« خاقان الاعدل الاعظم مالك رقاب الامم مولي سلاطين العرب و العجم السلطان‌بن‌السلطان ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه».
شاه محمد خدابنده
در كتيبه يك سنگ‌نوشته كه بر ديوار حوض وسط صحن مسجدجامع اصفهان نصب شده و به سال 985 هجري مورخ است نام سلطان‌محمد خدابنده پدر شاه‌عباس به شرح زير ذكر شده‌است:
« السلطان الاعظم الاعدل الاكرم قهرمان الماء و الطين ضل‌الله في‌الارضين مالك رقاب‌الامم مولا ملوك‌العرب و العجم ابوالمظفر خداي بنده سلطان‌محمد پادشاه خلدالله ملكه و سلطانه».
القاب و عناوين شاه‌عباس اول (كبير) در آثار تاريخي اصفهان
1- در اصفهان قديمي‌ترين كتيبه‌اي كه نام شاه‌عباس اول را در بردارد كتيبه ثلث صفه حكيم مورخ به سال 996 و به خط صحيفي جوهري در مسجد جامع اصفهان است كه القاب و عناوين اين پادشاه را به شرح زير ذكر كرده است:
« السلطان الاعظم الاعدل الاكرم الاشجع مالك رقاب‌الامم مولا ملوك العرب و العجم قهرمان الماء و الطين ظل‌الله في‌الارضين خلف اخلاف سيدالمرسلين السلطان‌بن‌السلطان و الخاقان‌بن‌الخاقان ابوالمظفر ابوالغازي شاه‌عباس الحسيني الصفوي بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه و افاض علي العالمين بره و عدله و احسانه ».
2- در كتيبه سردر مسجد شيخ لطف‌الله به خط عليرضا عباسي و مورخ به سال 1012 هجري:
« السلطان الاعظم و الخاقان الاكرم محيي مراسم آبائه الطاهرين مروج مذهب الائمه المعصومين ابوالمظفر عباس الحسيني الموسوي الصفوي بهادرخان خلدالله تعالي ملكه و اجري في بحار التأييد فلكه ».
3- در كتيبه سردر مسجد مقصود بيك به خط عليرضا عباسي و مورخ به سال 1010 هجري:
« قهرمان الماء و الطين ناصر عبادالله حافظ بلادالله السلطان‌بن‌السلطان ابوالمظفر شاه عباس الحسيني خلدالله ملكه و سلطنته و افاض علي‌العالمين بره و عدله و احسانه ».
4- در كتيبه محراب مسجد مقصود‌بيك به خط عليرضا عباسي و مورخ به سال 1010 هجري:
« پادشاه جمجاه ملائك سپاه گردون بارگاه مروج مذهب ائمه اثني‌عشر صلوات‌الله عليهم من الملك الاكرم الاكبر الاعدل السلطان الاعظم و الخاقان الاكرم ابي المظفر شاه‌عباس الموسوي الصفوي الحسيني».
5- در كتيبه مسجد سفره‌چي به خط صحيفي جوهري و مورخ به سال 1014 هجري:
« السلطان الاعدل الاكرم الاشجع الاعظم مالك رقاب الامم مولا ملوك‌العرب و العجم قهرمان الماء و الطين ظل‌الله في‌الارضين غلام باخلاص اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه الصلوه و السلام ابوالمظفر شاه‌عباس الموسوي الحسيني بهادرخان خلدالله تعالي ملكه و سلطانه و افاض علي‌العالمين بره و عدله و احسانه و عظمته و شوكته و معدلته و نصرته و حشمته الي يوم القيامه».
6- در كتيبه مسجد جورجير به خط صحيفي جوهري و مورخ به سال 1018 هجري:
« السلطان الاكرم الاعظم الاعدل الاشجع قهرمان الماء و الطين مولا ملوك العرب و العجم ابوالغازي ابوالنصر ابوالفتح ابوالمظفر شاه‌عباس بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه و افاض علي‌العالمين بره و عدله و احسانه ».
7- در كتيبه مسجد جارچي به خط صحيفي و مورخ به سال 1019 هجري:
« الخاقان الاكرم الاكمل الاشجع الاعدل الاعظم مولا ملوك العرب و العجم قهرمان الماء و الطين ظل‌الله في الرضين خلف اخلاف سيدالمرسلين رواج‌دهنده مذهب ائمه اثني‌عشر صلوات‌الله عليهم اجمعين ابوالمظفر شاه عباس الحسيني الموسوي الصفوي بهادرخان خلدالله ملكه و سلطانه و افاض علي العالمين عدله و احسانه».
