بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
بسم الله الرحمن الرحیم
اسلاید 3 :
نام درس :
دستور زبان فارسی (1)
اسلاید 4 :
هر زبانی قواعد مخصوصی را دارد که به آن قواعد در زبانهای مختلف نامی نهاده اند و در زبان فارسی به آن دستور زبان یا به اختصار دستور گویند.
برای سخن گفتن یا نوشتن نیازی به آموختن قواعد و نظام زبان نیست امّا دستور زبان کمک می کند تا بهتر بگوییم یا بنویسم و جمله های درست را از نادرست باز شناسیم .
دستور زبان حاضر به ارزش (2) واحد دستور (1) محسوب می شود و دانشجویان گرامی در آن با ساختار جمله یا نحو و ساختمان کلمه یا صرف آشنا می شوند و مباحث تفصیلی آن در دستور (2) ارائه می شود.
اسلاید 5 :
- « کلیات »
انواع کلمه :
(7 تا است) :
فعل – اسم – صفت – ضمیر – قید – حرف – شبه – جمله .
جمله :
مجموعه ای از کلمه هاست که اندیشه ها، خواستها و عواعطف ها را نشان می دهد . مثال : علی می نویسد ، هوا مطبوع است .
اسلاید 6 :
نقش کلمه ها در جمله :
1. نهاد (فاعل – مسندالیه) 2. مسند3. مفعول
4. متمم 5. صفت6. مضاف الیه
7. بدل 8. معطوف9. قید 10. منادا
از میان نقشهای فوق؛ صفت، مضاف الیه، بدل و معطوف را نقشهای وابسته گویند .
توضیح هر کدام به اختصار در پی می آید .
اسلاید 7 :
نهــاد :
بنیاد و پایه ی جمله بر آنها نهاده شده یا به سخن دیگر اساس و نهاد جمله هستند « علی»، «آب» و «هوا» در جمله های زیر نهاد هستند .
مانند:
علی می نویسد - آب می جوشد - هوا گرم بود .
به نهاد مسندالیه نیز گفته می شود از آن جهت که چیزی به آنها نسبت داده می شود.
در مثالهای فوق « علی ، آب و هوا » مسندالیه هستند .
اسلاید 8 :
اگر نهاد کاری انجام داده باشد به آن نهاد فاعل یا «فاعل» می گوییم.
فاعل یعنی کننده کار .
مانند: « علی و مادر » در جمله های زیر فاعل هستند:
علی می نویسد - مادر غذا پخت .
هر فاعل را مسندالیه می گویند اما هر مسندالیه را فاعل نمی توان گفت .
اسلاید 9 :
مسنـد : ( اسناد داده شده )
کلمه یا گروهی از کلمات که در جمله ی ربطی (جمله ای که فعل آن معنی کاملی ندارد و به اصطلاح فعل ربطی نامیده می شود. مثل: است، بود، شد . جمله ربطی گفته می شود ) به مسندالیه نسبت داده می شود ، مسند نامیده می شود .
در مثالهای زیر: « سرد - بهترین دوست » مسند هستند .
هوا سرد است - کتاب بهترین دوست است .
اسلاید 10 :
مفعول :
در جمله ای که فعل آن متعدی باشد. علاوه بر فاعل، نیاز به رکن دیگری است که جمله را کامل می کند و عمل فعل بر آن واقع شود، چنین کلمه ای را « مفعول » گویند .
مفعول هر جمله پاسخی است که به پرسش « چه ، چه چیز ، چه چیز را ، که، که را ، چه کسی را » داده می شود .
مثال :
علی « درس » می خواند . چه چیز ؟ درس
ابو علی « شفا » را نوشت . چه چیز را ؟ شفا را
احمد « حسین » را دید . چه کسی را ؟ حسین را
اسلاید 11 :
بعضی مفعول همراه « را » ( نشانه مفعولی) می آید که به آن مفعول معرفه گویند .
مثل : کودک «غذا را» خورد و مفعولی که بدون « را » می آید آن «معرفه» نیست .
کودک « غذا » خورد(مراد ؛ بیان غذا خوردن کودک است نه غذای معین)
اسلاید 12 :
متمم :
کلمه ای است که به وسیله حرف اضافه ( از ، با ، جز ، مگر ، به ، در .) وابسته یکی از اجزای جمله (فعل ، جمله ، یا به کلمه ای دیگر) می شود و معنی آن را کامل یا تمام می کند .
در مثالهای زیر «کلاس، تاریکی، صبح، علی» متمم هستند .
به کلاس آمدیم - از تاریکی نمی ترسم
تا صبح کار کردم- همه آمده اند مگر علی .
اسلاید 13 :
صفت :
صفت کلمه ای است که اسم یا جانشین اسم یا گروه اسمی همراه خود را توصیف می کند و یکی از وابسته های اسم به شمار می رود.
برای یک موصوف می توان چند صفت آورد :
مثل کلمه های « آنچه، خوب، به درد بخور » در این عبارت:
آنچه کتاب خوب و به درد بخور در قفسه بود جمع کردم .
اسلاید 14 :
مضاف الیه :
اسم یا جانشین اسم هرگاه به وسیله کسره اضافه (حرف نشانه) وابسته قبل از خود(مضاف) گردد ، مضاف الیه نامیده می شود. مثل «حق، مجید » در این ترکیبات :
لطف حق -توپ مجید
از جهت ظاهری فرقی میان مضاف و مضاف الیه و صفت و موصوف نیست . اما ار لحاظ معنایی آن دو فرق دارند. برای تشخیص این ترکیب راههایی وجود دارد از جمله :
اسلاید 15 :
1.اگر « ی » میان دو ترکیب بیاوریم ساختمان ترکیب وصفی معنی دار است ولی ترکیب اضافی بی معنی :
توپ بزرگ = توپی بزرگ = ترکیب وصفی
توپ مجید = توپی مجید ؟ = ترکیب اضافی
2. اگر با حذف کسره در پایان « است » بیاوریم ترکیب وصفی معنی دار ولی ترکیب اضافی بی معنی است .
توپ بزرگ = توپ بزرگ است = ترکیب وصفی
توپ مجید = توپ مجید است ؟ = ترکیب اضافی
اسلاید 16 :
بدل :
بدل نوعی نقش وابسته است و اسم یا گروه اسمی یا جانشین اسم است که با درنگ (ویرگول در نوشتار) بعد از اسمی که هسته ی آن است (مبدل منه) می آید تا معنی آن را روشن کند، بدل با هسته خود دارای یک نقش است .
« ابوعلی سینا ، تهران » در مثالهای زیر بدل هستند .
شیخ الریس ، ابوعلی سینا ، کتاب قانون را نوشت .
پایتخت ایران ، تهران ، هوای آلوده ای دارد .
اسلاید 17 :
یادآوری:
بدل در بسیاری موارد نام یا نام دیگر، یا لقب یا واژه ای است که مقام یا شغل مبدل منه را می رساند .
مثال دیگر :
سعدی، شاعر توانای قرن هفتم، بوستان و گلستان را در فاصله ای اندک تالیف کرد .
اسلاید 18 :
معطوف :
معطوف نیز نوعی نقش وابسته است . معطوف کلمه ای است که با حرف «و» به کلمه ای پیوند زده می شود :
مجید و مهرداد آمدند .
در این جمله « مهرداد » با حرف « و » به مجید ربط داده شده است یا به اصطلاح عطف شده است . مجید را که کلمه ای به او عطف شده، « مَعطوفٌ بِه» می گویند.
معطوف همیشه همان نقش مَعطوفٌ بِه را دارد . در این جمله همچنان که « مجید » نهاد است ، « مهرداد » نیز نهاد است .
اسلاید 19 :
یادآوری:
اگر کلمه های عطف شده بیشتر از دو تا باشند، گاهی فقط پیش از آخرین کلمه «واو » می آورند ، و در میان بقیه کلمه ها «و» را حذف می کنند :
مجید، حسن، مهرداد، و بابک آمدند .
اسلاید 20 :
قیـد :
قید، کلمه یا گروهی از کلمات است که در جمله می آید تا مضمون جمله یا بعضی از اجزای جمله ، مثل صفت ، فعل ، قید ، مصدر و . را مقید سازد .
قید نیز یکی از نقشهای وابسته ی دیگر است .
قید وابسته به فعل : ظرف را کاملا از آب پر کرد .
قید وابسته به صفت : باغ بسیار بزرگ .
قید وابسته به مسند : باغ ، بسیار بزرگ است .
قید وابسته به قید دیگر : احمد ، بسیار تند می رود .
قید وابسته به جمله : متاسفانه ، هوا امروز گرم است .
قید وابسته به تمییز : او را خیلی ماهر می دانستم .
