بخشی از مقاله
چکیده
انتخاب کاربري و مدیریت سرزمین بدون توجه به قابلیت و توان سرزمین، سبب اتلاف سرمایه و کاهش ظرفیت محیطی میگردد؛ بنابراین لازم است که هرگونه برنامهریزي در مورد استقرار فعالیتهاي مختلف با نگرش به استعداد سرزمین صورت گیرد. در این مطالعه به ارزیابی توان اکولوژیک و مکانیابی کاربريها در حوضهي آبریز شیرکوه در استان یزد پرداخته میشود.
براي این منظور لایهها و دادههاي لازم جمعآوري شده و سپس با استفاده تجزیهوتحلیل سیستمی و در برنامه ArcGIS ابتدا
توان اکولوژیکی حوضه براي هرکدام از کاربريهاي جنگلداري، کشاورزي، مرتعداري، اکوتوریسم، توسعه شهري، روستایی و صنعتی ارزیابی گردیده و نقشه آمایش سرزمین منطقه با مقیاس 1:50000 تهیهشده که بر اساس آن 20 درصد به کاربري باغبانی، 3 درصد به توسعه شهري، 25 درصد به تفرج گسترده، 3 درصد به کشاورزي دیم،41 درصد براي کاربري ترکیبی فاریاب و باغبانی، 5 درصد براي کاربري مرتعداري است.
واژههاي کلیدي: ارزیابی توان، آمایش سرزمین، حوضه آبریز، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، شیرکوه
مقدمه
آمایش سرزمین عبارت از تنظیم روابط بین انسان، سرزمین و فعالیتهاي انسانی براي استفاده مناسب و پایدار از کلیه امکانات
انسانی و فضایی سرزمین در جهت بهبود وضعیت مادي و معنوي در طول زمان است .(3)
برنامهریزي کاربري اراضی از منظر اکولوژیک یا آمایش سرزمین در مقیاسهاي ملی، منطقهاي و یا محلی تنها راهحل منطقی
گسستن چرخه فقر در جامعه و بحرانهاي محیطزیست و ایجاد بستر لازم براي رسیدن به توسعه پایدار است .(7)
الگوي نامناسب استفاده از سرزمین و تغییرات شدید در کاربري زمین باعث پیدایش بحرانهاي محیط زیستی از جمله تخریب
و آلودگی منابع آب و خاك، پیشروي رو به گسترش بیابانها، فرسایش خاك، شور و اسیدي شدن آن، تهی شدن منابع و
کاهش تنوع زیستی و استعداد و قابلیت بهرهوري سرزمین گردیده است که اثرات سویی بر زندگی نسل کنونی و نسلهاي
آینده خواهد داشت .(4)
بنابراین با توجه به وضعیت منابع زیستی کشور، لازم است هرگونه برنامهریزي در خصوص استقرار فعالیتهاي صنعتی،
کشاورزي، جنگلداري، توریسم، توسعه و عمران ملی و منطقهاي با نگرش به استعداد و قابلیتهاي سرزمین و در نظر گرفتن دیدگاه و تفکر آمایشی و اصول پایداري توسعه صورت پذیرد .(3)
تعیین کاربريهاي مناسب براي اراضی بهمنظور استفاده بهینه از سرزمین و جلوگیري از تخریبی در اثر افزایش جمعیت
میتواند گامی مؤثر در استراتژي توسعه پایدار باشد (6)؛ و آمایش سرزمین طبق ضوابطی با نگرش بازده پایدار برحسب توان
و استعداد کمی و کیفی سرزمین براي استفادههاي مختلف انسان از آن، به تعیین نوع کاربري از سرزمین میپردازد و از
هدررفتگی منابع طبیعی و ضایع شدن محیطزیست و درنتیجه از فقر انسانی میکاهد .(3)
سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) یک تکنیک اطلاعاتی مدرن همراه با کارکرد عالی در حفظ و نگهداري دادههاي مکانی،
آنالیزهاي مکانی و تصویربرداري و نقشه سازي است. ریشه استفاده از GIS در ارزیابی سرزمین در تکنیکهاي رويهم
گذاري که توسط برنامهریزان مناظر در امریکا در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم استفاده میشد .(5) در سالهاي اخیر
استفاده از تکنولوژي GIS در تهیه نقشههاي توان اکولوژیک مناطق مختلف، مدیریت و برنامهریزي کاربريهاي مختلف در کشور ما نیز رواج پیدا کرده است .(2)
با توجه به اهمیت ارزیابی توان اکولوژیک و تخصیص کاربريها با توجه به توان و پتانسیل سرزمین براي جلوگیري از تخریب منابع و ایجاد زمینههاي رسیدن به توسعه پایدار وجود دارد، در این پروژه با توجه به پارامترهاي مشخصکننده توان
سرزمین، آمایش سرزمین در جهت بهبود رفاه اجتماعی و وضعیت اقتصادي در جهت حفظ محیطزیست انجامشده است.
منطقه مورد مطالعه
حوضه آبریز شیرکوه واقع در استان یزد است. این حوضه بین 31° 33′ تا 31° 48′ عرض شمالی و 53° 43′ تا 54° 16′ طول
شرقی واقع است. این حوضه در شهرستان تفت واقعشده است؛ و لازم به ذکر است که این حوضه بین عرض جغرافیایی 39°
و 40° شمالی قرار دارد که میتوان محدوده منطقه را در شکل 1 و عرض جغرافیایی را در شکل 2 مشاهده کرد.
شکل :1 محدوده مورد مطالعه
شکل :2 محدوده عرض جغرافیایی منطقه با مقیاس 1:25000
روش کار
این پروژه با ماهیت آمایش سرزمین در مراحل متوالی زیر انجام گردید:
در این پروژه از مدلهاي اکولوژیکی که در ذیل آورده شده است، کمک گرفته شد تا براي تعیین تناسب عرصه به انواع
کاربريهاي جنگلداري، فاریاب، دیم، باغبانی، توریسم متمرکز و گسترده و توسعه شهري استفاده گردد.
