پاورپوینت تأسیس اخلاق نقلی

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

تأسیس اخلاق نقلی

اسلاید 5 :

مقدمه

دوره صدور حدیث از معصوم با بعثت رسول اکرم (ص) شروع میگردد. این مدت نورانی در نزد اهل سنت محدود به ۲۳ سال زندگی پیامبر اکرم(ص) میباشد، اما شیعیان آن را ۳۳۳ سال یعنی پایان عصر غیبت صغرای حضرت ولیعصر(عج) میدانند.

طبق روایاتی که از طریق شیعه و سنی نقل گردیده است، پیامبر اکرم (ص) بارها مسلمانان را تشویق میکردند تا آنچه را که از او میشنوند ضبط کرده به دیگران منتقل کنند. اما اهل تسنن در قرن اول و تا زمان خلافت عمربن العزیز از نگارش حدیث اجتناب کردند؛ در حالی که این تلاش در جامعه شیعی با حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) شروع گردید و با ابورافع ادامه یافت و در عصر صادقین (ع) و به دست اصحاب آنها به اوج خود رسید.

از قرن دوم به بعد، با جمعآوری و حداکثر دستهبندی آیات و روایاتی در موضوع اخلاق، اخلاق نقلی شکل گرفت. از زمان آغاز و سپس تکامل این جریان در میان شیعیان پنج دوره و در نزد اهل سنت چهار دوره به خود دیده است. دوره اول آن، زمان تأسیس و دوره دوم عصر شکوفایی این تلاش میباشد که در این درس دانشجو با ویژگیها و سپس آثار ارائه شده در این دو دوره از سوی شیعیان و اهل سنت آشنا خواهد

اسلاید 6 :

محتوای آموزشی
رویکرد نقلی اخلاق نقلی به تصنیفاتی اطلاق میشود که در حوزه اخلاق نویسندگان آنها به گردآوری روایات و آیات اخلاقی پرداختهاند. قبل از تفصیل ادوار این رویکرد، که در واقع چیزی جز تاریخچه اخلاق نگاری روایی نیست، چند نکته شایان تذکر است:

۱. در این تاریخچه به کتابهایي که منسوب به خود ائمه علیهم السلام هستند و تاریخنگاران، گردآوران و مصنفاني براي آنها از میان راویان ذکر نکردهاند، نمیپردازیم؛ مانند کتاب شریف «صحیفه سجادیه» منسوب به امام سجاد(ع) و کتاب «مصباح الشریعه» منسوب به امام صادق (ع) (هر چند صحیفه سجادیه قطعی الانتساب است اما مصباح الشریعه چنین نیست).

اسلاید 7 :

2. در این تاریخچه صرفاً به آن دسته از کتابهاي روايي مي پردازیم که موضوع اصلي آنها اخلاق و آداب است، خواه به نحو حاشیه اي و فرعي به موضوعات دیگر هم پرداخته باشند یا نه بدین ترتیب کتاب هایي - هر چند معتبر و مشهور - که اخلاق بخشي از موضوعات متنوع آنها را تشکیل مي دهد، مورد اشاره قرار نمي گیرند؛ مانند کتاب شریف «نهج البلاغه» و کتاب پر ارج تحف العقول. آنچه گفته شد، در مورد تک نگاري ها صدق مي کند، اما در مورد جوامع یا همان موسوعه هاي روایي که مشتمل بر حجم عظیمي از روایات بوده و در قالب بخش هاي کمابیش مستقل و مجلدات متعدد تنظیم شدهاند؛ طبعاً بخش یا مجلدات خاص اخلاقي آنها مورد بحث قرار ميگیرد.

اسلاید 8 :

۳. در این قسمت برخلاف رویکردهاي عقلی - فلسفی ، شهودي - عرفانی و تلفیقی، که در قسمتهایي بعد مورد بحث قرار ميگیرند، آثار شیعه و اهل سنت را- به دلیل اختلاف نظر بنیادین در مسأله عصمت و حجیت قول پیشوایاني به جز رسول اکرم (صلي الله علیه وآله) - به تفکیک ذکر مي کنیم.

4. در برخی از کتب اهل سنت، افزون بر روایات نبوي، اقوال صحابه - که اصطلاحاً به آنها «اثر» گفته میشود - نیز راه یافته است.

اسلاید 9 :

دورة اول: دورة تأسیس و رشد
این دوره در مکتب اخلاق روایی شیعه مشتمل بر سدههایی دوم و سوم هجري است.
همه مصنفان این دوره، از اصحاب ائمه علیهم السلام هستند که براي نخستین بار به جمعآوری و تدوین احادیث خاصی اخلاقي رژریکی آوردند.

در این دوره کتابهای زيادي از سوي شیعه و اهل سنت به نام «الزهد» نگارش یافت. تألیف این آثار، که به «الزهدیات» موسوم شدند، در اواخر دوران بنیامیه و اوایل دوران بني العباس، حکایت از نوع آسیبشناسی فرهنگي علماي اسلام دارد که جامعه را مبتلاي به دنیاطلبی ، تکاثر ثروت و تجملگرایی میدیدند.

برآیند آثار در این دوره، هنوز نضج و نظام لازم را هنوز به دست نیاورده و زاویه دید مؤلفان از دقت اخلاقي کافي برخوردار نبود. باوجود این از میان چهار کتاب مذکور در ذیل، مورد سوم، نسبت به موضوع خود از جامعیت و مانعیت و نظام بهتری برخوردار است.

اسلاید 10 :

دورة اول: دورة تأسیس و رشد

۱-۱. صفة المؤمن و الفاجر، تألیف اسماعیل بن مهران متوفاي سده دوم. وي از اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم السلام بود؛

آثار شیعه

1-2. کتاب الزهد، تألیف حسین بن سعید اهوازي، متوفاي حدود ۲۵۰ هجري . وي از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادي عليهم السلام بود.

1-3. المحاسن، تألیف محمد بن خالد برقي، متوفاي ۲۷ یا ۲۸۰ هجری. او از یاران امام جواد و امام هادی علیهم السلام بود.

1-4. کتاب المعانات من دخول الجنة، تألیف ابومحمد جعفر بن احمد قمي، متوفاي اواخر سده سوم.

اسلاید 11 :

دورة اول: دورة تأسیس و رشد

۲. آثار اهل سنت
این دوره در مکتب اخلاق روايي اهل سنت مشتمل بر سدههای دوم و سوم هجري است.
مصنفان آثار این دوره - ابن مبارک، ابن حنبل، امام بخاري، ابن ابي الدنیا و هناد بن سري- جملگي از ائمه حدیث اهل سنتاند. ابن حنبل و امام بخاری از تأثیرگذارترین چهرههای علمي و اجتماعي تاريخ اهل سنت میباشند. احمد بن حنبل پیشواي حنابله و امام بخاري بزرگترین محدث سنیان است و کتابش «صحیح الجامع الکبیر» معتبرترین متن روايي ایشان به شمار میرود. ویژگي منحصربهفرد ابن ابي الدنیا، کار تخصصي اوست؛ وي تنها محدث بزرگ و شهیر است که تقریباً تمام توجه و اهتمام خویش را به تدوین و تنظیم احادیث اخلاقي معطوف داشته است.

اسلاید 12 :

دورة اول: دورة تأسیس و رشد
۱-۲. کتاب الزهد و کتاب البر و الصلة، تألیف ابوعبدالرحمن بن مبارک مروزي، متوفاي ۱۸۱ هجري.
آثار اهل سنت
۲-۲. کتاب الزهد، تألیف احمد بن حنبل شیباني، متوفاي ۲۱ هجري،
۳-۲. کتاب الزهد، تألیف هاناد بن سري کوفي، متوفاي ۲۳ هجري.
2-4. الادب المفرد، تألیف محمد بن اسماعیل بخاري مشهور به امام بخاري، متوفاي ۲۵۹ هجري،
۵-۲. موسوعه رسائل ابن أبي الدنیا، تألیف ابوبکر عبدالله بن محمد، معروف به ابن أبي الدنیا، متوفاي ۲۸۱ هجری.

اسلاید 13 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی
۱. آثار شیعه
این دوره از مکتب اخلاق نقلي از سده چهارم هجري آغاز میشود و تا پایان سده دهم ادامه مییابد. از مجموع این هفت قرن، سدههایی 4، 6 و ۷ از برجستگي بيشتري برخوردارند و سده دهم و تا حدودي نهم عصر کمرو نقي تصانيف اخلاق روايي به شمار میرود.

اسلاید 14 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی
1. الکافي، تألیف محمد بن یعقوب کلیني، متوفاي ۳۲۹ هجري.
آثار شیعه
2. مکارم الاخلاق، تألیف علي بن احمد کوفي، متوفاي ۳۵۲ هجري.
3. المواعظ، تألیف شیخ صدوق، متوفاي ۳۸۱ هجري.
4. مصادقه الاخوان، تألیف همان نویسنده.
5. عیون الحکم و المواعظ، تألیف علي بن محمد لیثي واسطي، متوفايي بعد از ۵۷؛ هجري،
6. ذخیره المتعظ والواعظ، تألیف همان نویسنده.
7. نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، تألیف حسین بن نصر الحلواني، متوفاي سده پنجم هجری.
8. الاداب الدینیه للخزانه المعینیه، تألیف امین الدین فضل بن حسن طبرسي صاحب تفسیر مجمعالبیان،

اسلاید 15 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی
9. غررالحکم و دررالکلم، تألیف عبدالواحد آمدي، متوفاي ۵۵۰ هجري.
آثار شیعه
10. مکارم الاخلاق،تألیف حسن بن فضل بن حسن طبرسي، متوفاي اواخرسده ششم هجری.
11. مشکاه الانوار، تألیف علي بن حسن بن فضل طبرسي، متوفاي اوایل سده هفتم هجری.
12. تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، تألیف ورام بن أبي فراس، متوفاي ۹۰۵ هجري.
13. جامع الاخبار (معارج الیقین)، تألیف محمد بن محمد سبزواري، متوفاي ۹۷۹ هجري.
14. إرشاد القلوب (55 باب أول از مجموع 56 باب)، تأليف حسن بن أبي الحسن ديلمي، متوفاي سده هشتم هجری.
15. اعلام الدین في صفات المؤمنین، تألیف همان نویسنده.
16. التحصین و صفات العارفین، تألیف ابن فهد حلي، متوفاي ۸:۱ هجري.

اسلاید 16 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی
معدل عمومي آثار این دوره از حیث جامعیت عناوین اخلاقي، اتقان محتوایي احادیث، عنوان گذاري و تبویب روایات و نگاه ویژه اخلاقي و تفکیک اخلاق از سایر معارف دیني نسبت به دوره اول، از رشد و بهبود قابلتوجهی برخوردار است. البته برخي از آثار این دوره، از آثار دیگر بهمراتب برترند؛ مانند: اصول الكافي، غررالحکم، مشكاة الأنوار، نزهه الناظر و اعلام الدین. البته اصول کافي در این میان در عنوان گذاري براي ابواب احادیث از دقت بالاتري نسبت به سایر آثار برخوردار است، همانطور که مشکاة الانوار و نزهه الناظر در چینش و ترتیب ابواب و اعلام الدین و غررالحکم در پوششی و احتوای موضوعات بیشتر، از سایر کتاب ها برترند.

برخي از نویسندگان آثار این دوره، از جایگاه ممتازي میان علماي شیعه در طول تاریخ برخوردارند؛ مانند؛ شیخ کلیني، شیخ صدوق، که از بزرگترین محدثان تاریخ تشیعاند و امین الدین طبرسي، صاحب مجمعالبیان، پیشاهنگ مفسران کبیر شیعي و متکلمي چیرهدست بوده و اقوالش در ادب عربي نیز مورد ارجاع و استناد قرار گرفته است.
مفاد کتاب هشتم، مکارم الاخلاق، بیش از آن که در خصوص اخلاق باشد، درباره آداب اخلاقی و دینی است و التحصین، شامل گردآوري، تنظیم و شرح ۵۳ حدیث نبوي است.

اسلاید 17 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی
1. الاداب الحمیده و الاخلاق النفیسه، تألیف محمد بن جریر طبري، متوفاي ۳۱۰ هجري.
آثار اهل سنت
۲. مکارم الاخلاق و معالیها، تألیف محمد بن سهل خرائطي سامري، متوفاي ۳۲۷ هجري.
3. مساوی الاخلاق و مذمومها، تألیف همان نویسنده.
4. مکارم الاخلاق، تألیف سلیمان بن احمد طبراني، متوفاي ۳6۰ هجري.
5. تنبیه الغافلین، تألیف نصر بن محمد سمرقندي، متوفايي، ۳۷۰ هجري.
6. شعب الایمان، تألیف احمد بن حسین بیهقي، متوفاي 458 هجري.
7. شجره المعارف و الاحوال، تألیف عز بن عبدالسلام، متوفاي 660 هجري.
8. رياض الصالحين، تأليف يحيي بن شرف نووي، متوفاي ٦٧٦ هجري.
9. ذم قسوه القلب، تألیف حافظ ابن رجب حنبلي، متوفاي ۷۹۵ هجري.
10. کشف الکربه في وصف حال اهل القربه، تألیف همان نویسنده.
11. کنزالعمال، جلد سوم، تألیف علاءالدین متقي هندي، متوفاي ۹۷۵ هجري.

اسلاید 18 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی

معدل عمومي آثار این دوره از لحاظ حجم احادیث، گستره شمول موضوعات، دقت در عناوین و ترتیب و چینش ابواب از سطح علمي کتابهای دوره قبل تمایز چشمگیری مییابد (البته باید رسائل ابن أبي الدنیا را تا حدودي استثنا کرد). در میان مصنفان کتب این دوره، شخصیتهایي برجسته اي وجود دارد؛ مانند: محمد بن جریر طبري، که در تفسیر و تاریخ و حدیث از پیشگامان این علوم است و تفسیر و تاریخ وي شهرت زیادي دارد؛ بیهقي، که از فقهاي به نام ائمه حدیث و متکلمان تأثیرگذار شافعي است و تا حدودي سلفي مسلک به شمار میآید.

اسلاید 19 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی

کتاب شعب الایمان وي در اخلاق، جزو مبسوطترین آثار اخلاق روایي اهل سنت میباشد که در ۷ جلد بر پایه حدیث نبوي: «الایمان بضع و سبعون شعبه.» (یعني ایمان هفتاد و اندی شاخه دارد) تنظیم شده است و سه تن از علماي اهل سنت در سدههای بعد به تلخیص آن همت گماردهاند؛ ریاض الصالحین به جهت احتوای موضوعات متنوع اخلاقي و اشتمال بر طیف وسیعي از آداب اخلاقي و تا حدودي فقهي و نیز به جهت اشتهار و اعتبار مؤلفش موردتوجه بسیار واقعشده و شروح قابلتوجهی بر آن نگاشته شده است؛ امام نووي، شارح بزرگ کتاب صحیح مسلم، که از استادان مسلم حدیث به شمار میرود آن را در ۹ مجلد شرح کرده البته کتاب ریاضی الصالحین از حیث تبویب و چینش اجزا و نیز از جهت اشتمال بر عناصر غیراخلاقي (یعني فقهي و.) نمره مقبولي دریافت نمیکند؛ حافظ ابن رجب حنبلي از زمره محدثاني است که به مقوله اخلاق اهتمام ویژهای نشان داده است، ولي افزون بر دو کتاب فوق، یک کتاب در دعا به نام لطائف المعارف و دو کتاب نیز در شرح حدیث به نامهای جامعالعلوم و الحکم و شرح حدیث «ما ذئبان جائعان» به رشته تحریر درآورده است.

اسلاید 20 :

دوره دوم دورة شکوفایی و پختگی

در میان کتابهای دوره دوم اخلاق نقلي اهل سنت، بیشک کتاب شجره المعارف و الاحوال نوشته فقیه، عارف و مفسر بزرگ شامي عز بن عبدالسلام از منزلت برتري برخوردار است.
کنزالعمال از جامعترین کتب روايي اهل سنت است که مشتمل بر 46624 حدیث بوده و در شانزده جلد حجیم به چاپ رسیده است، متقی هندي ۸۹۰ صفحه از جلد سوم جامع روایی خود را به عناوین اخلاقي اختصاص داده است. وي احادیث این بخش را از قریب به هفتاد مأخذ گردآوري کرده و آنها را در ذیل 63 عنوان با ترتیب الفبایی و بدون ذکر اسناد حدیث تبویب و تنظیم کرده است.