بخشی از مقاله
1 مقدمه
امروزه صنعت توریسم بخش بزرگی ازاقتصاد جهانی را تشکیل می دهد [2] که در سالهای اخیر رشد فزاینده ای یافته [3] و به یکی از بزرگترین و سود آورترین بخش های اقتصاد جهان تبدیل شده است، که حساسیت خارق العاده ای نسبت بـه آب و هوا نشان می دهد، به طوریکه در برخی از مناطق جهان پیش بینی وضعیت گردشگری بر اساس آب و هـوا صـورت میگیـرد .[2] بدین ترتیب می توان گفت که آب و هوا دارای خصیصه یک ثروت عظیم طبیعی است که بـا تـأثیر گـذاری بـر منـابع محیطی، طول مدت و کیفیت توریسم، سلامتی، گردشگران و حتی تجارب شخصی گردشگران را نیز کنترل مـی کنـد [24] عناصر هواشناسی بیشترین اثر را بر روی بدن انسان و احساس آسایش دارند. بنابراین با توجه به روابط محکم، ناگسسـتنی و پیچیده ی آب و هواشناسی و توریسم ، محققان در تلاش هستند با ترکیب مناسب متغیرهای اقلیمی و توریسم شاخص های متناسبی را [2] برای ارزیابی شرایط گردشگری مطرح نمایند تا گردشگران را از شرایط اقلیمی مقصد آگاه کرده و توان مندی اقلیمی گردشگری مناطق مختلف را مشخص نمایند . نرم افزارهای GIS با توانایی میان یابی، تبدیل داده های نقطه ای به پهنه ای و ترکیب نقشه ها این امکان را فراهم می آورد تا بتوان بر اساس داده های نقطه ای برداشت شده در ایسـتگا ههـا، شاخص اقلیم آسایش گردشگری را برای یک پهنه محاسبه نمود و آن را مورد تجزیه و تحلیل صحیح قرار داد .[13]از جمله این شاخص ها، شاخص اقلیم آسایش گردشگری TCI می باشد میچکوفسکی شاخص اقلیم آسایش گردشگریTCI را با استفاده از 7 پارامتر اقلیمی طراحی کرد که هدف آن ارزیابی مطلوبیت اقلیمی برای گردشگران بود .
تا کنون تحقیقات متنوعی در سطح جهان در ارتباط با شاخص های رقـومی مناسـب بـرای ارزیـابی اثـرات مرکـب عناصر اقلیمی برگردشگران و تعیین محیط آسایش صورت گرفته است، فعالیت های انجـام گرفتـه در ایـن زمینـه شـامل، طراحی شاخص tci و بررسی شرایط آسایش گردشگری و ارزیابی مناطق اقلیم گردشگری [21]، بررسـی وضـعیت اقلـیم گردشگری در مناطق گرم و خشک به ویژه نواحی مدیترانه[23]، مطالعه شـرایط بیوکلیمـایی سـاحل آدریاتیـک بـر پایـه دو شاخص pet و pmv و ارائه نقشه زیست اقلـیم ایـن منطقـه[25] ، تغییـر آب و هـوا و توزیـع منـابع آب و هـوایی بـرای گردشگری در شمال امریکا [24]، مورگان و همکاران بررسی اقلیم گردشگری و تفریح [22]، مطالعه اقلیم شناسی استراحتی آریزونای آمریکا [17]، بررسی اقلیم گردشـگری منطقـه مدیترانـه توسـط شـاخص[15] TCI ،مطالعـه تغییـر اقلـیم روی گردشگری [16] ، مطالعه آسایش حرارتی در دریاچه سان مون تایوان [19] ، تعیین آسایش زیسـت اقلیمـی در مسـیر ارض روم-ریز با سیستم اطلاعات جغرافیایی [26]، بررسی وضعیت آسایش توریسـم در اسـپانیا بـا اسـتفاده از روش[18] TCI ، تحلیل عمق برف و ارتباط آن با گردشگری زمستانی اتریش[20] می باشد.
در ایران نیز مطالعات چندی برروی شاخص آسایش اقلیم بطور جدی انجام گرفته است. از اولـین تحقیقـات درایـن زمینه کاربرد آب و هواشناسی در مدیریت منابع و توسعه کشور[8] ، تهیه نقشه زیست اقلیمی انسـانی ایـران[11] ، بررسـی اقلیم وگردشگری کشور و تهیه گزارشهایی از شرایط آب و هوایی مـرتبط بـا گردشـگری بـه تفکیـک اسـتانها[4] ، ارزیـابی شاخص، دمای مؤثر در سطح کشور پهنه بندی آن[10] ، بررسی نقش اقلیم در برنامه ریزی گردشگری [1]، تحلیل شـرایط اقلیمی استان قم به منظور تهیه تقویم اقلیمی توریستی[14]، مطاالعه ارتباط بین اقلیم و توریسم در تبریز[12] ، پهنه بنـدی اقلیم گردشگری استان گیلان با استفاده از شـاخص[9] TCI ، بررسـی شـاخص اقلـیم آسـایش گـرد شـگری در جزیـره کیش[6]، سعیدی و همکاران((1391، ارزیابی شرایط آسایش اقلیمی استان خوزستان استان با شاخص [5] TCI را میتـوان نام برد.
شناخت بهترین شاخص آسایش و تحلیل علمی این پدیده میتواند چارچوبهای مطمئنی برای برنامـه ریـزی صـنعت توریسم فراهم آورد، به همین دلیل در این پژوهش سـعی شـده اسـت کـه بـا اسـتفاده از شـاخصTCI ، تـوان اقلیمـی و
2
بیوکلیماتیک استان اصفهان در ایران مرکزی ، به عنوان قطب گردشگری ایران که بـا دارا بـودن پتانسـیل بـالای طبیعـی و اقلیمی یکی از مستعدترین استان های کشور از حیث جذب گردشگر بشمار می آید ، شناسایی و توان های اقلیمی و محـدوده های آسایشی آن برای تمامی ماههای سال مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد.
.2داده ها و روش ها :
در این تحقیق به منظور ارزیابی شرایط آسایش اقلیمی اصفهان از شاخص1TCI و داده های اقلیمی 7 ایستگاه سینوپتیک (شکل(1اصفهان، شهرضا، نائین، اردستان، کاشان، خور بیابانک، داران استفاده شده است. پس از اخذ داده های اقلیمی مورد استفاده در شاخص ها از سازمان هواشناسی کشور پایگاه اطلاعاتی مربوطه تشکیل و به پردازش آنها اقدام گردید. سپس نتایج حاصله به محیط نرم افزار GIS وارد شده و پس از انجام عمل درون یابی پهنه بندی اقلیم گردشگری تهران در ماههای مختلف انجام شد.
شکل.1 موقعیت ایستگاه های منطقه مورد مطالعه
شاخص اقلیم گردشگری TCI مورد استفاده در این پژوهش در سال 1985 توسط میزکوفسکی برای ارزیابی اقلیم جهت فعالیت های گردشگری ابداع شده است. در این روش عناصر مختلف اقلیمی برای یک منظور بررسی شده و بر حسب مدل ضریب های مختلفی گرفته و در نهایت امتیاز هرماه محاسبه می شود.
- چکیده محاسبه شاخص اقلیم گردشگری TCI برای یک ماه بدین صورت است: -1 میانگین آمار مربوط به شاخص های اقلیمی مورد نظر را استخراج می کنیم.
-2برای محاسبه ضریب هر عنصر یک جدول یا نموداری ویژه وجود دارد . و ضریب هر عنصر را از آنها استخراج می کنیم. -3 حال ضرایب به دست آمده را در فرمول اقلیم گردشگری جا گذاری و فرمول محاسبه می گردد.
- 4 عددی که به دست می آید بین 0 تا 100 می باشد . عدد به دست آمده را با جدول نهایی تعیین کیفیت اقلیم گردشگری بررسی کرده و در نهایت ویژگی اقلیم گردشگری منطقه در آن مقطع زمانی به دست می آید.
در این شاخص تعداد 7 متغیر مورد استفاده قرار میگیرد که عبارتند از :
-1 میانگین حداکثر ماهانه دمای روزانه-2 میانگین دمای روزانه- 3 حداقل رطوبت نسبی روزانه-4 میانگین رطوبت نسبی روزانه-5بارش(-6(mm کل ساعات آفتابی -7میانگین سرعت باد ( m/s یا .(km/h این 7 متغیر تشکیل 5 زیر شاخص را
1 Tourism Climate Index
3
در TCI می دهندکه با استفاده از یک سیستم رتبه دهی استاندارد که میزان آن از ) 5 مقدار مطلوب و ایده آل ) تا ) - 3 فوق العاده نامطلوب و نامساعد) می باشد پایه عمومی و کلی برای اندازه گیری هر زیر شاخص را امکانپذیر می سازد .
در نهایت پس از به دست آوردن ضریب اولیه هر یک از شاخص ها با توجه اهمیت نسبی شان در آسایش گردشگری وزن دهی و رتبه بندی می شوند ، ضریب ها در فرمول نهایی شاخص اقلیم گردشگری قرار گرفته و ضریب و شاخص نهایی محاسبه میگردد .
