بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
تفصیل و تکرار مسائل اخلاقی
اسلاید 3 :
مقدمه
حکمت به دو حوزه معرفتی عمده تقسیم میگردد که خردورزی عقل در قلمرو هر یک از این حوزهها متفاوت میشود؛ حوزه اول، حکمت نظری است که به تعبیر سبزواری به احوال اشیاء و موجوداتی که وجودشان تحت اختیار انسان نیست میپردازد اما حوزه دوم، حکمت عملی است که شامل اجزاء سهگانه اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدنیه میباشد و به تعبیر ملاصدرا غایت آن نیل به سعادت اخروی و استعلام نفس است.
در نظر حکما، سیاست مدن همان علم به مصالح اجتماعی است که بر مبنای بقای نوع و رفاه زندگی در منطقهای اجتماع کردهاند، اما تدبیر منزل، به اعتقاد خواجه نصیر؛ تدبیری صناعی است که موجب تألیف (اهل منزل) است و اخلاقی ملکهای نفسانی است که مقتضی صدور افعال (حسنه یا قبیحه) از انسان است بیهیچ تفکر و رؤیت، و آنچنان است که گفتهاند لذات اخلاق نیک در مقابله لذت علم مانند قطره بحر است.
در این درس ویژگیهای آثار نویسندگان اسلامی در بین سده هفتم تا دوازدهم را میآموزیم؛ سالهایی که به سه دوره بهنامهای دوره تفصیل (بین سده هفتم و هشتم)، دوره شرح و تکرار (سده دهم تا یازدهم) و دوره توقف رشد علم اخلاق (قرن دوازدهم) تفکیک شدهاند، سپس با کتابهایی همچون اخلاق ناصری، لطایف الحکمه، دره التاج، اخلاق عالمآرا و اخلاق منصوری و نویسندگان آنها آشنا میشویم.
اسلاید 4 :
دوره پنجم: دوره تکمیل و تفصیل
این دوره شامل سدههای هفتم و هشتم میباشد. در این دوره حکمای علم اخلاق، به حوزههای دیگر حکمت عملی توجه خاصی مبذول داشته و به مرزبندی مسائل علم اخلاق روی آوردند و آنها را به شکل جزئیتر و با تفصیلی بیشتری ترسیم نمودند.
بدین ترتیب که اجزاي سهگانه حکمت عملي یعني اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن در کنار هم و در یک ساختار، ترکیبي از نکات اخلاقي، اصول مدیریتي، گفتمان مصلحتاندیشی و تا حدودي ملاحظات اقتصادي و اجتماعي است و زاویه دید در آن دو از حوزه اخلاق تفاوت دارد؛ ولي به هر ترتیب در هر سهشاخه از آنچه شایسته عمل کردن و به کار بستن است، سخن میرود که همان ویژگي موردبحث در حکمت عملي و دلمشغولی عقلی عملی است.
اسلاید 5 :
خواجهنصیرالدین طوسي، ریاضيدان، فیلسوف و بزرگترین متکلم شیعي است. هنگامیکه وي وزیر هلاکوخان شد، خدمات بسیار ارزندهای به عالم دانش و فلسفه و نیز به سامان بخشی امور امت اسلامی کرد. او را صاحب 40 تا 64 کتاب دانستهاند. در علم اخلاق از وی 4 اثر به یادگار مانده که به جز اثر پیشگفته، آداب المتعلمين، أوصاف الأشراف و اخلاق محتشمي از دایره اخلاق فلسفي خارجاند.
خواجه کتاب خود را در یک مقدمه و سه مقاله و مجموعاً در ۳۰ فصل تنظیم کرده است؛ مقاله اول در تهذیب اخلاق، مقاله دوم در تدبیر منزل و مقاله سوم در سیاست مدن میباشد.
مقاله اول که مشتمل بر ۱۷ فصل است، ترجمه گونه آزادي است از کتاب طهاره الاعراق مسکویه که البته اندکي در گستره موضوعات و تبویب و چیدمان مطالب بهتر است. خواجه سپس دو مقاله تدبیر منزل و سیاست مدن را به ترتیب در ۵ و ۸ فصل بدین بخشی افزوده است. البته فصول دوم و ششم از مقاله سوم، در محبت و دوستي، نیز مأخوذ از کتاب مسکویه است. این کتاب به زبان فارسي دري و به سبک انشاي گلستان سعدي نگاشته شده است و واژگان و اسالیب مهجور و غریب در آن کمتر به چشم میخورد و مطالعه آن براي آشنایان با اصطلاحات فلسفی و مأنوس با ادب پارسی، دلنشین است. کتاب اخلاق ناصري متن محوري مورد عنایت همه مؤلفان دوره ششم بوده است
اسلاید 6 :
اَرَموي در علوم متعددي، از جمله فلسفه، دست داشت و کتاب لطایف الحکمه را به سبک حکما در اخلاق نگاشت. این کتاب در سه بخش تقسیم شده که مؤلف آنها را حکمت بدني، حکمت منزلي و حکمت مدني نامیده است. این کتاب از اشتهار چندانی برخوردار نیست و ظاهراً مورد استناد اخلاق پژوهان اعصار بعد نیز واقع نشده است.
اسلاید 7 :
قاضي عضد ایجي، که از متکلمان سرآمد اهل سنت در سده هشتم و صاحب کتاب کلامی معروف المواقف است، در این کتاب که در حکمت عملي نگاشته است، سه بخشی اخلاق، سیاست منزل و سیاست مدن را پیشبینی کرده و سعي کرده کتابش خلاصهای از نکات مهم و ناب آثار پیشینیان باشد، البته این کتاب هنوز بهصورت مخطوط باقی مانده و چاپ نشده است.
اسلاید 8 :
شایان توجه است که در این مقطع بحث از سه بخشی حکمت عملي (البته با توضیحات فشردهتر) براي نخستین بار در سه اثر دائره المعارف گونه آمده است. نویسندگان این سه اثر، سه تن از بزرگان علوم عقلي در تاریخ تفکر اسلامي هستند. این مؤلفان و آثارشان از این قرارند:
جامعالعلوم (الستيني)، تأليف فخرالدين محمد بن عمر رازي معروف به فخر رازي، متوفاي ٦٠٦ هجري
الشجره الالهیّة، تألیف شمسالدین محمد شهرزوري، شارح بزرگ فلسفه اشراقي سهروردي، متوفاي 687 هجری
درّه التاج، تألیف قطب والدین محمود بن مسعود شیرازي، دومین شارح معروف حکمه الاشراق سهروردي، متوفاي 710 هجري
اسلاید 9 :
دوره ششم: دوره شرح و تکرار
این دوره از سده دهم آغاز و تا سده یازدهم امتداد مییابد.
مختصات عمومي این دوره عبارت است از:
مجموعه آثار تولید شده متعدد این دوره را کمابیش باید شروحی بر متن محوری اخلاق ناصري خواجه نصیر قلمداد کرد که تقریباً با سلایق هم افق و نهچندان متضاد، بسط و توضیح یافته است.
مخاطبان این کتابها، عموماً در سطح غیر اهلفن و از میان تودههای مردم یا شاهزادگان دربارها انتخابشدهاند و بر این پایه، سعی شده تا محتوا و مضمون اصلی آراي خواجه، با استفاده از شعر و حکایت و مثل و تشبیه و استعاره، به سطح فهم و ذائقه فکری ایشان نزدیک شود و گاهي نیز با استشهاد به آیات یا روایاتي، تأیید برخی از متشرعه را دریافت دارد.
تقریباً هیچگونه نوآوري علمي در ناحیه مفاهیم، روش، منابع، طبقهبندی و سازماندهی گزارهها و. در این آثار دیده نمیشود.
اسلاید 10 :
دوره ششم: دوره شرح و تکرار
۱. لوامع الاشراق (اخلاق جلالي)، تألیف جلالالدین محمد بن اسعد دواني، متوفاي ۹۰۷ هجري؛
آثار این دوره
۲. اخلاق محسني، تألیف ملا محسن واعظ کاشفي سبزواري، متوفاي ۹۱۰ هجري؛
۳. اخلاق شمسیه، تألیف حسن بن روزبهان سبزواري شیعي، متوفاي ۹۳۳ هجري؛
4. اخلاق منصوري، تألیف غیاث والدین منصور دشتکي، متوفاي ۹۸ هجري؛
۵. اخلاق عالمآرا، تألیف محسن فاني کشمیري، متوفاي سده یازدهم.
نکته جالبتوجه این است که همه این مؤلفان شیعه بودهاند و این شاید بدان جهت بوده که اخلاق ناصري به زبان فارسی بوده و تنها فارس زباناني که از جهت اعتقادي هم به مؤلف آن ارادت داشتهاند، به استقبال این کتاب رفتهاند.
اسلاید 11 :
دوره هفتم: دوره رکود و توقف
این دوره از قرن دوازدهم آغاز شده و تاکنون ادامه یافته است. در این دوره، سنت اخلاق نگاري فلسفي به فراموشي سپرده شده است و اثر قابل ذکري حتي در سطح کتاب هاي شرح نگاري دوره ششم نیز به چشم نمیخورد. البته تذکر دو نکته مفید است:
1. عناصر تفکر فلسفی در اخلاقی، تنها در قالب رویکرد مکتب اخلاق تلفيقي ادامه حیات دادهاند بنابراین توقف در شكل اخلاق فلسفي خالص و محض رخداده است.
۲. در سده حاضر کاوشهای عقلی در عرصه اخلاقی در فضای جدیدی صورت بسته که نمیتوان آن را متعلق به خود علم اخلاق دانست، بلکه باید آن را در ناحیه مباني و پیشفرضهای دانش اخلاق طبقهبندی کرد. این کاوشها مربوط به رشته فلسفه اخلاقی میشوند که خود یکي از فلسفههایی مضاف است و خاستگاه آن غرب میباشد. فلسفه اخلاق ترجمه کلمه EthiCS است. این رشته علمی رسماً در سال ۱۹۰۳ میلادی با نگارش کتاب مبانی اخلاق توسط جان ادوارد مور (۱۹۵۸ - ۱۸۷۳ م.) استقلال خود را اعلام کرد. این شاخه فلسفي عمدتاً مشتمل بر دو حوزه خاص اخلاق هنجاري و فرا اخلاق (معرفتشناسي اخلاق) است که به بحث از ملاکهای کلي خوبی و بدی و تحلیل مفاهیم اخلاقی میپردازد. اندیشمندان مسلمان گامهای ابتدایی را در این رشته علمی برداشتهاند، ولي هنوز جهان اسلام شاهد ظهور فیلسوف اخلاقی که اثری ماندگار در راستای تولید علم از خو د بر جاي گذارد، نبوده است.
اسلاید 12 :
چکیده
۱. اجزای سهگانه حکمت عملی عبارتاند از: اخلاق، تدبیر منزل ، سیاست مدن
2. خواجه نصیر کتاب اخلاق ناصری را در سه موضوع فوق به زبان فارسی دری و به سبک گلستان نگارش درآوردهاند.
3. سراج والدین اَرَموی و عضد والدین ایجی نیز کتب اخلاقی خود را در سه بخش حکمت عملی به نگارش درآوردهاند.
4. تا حدودی میتوان گفت آثار سده دهم تا یازدهم شروحی است بر متن محوری اخلاق ناصری که مخاطبانشان تودههای مردم و غیر اهلفن میباشد.
5. در دوره ششم تقریباً هیچ نوآوری علمی دیده نمیشود و همه مؤلفان شیعی هستند.
6. در دوره توقف که از قرن دوازدهم آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، اخلاق نگاری فلسفی متروک شده است.
7. کاوشهای معاصر در عرصه اخلاق را نمیتوان متعلق به خود علم اخلاق دانست؛ بلکه از ناحیه مبانی یا پیشفرضهای دانش اخلاق هستند.
8. فلسفه اخلاق از فلسفههای مضاف است که خاستگاه غربی دارد و در میان مسلمین هنوز اثر ماندگاری در این رشته علمی ارائه نشده است.
