پاورپوینت روش تشخیص زمان یک فعل

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

روش تشخیص زمان یک فعل
یکی از مهمترین مهارتهایی که یک دانش آموز بایستی یاد بگیرد ، تشخیص زمان یک فعل است . به این منظور و برای دستیابی به این مهارت باید مراحل زیر را به ترتیب انجام دهیم .

اسلاید 2 :

مراحل تشخیص زمان یک فعل
1- هر فعلی که به ما داده شد ، ابتدا این سوال را مطرح می کنیم : ( در این فعل چه کاری صورت گرفته ؟ )
مثال :
خوردند : در این فعل چه کاری صورت گرفته ؟ خوردن
می بینیم : در این فعل چه کاری صورت گرفته ؟ دیدن

2 – به کلمات به دست آمده در پاسخ سوال ( خوردن ، دیدن ) مصـــــدر گفته می شود
نکته : تمامی مصدرها به ( ن ) ختم می شود

اسلاید 3 :

3- اکنون حرف (ن ) را از آخر مصدر برمی داریم کلمه ی باقی مانده بن ماضی نامیده می شود که در ساختمان تمام فعل های ماضی ( گذشته ) به کار می رود .
مثال : خوردن خورد ( بن ماضی )
دیدن دیــــد ( بن ماضی )
4 – سپس فعل امر از مصدر مورد نظر را می سازیم ( به یک نفر دستور انجام آن کار را می دهیم ) مثال :
خوردن: فعل امر بخور
دیدن : فعل امر ببین
5 – اکنون حرف (ب ) را از ابتدای فعل امر حذف می کنیم ، کلمه ی باقی مانده بن مضارع می باشد که در ساختمان تمام فعل های مضارع ( حال ) کاربرد دارد

اسلاید 4 :

6 – حالا به فعل هایی که در ابتدا داشتیم نگاه می کنیم ، اگر در ساختمان آنها بن ماضی به کار رفته بود ، زمان آن فعل ماضی یا گذشته است و درصورتی که در ساختمان آن بن مضارع به کار رفته بود ،زمان آن فعل مضارع یا حال می باشد .

مثال :
خوردند : ماضی ( گذشته ) می بینیم : مضارع ( حال )

نکته : شاید این پرسش مطرح شود که ظاهراً درساختمان خوردند هم بن ماضی ( خورد ) و هم بن مضارع ( خور ) به کار رفته است پس چرا زمان آن ماضی شد ؟ برای پاسخ به این شبهه باید ساختمان فعل را بشناسیم .

اسلاید 5 :

ساختمان فعل
هر فعل شش ساخت ( شکل ) دارد حداقل از دو بخش ساخته شده است :
1- بن 2 - شناسه بن : جزء ثابت و تغییر ناپذیر فعل است که در تمام صورت های شش گانه می آید و مفهوم اصلی فعل از آن برداشت می شود ( بخش قرمز رنگ در مثال زیر )

رفتم رفتیم
رفتی رفتید
رفت رفتند
بخش ( رفت ) که در تمام شش ساخت تکرار شده و ثابت است بن نامیده می شود.

اسلاید 6 :

شناسه
بخش دوم فعل که بر خلاف بن در تمام صورتهای شش گانه تغییر می کند و مفهوم شخص و شمار( مفرد و جمع بودن ) از آن به دست می آید شناسه نامیده می شود . ( بخش های قرمز رنگ در مثال زیر )

رَوَم رَویم
رَوَی رَوید
رَوَد رَوند

( َم – ی – َد - یم – ید - َند ) را که در هر ساخت به یک شکل هستند شناسه می گویند

اسلاید 7 :

بازگشت به سؤال ظاهراً درساختمان خوردند هم بن ماضی ( خورد ) و هم بن مضارع ( خور ) به کار رفته است پس چرا زمان آن ماضی شد ؟
شناسه ها را که شناختیم ، حال شناسه را از آخر فعل حذف می کنیم :
خوردند خورد چه بنی باقی ماند ؟ ماضی یا مضارع ؟ ماضی
پس ( خوردند ) ماضی است
در فعل زیر هم این کار را می کنیم :

خورند خور چه بنی باقی ماند ؟ ماضی یا مضارع ؟ مضارع
پس ( خورند ) مضارع است

تهیه و تنظیم : رضارضایی

اسلاید 8 :

انواع مضارع:
1 - مضارع اخباری : فعلی است که از انجام کاری در زمان حال خبر می دهد ( به همین دلیل اخباری نامیده می شود )
روش ساخت فعل مضارع اخباری : ( می + بن مضارع + شناسه ها )
مثال : شش ساخت مضارع اخباری از مصدر رفتن : بن مضارع ( رو )
می روم می رویم
می روی می روید
می رود می روند

اسلاید 9 :

ادامه
2 – مضارع التزامی : فعلی است که از انجام کاری در زمان حال همراه با شک ، شرط یا آرزو خبر می دهد ( التزام به معنی همراه داشتن می باشد و چون این فعل با خود شک یا شرط یا آرزو همراه دارد ، التزامی نامیده می شود )
روش ساخت فعل مضارع التزامی : ( ب + بن مضارع + شناسه ها )
مثال : شش ساخت مضارع التزامی از مصدر رفتن : بن مضارع ( رو )
بــرو م بــرویم
بــرو ی بــروید
بــرو د بــرو ند

اسلاید 10 :

ادامه
3- مضارع مستمر ( جاری ) : از انجام کاری در زمان حال همزمان با وقوع کاری دیگر که در جریان است ، خبر می دهد ( به همین دلیل به آن جاری می گویند )
روش ساخت مضارع مستمر : ( دارم ، داری ، دارد ، داریم ، دارید ، دارند + مضارع اخباری )
مثال : شش ساخت مضارع مستمر از مصدر رفتن : بن مضارع ( رو )

دارم می رو م داریم می رو یم
داری می رو ی دارید می رو ید
دارد می رو د دارند می رو ند

اسلاید 11 :

چند نکته ی مهم
نکته ی اول : معمولا در مضارع مستمر بین بخش اول فعل ( دارم ، داری . ) و بخش دوم ( مضارع اخباری ) فاصله می افتد .
مثال : الان دارم فیلم سینمایی می بینم یا پدرم دارد کتاب می خواند
در چنین مواقعی دو بخش با هم یک فعل محسوب می شوند و نباید آنها را دو فعل جدا به حساب بیاوریم .
نکته ی دوم : گاهی در مضارع اخباری و مضارع التزامی بخش آغازین این فعل ها ( می ، ب ) حذف می شوند ، در چنین مواقعی با توجه به معنا و شواهد موجود در جمله نوع آنها را تشخیص داد . مثال 1 :
اگر دستم رسد بر چرخ گردون ( در این جمله با توجه به وجود کلمه ی « اگر » که حرف شرط است نتیجه می گیریم که « رسد » در اصل « برسد » و مضارع التزامی می باشد .
مثال 2 : بگفت آنجا به صنعت درچه کوشند // بگفت انده خرند و جان فروشند
که در اصل : می کوشند ، می خرند ، می فروشند و مضارع اخباری می باشند

اسلاید 12 :

نکته ی سوم : در قدیم گاهی به جای پیشوند « می » در مضارع اخباری « همی » می آوردند :
مثال :
همی گویم و گفته ام بارها بود کیش من مهر دلدارها
می گویم

اسلاید 13 :

انواع ماضی
1- ماضی ساده : فعلی است که از انجام کاری در زمان گذشته خبر می دهد و چون ساختمان آن نسبت به سایر انواع ماضی ساده تر است ، ماضی ساده نامیده می شود .
روش ساخت ماضی ساده : ( بن ماضی + شناسه ها )

مثال : شش ساخت ماضی ساده از مصدر رفتن : بن ماضی( رفت)
رفتَــم رفتــیم
رفتــی رفتــید
رفــت (سوم شخص مفرد ) رفتــند
نکته : سوم شخص مفرد در ماضی ساده ، شناسه ندارد

اسلاید 14 :

2- ماضی استمراری : فعلی است که از انجام کاری در زمان گذشته برای چندمین بار خبر می دهد ( استمرار به معنی تکرار است به دلیل تکرار این فعل برای چندمین بار، آن را ماضی استمراری می نامند )  

روش ساخت ماضی ساده : ( می + بن ماضی + شناسه ها ) مثال : ما قبل از اسفند هر روز به مدرسه می رفتیم . مثال : شش ساخت ماضی استمراری از مصدر رفتن : بن ماضی( رفت)

می رفتــــم می رفتــــــیم

می رفتــــی می رفتــــــید 

می رفــــت ( سوم شخص مفرد ) می رفتــــــند 

نکته1 : سوم شخص مفرد در ماضی استمراری نیز شناسه ندارد .

نکته 2 : گاهی در قدیم به جای « می » از « همی » استفاده می کردند . مثال : همی رفت ( می رفت ) 

نکته 3 : گاهی در قدیم به جای « می » در ابتدای فعل ماضی استمراری از « ی » در پایان فعل استفاده می کردند . مثال : رفتندی ( می رفتند )

اسلاید 15 :

3- ماضی نقلی : از انجام کاری در زمان گذشته خبر می دهد که خود کار یا اثر آن به زمان حال منتقل شده یا انتقال یافته ( به همین دلیل به آن ماضی نقلی می گویند ) نقل از واژه ی انتقال و منتقل گرفته شده است . مثال 1 : پدرم از دیشب تا حالا خوابیده است . ( در گذشته « دیشب » خوابیده ولی تا اکنون ( حالا ) ادامه دارد .مثال 2 : فردوسی شاهنامه را هزار سال پیش سروده است . ( در گذشته « هزار سال پیش » سروده ولی اثر آن ( خود شاهنامه) تاحالا باقی مانده . 

روش ساخت ماضی نقلی : ( بن ماضی + ه + ام ، ای ، است ، ایم ، اید ، اند ) مثال : شش ساخت ماضی نقلی از مصدر رفتن : بن ماضی( رفت)رفتـــه ام رفتـــه ایم رفتـــه ای رفتـــه اید رفتـــه است رفتـــه اند

نکته : در ادبیات به ( بن ماضی + ه ) صفت مفعولی گفته می شود پس می توان گفت ماضی نقلی از صفت مفعولی + ام ، ای ، است ، ایم ، اید ، اند . ساخته شده است .

اسلاید 16 :

4- ماضی التزامی : از انجام کاری در زمان گذشته همراه با شک ، شرط یا آرزو خبر می دهد ( التزام به معنی همراه داشتن می باشد و چون این فعل با خود شک یا شرط یا آرزو همراه دارد ، التزامی نامیده می شود )مثال: شک: ( شاید رفته باشد ) - شرط: ( اگر آمده باشد ) - آرزو: ( ای کاش خوانده باشد )

روش ساخت ماضی التزامی : ( بن ماضی + ه « صفت مفعولی » + باشم ، باشی ،باشد، باشیم ، باشید ، باشند )

مثال : شش ساخت ماضی التزامی از مصدر رفتن : بن ماضی( رف

رفتــه باشم رفتــه باشیم رفتــه باشی رفتــه باشید رفتــه باشد رفتــه باشند

اسلاید 17 :

5- ماضی بعید: از انجام کاری در زمان گذشته قبل از وقوع کاری دیگر خبر می دهد ( به عبارت دیگر از انجام کاری دورتر از کاری دیگر خبر می دهد ، به همین دلیل بعید یعنی «دور » نامیده می شود . 

مثال : وقتی ساعت 8 بیدار شدم ، پدرم ساعت 6 رفته بود . ( هر دو کار بیدار شدن و رفتن در گذشته انجام گرفته اما رفتن پدر دورتر از بیدار شدن من انجام گرفته است )

روش ساخت ماضی بعید : بن ماضی + ه « صفت مفعولی »+ ( بودم ، بودی ، بود ، بودیم ، بودید ، بودند )مثال : شش ساخت ماضی بعید از مصدر رفتن : بن ماضی( رفت

رفتـــه بودم رفتـــه بودیم رفتـــه بودی رفتـــه بودیدرفتـــه بود رفتـــه بود

اسلاید 18 :

6 – ماضی مستمر( ملموس ) : از انجام کاری در گذشته خبر می دهد که همزمان با وقوع کاری دیگر صورت گرفته است . ( در این نوع فعل برای سخن شاهدی آورده می شود تا آن فعل قابل لمس باشد به همین دلیل به آن ماضی ملموس می گویند )مثال : داشتم غذامی خوردم که برق رفت. - داشتم آرام آرام می آمدم که زنگ زدی .

روش ساخت ماضی مستمر : داشتم ، داشتی ، داشت ، داشتیم ، داشتید ، داشتند + ماضی استمراری 

مثال : شش ساخت ماضی مستمراز مصدر رفتن : بن ماضی( رفت)

داشتم می رفتم داشتیم می رفتیم داشتی می رفتی داشتید می رفتید

داشت می رفت داشتند می رفتند 

نکته : معمولا در ماضی مستمر بین بخش اول فعل ( داشتم ، داشتی . ) و بخش دوم ( ماضی استمراری) فاصله می افتد . مثال : داشتم از مدرسه برمی گشتم که حسین را دیدم . 

در چنین مواقعی دو بخش با هم یک فعل محسوب می شوند و نباید آنها را دو فعل جدا به حساب بیاوریم .

اسلاید 19 :

آموزش زمان و نوع افعال به زبان شعر
ماضــــــــی یعنی گذشته گذشتــــــه ها ، گذشتــــه
حـــــــالا یا وقــــــت دیگر مضــــــــارع آیــــــد از در
آینــــــده هم چــــــو فردا هنــــــــوز نگشته پیــــــدا
مضــــــــارع اخبـــــــاری « می » داره خبـــر داری؟
التــــــزامــی در آغــــــاز یک « ب » داره ای همــراز
« دار » که میـــاد مستمر خبــــــر داره ، آی خبــر
ماضـــی مطلق یا ســـاده از قیــــــد و بنـــــــد آزاده
استمـــراری « می » داره نقلــــی « ام و ای » داره
« است و ایم و اید و اند » در نقلـــــــــــی متفق اند
التزامــــــی با « باشـــه » شـــک و تردید همراشه
فعل بعیـــد هم با « بود » دوستت میشه خیلی زود
« داشت »که میـــاد ملموسه حقا که خیــــــلی لوسه
« خواه » که میاد آینده ست پر از امید و خنده ست