پاورپوینت محصولات غیرچوبی جنگلها و مراتع

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

محصولات غیرچوبی جنگلها و مراتع

اسلاید 2 :

مان شيرخشت Cotoneaster Manna
ویژگیهای گیاهشناسی و پراکنش شیرخشت
گياه شيرخشت بومي منطقۀ دیرینۀ قطبی Palaeartic مناطق معتدل آسيا، اروپا و آفريقاي شمالي است، و تمرکز انواع آن بيشتر در کوههاي جنوب غربي چين و هیمالیا قرار دارد. .
شیرخشت از دو واژۀ «کوتونِوم» Cotoneum به معناي بِه و «آستر» Aster به معناي مشابه گرفته شده است و به علّت شباهت برگ آن به برگ بِه به اين نام موسوم شده است. .
در ايران اين گياه در ارتفاعات البرز، گرگان، مناطق غرب ايران، و در ارتفاعات مختلف در کلاک کرج، کوشک بالا، درۀ چالوس، لرستان، اراک، خراسان، کرمانشاه و کردستان به ويژه در شيبهاي جنوبي به صورت پراکنده وجود دارد، در آذربايجان، اروميه، زنجان، رودبار، بلوچستان رشد ميکنند.
گياه مولّد مان شیرخشت با نام علمي «کوتونستر نومولاریا» Cotoneastar nummularia Fisch از تيرۀ گل سرخيان، درختچهاي است به طول 1/5 متر گه گاهي طول آن به دو متر و بيشتر هم ميرسد. .

اسلاید 3 :

شيرخشت که به نامهای شيرخاشاک و شيرخشک نيز گفته ميشود عبارت است از قطعاتي کروي يا بيشکل تقریباً به اندازه نخود با طعمي بسيار شيرين و خنک که در ابتداي خروج از گياه سفيد رنگ است. ولي در مجاورت هوا سفت و به رنگ سفيد مايل به خاکستري در ميآيد. در دهان به خوبي حل ميشود و بر روي زبان ايجاد برودتي مطبّوع مينمايد. اين قند در ايران تحت نام شيرخشت شهري و شيرخشت هراتي در بازار دارويي عرضه ميشود.

اسلاید 4 :

در گذشته گياهان مولّد مان شيرخشت را تحت عنوان «فراکسینوس اورنوس» Fraxinus ornus ، «آترافاکسیس اسپینوزا یا کاروان کش»، Atraphaxis spinosa «کوتونستر اُواتوس»، Cotoneastar ovatus «کوتونستر کاسچی» Cotoneastar kostschyi ، «تاماریکس گالیکا» Tamarix gallica ، و حشرات مولّد آنرا،«اریوکوکوس مانیفرا» Eriococcus mannifera، «کوکوس مانیپاروس» Coccus manniparus ذکر کردهاند. .
ولی امروزه مشخص شده است که گياه مولّد مان شيرخشت با نام فارسي شيرخشت و نام علمي «کوتونستر نومولاریا» و «کوتونستر نومولاریودِس» Cotoneastar numularioides Pojak است.
توليد اين مادّۀ پر ارزش در مناطق مورد بهرهبرداری به وسيلۀ نوعي حشره پوست خوار کوچک از راستۀ سخت بالپوشان «کولِپترا» Colepteraو تيره پوستخواران «اسکولیتیده» Scolytide با نام علمي «اسکولیتوس روگولوسوس» Scolytus rugolosus Mull انجام گيرد .
حشرۀ مولّد شيرخشت زمستان را به صورت لارو کامل در زير پوستکها و داخل دالانهاي تعبيه شده سپري نموده و در اوايل بهار پس از سپري شدن سرماي زمستان لارو تبديل به شفيره ميشود. اواسط ارديبهشت حشرات کامل پس از طي دوران شفيرگي پوست شاخهها و تنه را سوراخ کرده و خارج ميشوند
در روي تنه و سرشاخۀ درختان شيرخشت از سوراخهاي ايجاد شده يا محل تغذيه آنها صمغ يا شيره گياهي به صورت فتيلهها و رشتههای باريک و گاهي بهم پيچيده خارج ميشود که پس از قرار گرفتن در مجاورت هوا و سفت شدن به علّت خاصّیّت درماني شناخته شدۀ آن با کاردک جدا می شود

اسلاید 5 :

توليد مان شیرخشت در سالهاي خشک و کم باران نسبت به سالهاي پر باران بيشتر است. اين مادّه در حدود تير، مرداد يا حداکثر اوايل شهريور در صبح زود يا ساعت خنک روز جمعآوری ميشود چون خنکي هوا امر برداشت مانها را تسهيل ميکند.
برداشت محصول از درختچهها به صورت فعلي اقتصادي نميباشد زيرا توليد هر بوته يا درختچه بسيار کم و نحوۀ جمعآوری بسيار مشکل ميباشد. ميزان محصول هر درختچه شيرخشت بطور متوسّط بين 140 تا 180 گرم ميباشد.

اسلاید 6 :

بهرهبرداری از اين محصول در حال حاضر علاوه بر استان خراسان(شيرخشت هراتي) در منطقه البرز مرکزي(شيرخشت شهري) انجام ميشود و بدليل کم بودن توليد سالانه و نياز به مصارف سنّتی آن در داخل کشور زمينه صدور آن به خارج از کشور تقریباً از بين رفته است
خواصّ دارويي شیرخشت
استفاده از عصاره گياه دارويي شيرخشت اثر مطلوبي بر بهبودي نوزادان مبتلا به زردي دارد.
شيرخشت داراي اثر ملين است. مصرف آن در برونشيت مزمن توصيه شده است. شيرخشت در دهان يك خنكي مطبّوع ايجاد مينمايد كه از تشنگي كاسته و رفع عطش ميكند.
در طبّ گذشته شيرخشت به عنوان مادۀ خنکي، ملين، ضد سرفه، سرخك، زردي، تب بر مورد استفاده قرار ميگرفته است و اخيراً نيز به نام داروي ضد سرطان معرفي شده است

اسلاید 8 :

مان انزروت(کنجيده سرخ و سفيد)
انزروت يا کنجيده سرخ و سفيد، مانی است با طعم شيرين که در آخر تلخ مزه به نظر ميرسد و به رنگهاي زرد، قهوهاي، سفيد، صورتي ميباشد. به صورت قطعات و دانههای ريز تقریباً کروي و کوچک(به قطر حدود 2 ميليمتر) و گاه به يکديگر چسبيده و قطعات درشتتري تشکيل ميدهد و در اثر کوچکترين فشار شکسته ميشود. در آب و الکل به خوبي محلول است
ویژگیهای گیاهشناسی و پراکندگی گياه مولّد مان انزروت
در گذشته عدهای عقیده داشتند که گونهای گون به نام «آستراگالوس فاسیکولیفولیوس» Astragalus fasciculifolius گیاه مولّد مان انزروت است. .
گیاه مولّد مان انزروت را به فارسي چرخه، شکرلوله(در نواحي چهکند بيرجند به اين نام موسوم است) گویند و با نام علمي «لَونِا آکانتودِس» Launaea acanthodes Boiss یا «زولیکوفِرا آکانتودِس» Zollikofera acanthodes Boiss از تيره کاسني Compositeae و از زير تيره زبانه گليها است. .
گياهي است علفي چوبي شده که در قسمت پایين داراي شاخههایي با انشعابات زياد که در انتها تبديل به خار شدهاند.
گياه چرخه در استانهاي اصفهان(اردستان)، چهار محال بخيتاري، بروجن، اراک، گلپايگان، کرمان، بين شاهرود و نيشاپور، بين تهران و قم، گرمسار جاده تهران اصفهان، قزوين، کرج، قم، يزد و اکثر نقاط ايران خصوصا حوالي کوير وجود دارد.

اسلاید 9 :

نمايي از گياه چرخه(چپ) و گون مولّد (راست)
زمان و طريقۀ بهرهبرداری مان انزروت
با توجّه پراکنش و گستردگي اين گياه در سطح کشور و ايجاد زمينههای اشتغال جامعه روستايي و عشايري با ملاحظه حقوق اتفاقي ساکنين و حاشيه نشينان جنگل و مرتع و در نظر گرفتن عدم خسارات فراگير به منابع توليد کلا مجاز اعلام گرديده که برداشت از آنها منوط به اخذ مجوز از سازمان متبوع و يا پرداخت بهره مالکانه نخواهد بود

اسلاید 10 :

زمان بهرهبرداری مان انزروت تقریباً با زمان بهرهبرداری ساير مانها تفاوت خاصي ندارد؛ بدين معني که در اواسط فصل رويش گياه يعني از اوايل تا اواخر تابستان و قبل از نزول باران پاييز اقدام به بهرهبرداری مان انزروت مينمايند و جهت سهولت عمل بهرهبرداری در ساعاتي از روز که هوا گرم نيست و مان انزروت به حالت تقریباً سخت و خشکي است يعني در ساعات خنک روز(صبح زود و يا غروب آفتاب) بهرهبرداری ميگردد.
با توجّه به اين که مان انزروت به صورت دانههای ريز با قطري حدود 1 ميلي متر ميباشد و ندرتاً به صورت دانههای بزرگ و به هم چسبيده است. لذا جمعآوری آن با مشکلاتی همراه است. جهت بهرهبرداری از مان انزروت به طروق مختلف اقدام ميگردد.
از جمله اين که يک ظرف يا يک تکه پارچه روي زمين و در زير بوته پهن میشود و سپس مانهاي چسبيده به ساقه يا شاخه و قسمتهاي بدون خار را با دست لمس کرده تا مان جدا شود و روي پارچه بريزد و همچنين اقدام به تکاندن بوتهها میکنند و حتّي با چوب ضرباتي به آنها وارد ميسازند تا ذرات مان روي پارچه ريخته و سپس آنها را جمع ميکنند.
موارد مصرف مان انزروت
در طبّ سنّتی ايران انزروت را به صورت مشمع در شکستهبندي به کار ميبردند. بهترين مسهل بلغم غليظ، ضد صفرا، ضد انگل معده و روده، داروي درد مفاصل، جاذب بلغم غليظ از بدن ميباشد. به صورت موضعي براي تسکين درد گوش و اعصاب صورت به کار ميرفت. در سرمه به کار ميرود. در سرما خوردگي نیز خورده ميشود. ملين، خشک کننده رطوبت زخمها، ضد نفخ، ضد خونريزي خارجي و التيام دهنده زخمها استعمال میشود.