بخشی از مقاله
چکیده:
ناکامی و گسیختگی بیش از یکسوم از سدها در سطح جهان نتیجه ضعف مطالعات زمینشناسی مهندسی محل اجرای آنها بودهاست که دلیل روشنی بر اهمیت دیدگاههای زمینشناسی مهندسی در اجرای موفق طرحهای سدسازی میباشدل در این تحقیق به شناخت اهمیت کاربرد زمینشناسی در ساخت سازههای آبی کوچک و همچنین تاثیر آن بر پدیده سیل پرداختهشدهاست که تلفیقی از علم زمینشناسی با آبخیزداری میباشد. بنابراین بازدیدهای میدانی از حوضه آبخیز رودخانه جیغاتوچای و سدهای حفاظتی و رسوبگیر منطقه صورت گرفت و هچنین مطالعات زمینشناسی منطقه بازبینی شد. نتایج نشان میدهد که حساسیت و سستی برخی سازندهای منطقه عامل اصلی فرسایش و ایجاد سیلابهای مخرب با بار رسوبی فراوان می-باشد که تخریب چندین سازه آبی آبخیزداری را در پی داشتهاست. همچنین رعایت نکردن محاسبات پی سازهای با توجه به جنس زمین شناسی منطقه از دیگر عوامل تخریب میباشد.
کلید واژه ها: آبخیزداری، جیغاتوچای، زمینشناسی، سازههای آبی
مقدمه :
آبخیزداری مجموعه اقداماتی است که بر اساس اصول مدیریت پایدار حوزه آبخیز، به منظور حفاظت منابع آب و خاک به اجرا در میآید. به عبارتدیگر مجموعه مطالعات و اقدمات اجرایی است که به منظور پیشگیری و کنترل تخریب، فرسایش خاک و تبعات آن (کاهش حاصلخیزی، تولید، رسوب و آلودگی منابع اب و نظایر آن) اجرا میگردد. (اسمعلی. ا و عبداللهی. خ، .(1389
یکی از اقدامات مهم آبخیزداری برای حفاظت در برابر پدیده مخرب سیل ابجاد سازههای حفاظتی و رسوبگیر میباشد که کمک شایانی در حفاظت منابع آب و خاک حوضه آبخیز مینماید.
سدهای رسوبگیر و سدهای کوچک حفاظتی سازه فهای فکوچکی فهستند فکه فبا استفاده از مصالح مختلف از جمله چوب، سنگ، سنگ و ملات و توریسنگ به منظور مهار فرسایش در آبراههها و نیل به اهداف آبخیزداری احداث می گردد (فرهادی. ا، .(1390 با توجه به هزینه های زیادی که صرف این سازهها می شود، متاسفانه بعد از احداث آنها در بسیاری از موارد شاهد تخریب و از بین رفتن این گونه سازه ها هستیم. که به همین دلیل بررسی همه جانبه و فنی علل تخریب این گونه سازه ها از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی مطالعات زمین شناسی منطقه میتواند نقش بسزایی در ثبات این سازهها داشته باشد. عوامل متعددی در انتخاب ساختگاه یک سد مؤثر میباشند که مهمترین آنها عبارتند از : شرای توپوگرافی، ساختارهای زمینشناسی و وضعیت حوزه آبریز. زمین شناسی خود میتواند پایه ای بر مطالعات احداث سدهای آبخیزداری باشد که درصورت عدم توجه به این مطالعات شاید شاهد آثار سوء ، مخرب و جبرانناپذیری باشیم. تعاریف مختلفی از علم زمینشناسی شدهاست.
زمین شناسی یا ژئولوژی (کقثچثسچ) از لغت یونانی ثسچ به معنی "زمین" و شثقثف به معنی "علم" یا "منطق" گرفته شده است. به عبارتدیگر زمینشناسی علم مطالعه زمین میباشد. زمین شناسی دانش سیاره زمین است و درباره منشا مواد و اشکال موجود بر آن صحبت میکند. گذشته این سیاره و فرایندهایی که برروی آن رخ داده یا درحال رخ دادن است و بر اشکال آن تاثیر دارد بررسی شود. برای حصول نتیجه از این مباحث در زمین شناسی باید اثر فشارهای مختلف مورد اثر بر زمین و همچنین شیمی موادی که این سیاره از آن تشکیل شده و اثر موجودات زمین در آن از جنبههای مختلف مورد بحث قرار گیرد. اطلاعات اولیه در مورد خود کره زمین نظیر پیدایش زمین عمر آن و وضعیت آن در فضا واز این قبیل ازطریق مطالعه سایر اجرام سماوی بدست میآید و گاها از این طریق با مطالعه وضع فعلی سایر اجرام شبیه زمین به طرز پیدایش رخدادها وتغییرات در گذشته زمین پی میبرند.
در دیدگاهی دیگر بشر همواره نیازهای خود را از زمین به دست میآورد که یک منبع معدن و منبع دیگر کشاورزی است. برای تأمین نیازها باید به شناخت جامعی از زمین برسد و علم زمین شناسی و علوم وابسته به آن گرهگشای این مطلب هستندل
علم زمینشناسی درباره پیدایش زمین، تشکیلات، ساختمان و مواد تشکیل دهنده زمین، کوهها، دشتها و اقیانوس و همچنین تاریخ پیدایش جانداران و تسلسل وقایع فیزیکی در زمین و بالاخره تحولاتی که در زمین صورت گرفته بحث مینمایدل
دراین تحقیق با بررسی جداول تحلیل سیلابهای حوضه آبخیز جیغاتو چای (فهیم. ع و همکاران، (1392 با آگاهی از دبیهای اوج منطقه برای ایجاد سیلاب به بررسی مطالعات زمین شناسی منطقه پرداخته شد و مطالعات میدانی از سدهای آبخیزداری منطقه صورت گرفت و با توجه به تلفیق این مسائل علل بعضی از تخریبها مشخص گردید.
منطقه مورد مطالعه حوضه آبخیز رودخانه جیغاتو چای میباشد. رود جغتوچای از رودخانههای مهم کشور محسوب می شود که سرچشمه این رود از کوههای چهل چشمه، قره الیاس، یازین و شاخه رَش، از توابع سَرشیو شهرستان سقز است و موازی با سیمینهرود به سوی شمال جریان یافته و از میان درههای ژرف و پر پیچ و خم گذشته، وارد دریاچه ارومیه می شود.
برای بدست آوردن اطلاعات مربوط به دبی سیلابها برای تطبیق با مطالعات زمین شناسی منطقه دو ایستگاه هیدرومتری پلقشلاق و پلآنیان که دراین حوضه واقع هستند مورد بررسی قرار گرفت که در آن بر اساس آخرین آمار منتشرشده از سوی سازمان آب منطقهای استان آذربایجان غربی، آمار دبیهای حداکثر لحظهای در طی دوره آماری 15 سال جمعآوری گردیده است. مشخصات ایستگاهها در جدول شماره (1) ارائه شده است. شکل (1) نیز موقعیت منطقه را نشان میدهد.
جدول (1) ایستگاههای هیدرومتری مورد استفاده به همراه مساحت آنها
کد ایستگاه نام ایستگاه نام رودخانه مساحت
(ک^طج)
31 -037 پلآنیان چغتوچای 1221
33 -003 پلقشلاق چغتوچای 1300
