پاورپوینت بلاغت1 (معانی)

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

بسم الله الرحمن الرحیم

جلسه پنجم درس بلاغت1 (معانی)

1- تقسیم الخبر إِلی جملة فعلیة و جملة اسمیه
2- فی حقیقة الانشاء و تقسیمه

اسلاید 2 :

1- تقسیم خبر به جمله فعلیه و اسمیه

جمله فعلیه

جمله فعلیه با فعل شروع می شود ارکان آن از فعل و فاعل یا فعل و نائب فاعل تشکیل می گردد و برای تجدد و حدوث در زمان معینی به صورت مختصر به کار برده می شود
أَشرقَت الشمس و قد وَلَّی الظلام هارباً

در اینجا جمله فعلیه برای ثبوت اشراق برای شمس و رفتن تاریکی در گذشته به کار رفته است.
نکته: گاهی جمله فعلیه برای استمرار تجددی به کار برده می شود که تشخیص آن از قرینه ها و کلام است البته در این موارد باید حتما فعل مضارع باشد.

پس نتیجه اینکه در اصل جمله فعلیه برای استمرار تجددی به کار برده نمیشود اما گاهی با توجه به وضعیت جمله و براساس قرائن برای استمرار تجددی بکار می رود و شرطش این است فعل مضارع باشد.
همانند: تدبرشرقَ الأَرض و الغربَ کَفُّه و لیس لها یوما عن المجد شاغل

با توجه به اینکه جمله در مدح سیف الدوله گفته شده و مدح در صورتی که استمرار داشته باشد اهمیت پیدا میکند و همچنین با توجه به اینکه فعل مورد نظر مضارع است پس در اینجا جمله فعلیه برخلاف اصل برای استمرار تجددی است.

اسلاید 3 :

1- تقسیم خبر به جمله فعلیه و اسمیه

جمله اسمیه

جمله اسمیه با سام شروع می شود ارکان اصلی آن اسم و خبر است و گاهی نواسخ برا سر جمله اسمیه می آید. جمله اسمیه در اصل برای اثبات چیزی برای چیزی دیگر بدون توجه به تجدد و استمرار بکار می رود.
مثل: الأرض متحرکةٌ که فقط برای اثبات حرکت برای زمین بگار می رود بدون نظر به حدوث و یا تجدد آن.
گاهی جمله اسمیه از این اصل خارج شده و برحسب قرینه بر دوام و استمرار دلالت می کند به عنوان مثال هرگاه کلام در رایطه با مدح و یا ذم باشد.

مثال: ﴿إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیم﴾ با توجه به سیاق کلام معلوم میگردد که مدح است پس دلالت بر ثبوت و استمرار دارد.
مثال: لا یألف الدرهم المضروب صرّتنا لکن یمرُّ علیها وهو منطلق
این بیت اشاره به کرم شاعر دارد که درهم در کیسه اش باقی نمی ماند چون همواره در حال بخشش است و پول را نگه نمیدارد به همین دلیل چون به مدح اشاره دارد همیشگی بودن این ویژگی، مدح را قویتر می کند پس جمله اسمیه علاوه بر ثبوت بر استمرار تجددی نیز اشاره دارد.

اسلاید 4 :

1- تقسیم خبر به جمله فعلیه و اسمیه

ادامه بحث جمله فعلیه:
جمله اسمیه در اصل نه بر ثبوت و نه بر استمرار دلالت می کند مگر اینکه قرینه ای وجود داشته باشد و خبرش یا مفرد باشد یا جمله اسمیه همانند دو عبارت زیر:
الوطنُ عزیزٌ الوطنُ هو سعادتی
در عبارت اول خبر مفرد (غیر جمله) و در عبارت دوم خبر جمله اسمیه است.
اما اگر خبرش جمله فعلیه باشد معنای تجدد دارد. همانند:
الوطن یسعد بأَبنائه خبرِ (الوطن) جمله فعلیه (یسعد بأبنائه) است

اسلاید 5 :

2- فی حقیقة الإنشاء و تقسیمه
انشاء ازنظر لغوی: انشاء در لغت به معنای ایجاد است

انشاء از نظر اصطلاحی: به معنای جمله ای است که صدق و کذب نمی پذیرد یعنی قابلیت این را ندارد که آنرا راست یا دروغ بدانیم. و یا میتوان در تعریف انشاء گفت آن جمله ای است که هنگام تلفظ آن، مضمونش حاصل نشده است و در خارج عملی نگشته است. به عنوان مثال در دو فعل (إِغفر و إِرحَم) به منای (ببخش و رحم کن) دو فعل امر هستند که تا هنگام بیان آنها عملی نشده اند.

براین اساس طلب انجام فعل در امر و طلب عدم انجام فعل در نهی و طلب محبوب در تمنی و طلب فهم در استفهام و طلب توجه در ندا همگی تا زمانی که بیان نشوند، عملی نشده اند و قابل صدق و کذب نیستند پس جمله انشائی محسوب می شود.

اسلاید 6 :

تقسیم جملات انشائی
انشاء بر دو نوع است: انشاء طلبی – انشاء غیرطلبی
انشاء غیرطلبی: شامل موارد زیر می شود:

1- مدح و ذم: جملاتی که با نعم و بئس و حبّذا و لاحبّذا و افعالی که تغییر یافته اند بر وزن فَعُلَ همانند: (طاب علیٌّ نفساً) و یا (خَبُثَ بَکرٌ)

2- عقود: که در اکثر موارد با فعل ماضی می آید برای مواقعی به کار می رود که انسان تصمیم به انجام قطعی کاری میگیرد و با توجه به قطعیت از فعل ماضی استفاده میکند با وجود اینکه هنوز آن کار را انجام نداده است. مثل زمانی که هنگام خرید با فروشنده چانه میزنید و در نهایت میگویی (خریدم) بجای میخرم.
در زبان عربی مثل عبارات: بِعتُ و إِشتریتُ (فروختم و خریدم) بجای أَبیعُ و أَشتری (می فروشم و می خرم)

3- قسَم: که به وسیله واو (والله) و باء (بالله) و تاء (تالله) مواردی همچون لعمری (به جان خودم قسم) شناخته می شوند.

اسلاید 7 :

تقسیم جملات انشائی
ادامه بحث انشاء غیرطلبی:

4- تعجب: که با دو صیغه (ما أَفعله و أَفعل به) و یا غیر این دو همانند (لله درُّهُ عالماً) (آفرین برچنین دانشمندی) و یا ﴿کیف تکفرون بالله و کنتم أمواتاً فأحیاکم﴾ (چگونه بر خداوند کفر می ورزید در حالیکه شما مرده بودید و شما را زنده گرداند) شناخته می شود.

5- رجاء(امید داشتن): که با (عسی، حری، اخلولق) شناخته می شود همانند: عسی الله أَن یأتیَ بالفتحِ
نکته مهم: انواع انشاء غیرطلبی زیادند اما جزو مباحث علم معانی محسوب نمیشوند. اما آنچه که در علم معانی دارای اهمیت است، انشاء طلبی ست که به آن می پردازیم.

اسلاید 8 :

تقسیم جملات انشائی
انشاء طلبی: انواع انشاء طلبی به شرح زیر میباشد:
1- امر
2- نهی
3- استفهام
4- تمنی
5- نداء
در ادامه به بررسی هر کدام از موارد فوق می پردازیم