بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
علوم و فنون دوازدهم
درس چهارم
سبک دوره بازگشت و بیداری
اسلاید 2 :
الف ) سبک شعر
1ـ سطح زبانی :
1ـ سادگی و روانی (بارزترین شاخصه شعر بیداری)
2ـ قابل فهم بودن برای عامه مردم ( به دلیل موقعیت اجتماعی و انقلابی)
3ـمحاوره ای شدن شعر (به دلیل توجه شاعر به مردم و استفاده از شع برای آگاه سازی )
4ـ توجه به واژگان کهن کاربرد وازه هایی، مثل : بادافره ( مجازات) ، خلیدن (فرو رفتن) ، گُلخَن (تون حمام و جای انداختن زباله
5 ـ گسترش یافتن دایره واژگان و ورود بسیاری از واژه های نو و فرنگی ، از جمله واژه ها و اصلاحات انگلیسی ، روسی ، فرانسوی و ترکی (در اثر ارتباط با اروپا و ظهور علوم و فنون جدید)
6ـ کم توجهی به کاربرد جمله ها و ترکیب های زبانی
اسلاید 3 :
عوامل کم توجهی به کاربرد جمله ها و ترکیب های زبان در شعر دوره بیداری:
1ـ گرایش صِرف اغلب شاعران به محتوا
2ـ تسلط نداشتن برخی از شاعران به ادبیات کهن
3ـ شتاب زدگی برخی از شاعران در سرودن شعر برای آگاه سازی مردم از طرق انتشار روزنامه ها
شعر در دوره بیداری عمومیت یافت و به عنوان زبان برّنده نهضت در اختیار روزنامه ها قرار گرفت .
دو رویکرد کلی در استفاده از زبان در شعر دوره بیداری :
1ـ روی آوردن به زبان ساده و صمیمی کوچه و بازار و بهره گیری از اصلاحات موسیقی عامیانه و حتی واژه های فرنگی . شاعران این رویکرد : 1- سید اشرف الدین گیلانی (نسیم شمال) 2- عارف قزوینی
2ـ وفاداری به زبان پر صلابت گذشته . شاعران این رویکرد : 1- ملک الشعرای بهار 2- ادیب الممالک فراهانی
اسلاید 4 :
2-سطح ادبی :
ویژگی های سطح ادبی :
1ـ قالب های شعری :
*- قالب های شعری کم و بیش ، مانند گذشته ادامه یافت و تغییر چندانی نداشت .
*- توجه به قالب های قصیده و مثنوی در شعر ملک الشعرای بهار و ادیب الممالک بیشتر شد .
*- شاعران کوچه و بازاری به قالب های «مستزاد ، چهارپاره، ترانه ، تصنیف » رغبت بیشتر داشتند.
*- گرایش به قالب های کم کاربرد و نوین ، به تدریج زمینه ظهور «شعر نو» را فراهم کرد .
2- آرایه های بیانی و بدیعی و سنت های ادبی : شاعرانی که بیشتر به زبان عادی شعر می گفتند، به آرایه های بیانی و بدیعی و سنت های ادبی ، کمتر پایبند بودند و «شعر را وسیله ای برای بیان مقاصد خود می دانستند»
3ـ تخیل : شاعران این دوره تخیلات سرایندگان پیشین را در نظر داشتند و گاه با تاثیر پذیری از اوضاع
اجتماعی ، نو آوری هایی در عرصه تخیل پدیدآوردند ؛ مانند : میرزاده عشقی
4ـ موسیقی و عروض :
گروه سنت گرا : به سنت های ادبی بسیار پایبند بودند .
گروه متمایل به مردم کوچه و بازارکه پایبندی و التزام کمتری به موسیقی و عروض داشتند .
اسلاید 5 :
3-سطح فکری
ویژگی های سطح فکری :
*- شعر مشروطه همراه با تغییرات زمانه از نظر درون مایه نیز تحول چشمگیری داشت.
*- به موازات حضور مردم در سیاست و اجتماع ، مضامین و اندیشه های تازه به شعر وارد شد .
*- نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به جهان بیرون ، تغییر یافت و از «کلی نگری و ذهنیت گرایی» به «جزئی نگری و عینیت گرایی » تغییر کرد .
*-در این دوره مضامین سیاسی ، اجتماعی و وطنی رونق یافت .
اسلاید 6 :
شاخص ترین درون مایه های شعر بیداری:
1 . آزادی : مفهوم آزادی در شعر این دوره مترادف با دموکراسی غربی است ؛ بدین معنی که مردم علاوه بر این که حقوق و آزادی فردی دارند ، در جامعه و سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود نیز دارای حق و اختیار هستند .
2. وطن : وطن به عنوان سرزمینی که مردم با مشترکات قومی ، فرهنگی و زبانی در آن« زندگی می کنند . در شعر شاعرانی ، چون : ملک الشعرای بهار ، علامه دهخدا و ادیب الممالک فراهانی بسیار مورد توجه قرار گرفت .
3. قانون : مضمون قانون و قانون مداری بر پایه مشاهداتی که اروپا رفتگان و روشنفکران از ملل متمدن و قانونمند داشتند ، در سخن شاعران و نویسندگان راه یافت و بنیادی ترین تفکر و خواست مشروطه خواهان گردید .
اسلاید 7 :
4. تعلیم و تربیت جدید : با ظهور مطبوعات و گسترش آن درجامعه ، آگاهی همگانی افزایش یافت و لزوم تعلیم و تربیت جدید با نگاه نو مورد توجه مردم و شاعران قرار گرفت
5. توجه به مردم : از بارزترین ویژگی های ادبیات دوره بیداری است .
از موضوعاتی که بیشتر مورد توجه شاعران قرار گرفت :
*انعکاس خواست و علایق توده مردم
*نیاز ها و کاستی های محرومان جامعه
*دفاع از ضعیفان و کارگران
*توجه بیشتر به جایگاه زنان در اجتماع
شاخص ترین شاعران ادبیات کارگری : ابوالقاسم لاهوتی و فرّخی یزدی
6. دانش و فنون نوین : ضرورت اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ، موجب توجه به دانش ها و فنون جدید شد و در کنار دیگر روشنفکران, شاعران هم به این موضوع پرداختند و مضامین و اصلاحات و واژگان مربوط به آن ، در سخنانشان فراوان به چشم می خورد .
اسلاید 8 :
ب) سبک نثر
محدوده تاریخی : از آغاز سلطنت ناصر الدین شاه تا پدید آمدن مشروطیت
تغییرات کلی نثر دوره بیداری نسبت به دوره بازگشت :
1ـ زبان به سمت سادگی و روانی پیش رفت و لغات دشوار در آن کم تر شد .
2ـ درون مایه نثر های نزدیک به انقلاب مشروطه ، مانند آزادی و آزادی خواهی ، سنت شکنی و تجدد خواهی با لحنی آرام تر ادامه یافت .
اسلاید 9 :
ویژگی های نثر این دوره
سطح زبانی :
1ـ نثر ، ساده و قابل فهم شد
2ـ در ساختار و ترکیب دستوری کلام نیز جمله ها درست تر و با طبیعت زبان هم آهنگ تر شد .
3ـ لغات دشوار و واژه ها و ترکیب های عربی نا آشنا کمتر شد .
4ـ بسیاری از لغات انگلیسی ، ترکی ، فرانسوی و . به نثر فارسی وارد شد .
5ـ عبارت های وصفی دور و دراز و لفظ پردازی های بیجا در نامه ها و نوشته ها کاهشی آشکار یافت .
اسلاید 10 :
سطح ادبی :
1ـ نثر فارسی پیشتازتر از شعر فارسی ، قید و بند های نثر مصنوع و فنی را کنار می گذارد و گزارشی و ساده می شود .
2ـ صنایع ادبی از نثر جدا می شود و نثر در خدمت بیان خواست و آمال مردم به شکلی پویا ظاهر می گردد .
3ـ یکی از ضعف های تکنیکی در اغلب داستان های دوره مشروطه ، حضور راوی سوم شخص در بعضی از صحنه های داستان و سخن گفتن او با خواننده است که امروزه کاربرد چندانی ندارد .
4ـ اکثر نویسندگان این دوره ، داستان را مطابق ذوق عامه مردم می نویسندو سبک نویسندگی آنان مطابقت کاملی با ادبیات داستانی جدید ندارد .
اسلاید 11 :
سطح فکری :
1ـ به طور کلی همان درون مایه های شعر بیداری (ازادی ، وطن ، قانون ، تعلیم و تربیت جدید ، توجه به مردم و دانش ها و فنون نوین ) مورد توجه نویسندگان است .
2ـ نثر با ویژگی هایی چون : نوگرایی ، تجدد خواهی و آزادی طلبی و با هدف تاثیر بر عامه مردم گسترش می یابد ؛ (محتوای نثر ، معطوف به درون مایه های نوگرایی ، تجدد خواهی و آزادی طلبی است ).
3ـ طنز سیاسی – اجتماعی از شاخه های ارزنده نثر عصر بیداری می شود .
4ـ دشمنی با استعمار و استبداد یکی از موضوعاتی است که در نثر روزنامه ای بسیار مورد توجه قرار می گیرد .
5ـ بسیاری از نثر های این دوره ، به ویژه نثر داستانی به موضوع تنفر از خرافات می پردازد .
6ـ حقوق مدنی زنانی در کنار تعلیم و تربیت نوین و همگانی ، بسیار مورد توجه نویسندگان واقع می شود
اسلاید 12 :
نمونه هایی از شعر نثر این دوره
الف ) شعر
نمونه 1 : غزلی از فرّخی یزدی
آن زمان كه بنهادم سر به پای آزادی دست خود ز جان شستم از برای آزادی
تا مگر به دست آرم دامن وصالش را می دوم به پای سر در قفای آزادی
در محیط طوفای زای ، ماهرانه در جنگ است ناخدای استبداد با خدای آزادی
دامن محبت را گر كنی ز خون رنگین می توان تو را گفتن پیشوای آزادی
فرخی ز جان و دل می كند در این محفل دل نثار استقلال ، جان فدای آزادی
اسلاید 13 :
نمونه 2 تصنیفی از عارف قزوینی :
گریه را به مستی بهانه کردم شکوه ها ز دست زمانه کردم
اسلاید 14 :
نمونه 2 تصنیفی از عارف قزوینی :
گریه را به مستی بهانه کردم شکوه ها ز دست زمانه کردم
آستین چو از چشم برگرفتم جوی خون به دامان روانه کردم
از چه روی، چون ارغنون ننالم ؟ از جفایت ای چرخ دون ننالم
چون نگریم ز دردو چون ننالم دزد را چو محرم به خانه کردم؟
ب) نثر
اسلاید 15 :
ب) نثر
نمونه 1 از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» (نوشته ناظم الاسلام کرمانی):
«اگرچه ما در این تاریخ خود، بیداری ایرانیان را از سال ۱۳۲۲ شروع کردهایم، لکن اگر خیال خود را جمع کنیم و به نظر دقت و انصاف در تاریخ گذشتگان بنگریم، هر آینه به خوبی مشاهده میکنیم که در مجاری سنه ۱۲۶۵ بسیاری از امور و وقایع را که دلالت دارد بر بیداری ایرانیان و قدم گذاردن آنها به راه تمدن و باعث و مسبب آن را جز مرحوم میرزا تقی خان امیرنظام، احدی را سراغ نداریم .. دوست و دشمن، او را از نوادر دهر شمردهاند و از خلقتهای فوقالعاده دانسته و کارهای امیرنظام از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مالیه که خرج، دو کرور اضافه بر دخل بود و عمارت و مرمت خرابیهای دیگر که به زودی محال مینمود و همه در یک دو سال صورت گرفت، گواه و دلیل بزرگی مرد است .»
