دانلود مقاله رابطه بین بهزیستی معنوی و امید با رضایت از زندگی در سالمندان

بخشی از مقاله

مقدمه

»بهزیستی معنوي« حسی از ارتباط داشتن با دیگران، داشتن معنی و هدف در زندگی و داشتن اعتقـاد و ارتباط با یک قدرت متعالی است. بهزیستی معنوي، یک سازة چندبعدي عمـودي و افقـی اسـت. بعـد عمودي آن به ارتباط با خدا و بعد افقی آن به احساس هدفمندي در زندگی و رضایت از آن، بـدون در نظر گرفتن مذهب خاص اشاره دارد (مـوبرگ (Moberg)، .(1978 از دیـد الیسـون (Ellison)، بهزیسـتی معنوي شامل یک عنصر روانی- اجتماعی و یک عنصر مذهبی است. بهزیستی مذهبی بیانگر ارتباط بـا یک قدرت برتر، یعنی خداست. بهزیستی وجودي بیانگر احساس فرد از اینکه چـه کسـی اسـت، چـه کاري و چرا انجام میدهد و به کجا تعلق دارد، میباشد. هم بهزیستی مذهبی و هم بهزیسـتی وجـودي شامل تعالی و حرکت فراتر از خود میباشد (الیسون، .(1983 از دیگر متغیرهاي تأثیرگذار در رضـایت از زندگی، امید است. برخی محققان امیدواري را مجموعهاي شناختی میدانند کـه مبتنـی بـر احسـاس موفقیت ناشی از منابع گوناگون (انرژي معطوف به هدف) و مسـیرها (برنامـهریزي بـراي دسـتیابی بـه اهداف) است (اشنایدر و همکاران (Synader)، .(1991 بنابراین، امید یا تفکر هـدفمـدار، از دو مؤلفـه مرتبط به هم، یعنی مسیرهاي تفکر و منابع تفکر تشکیل شده است و از طریق ترکیب منابع و مسـیرها، میتوان به اهداف رسید. اگر هر کدام از این دو عنصر شناختی وجود نداشته باشند، رسیدن به اهـداف غیرممکن است (لوپز و همکاران (Lopez)، 2003، ص .(91 با توجه به اهمیت سازههاي روانشناختی، نظیر بهزیستی معنوي و امید در رضایت از زندگی، در این پژوهش نقش این دو متغیر در افراد سـالمند بررسی شده است.

سالمندي بهعنوان یکی از دوران زندگی بشر، مرحلهاي مهم و اثرگذار در زندگی فردي، خـانوادگی و اجتماعی یک ملت میباشد. تبیین جایگاه سالمندان یکی از مهمتـرین عوامـل در برنامـهریـزيهـاي کشوري است. افراد سالمند، علاوه بر تغییرات بیولوژیکی و فیزیولوژیکی که در بـدن رخ میدهـد، بـا رویدادهاي مهم زندگی از قبیل بازنشستگی، مرگ دوستان و اعضاي خانواده، رفتن بـه خانـه جدیـد و عقبنشینی از فعالیتهاي اجتماعی و تغییراتی در روابط اجتماعی و وضعیت مالی مواجه میشوند. بـا این حال، میتوان گفت: در اثر بهبود شرایط پزشکی و بهداشتی، میزان طـول عمـر افـراد سـالمند نیـز تدریجاً افزایش یافته است. در ایران نیز براساس سرشماري سـال 1385 جمعیـت سـالمند 60 سـال و بالاتر، 7/27 درصد تخمین زده شده است که درصد قابلتوجهی است (مرکـز آمـار ایـران، .(1385 بـا توجه به آمار مطرحشده و افزایش رو به رشد جمعیت سالخوردگان، متخصصان سلامت باید به دنبـال

رابطه بین بهزیستی معنوی و امید با رضایت از زندگی در سالمندان  ۱۸

راهبردهایی در جهت بهبود زندگی، کاهش مشکلات مربوط بـه سـازگاري و متعاقـب آن، رضـایت از زندگی سالمندان باشند. علاوه بر اهمیت سالمندي در متـون روانشـناختی، در دیـن مبـین اسـلام نیـز سالمندان از جایگاه ویژهاي برخوردار هستند، این موضوع در آیات قرآن و احادیث بزرگان دین، بهویژه پیامبر اکرم به روشنی قابل درك است. در سوره مبارکه اسراء صراحتاً بر نیکی و احترام به پدر و مادر، بخصوص زمانی که والدین به سن پیري میرسند، تأکید خاصـی شـده اسـت (اسـراء: .(23 همچنـین احادیث زیادي بر اهمیت سالمندان و احترام به آنان وجود دارد. در حدیثی پیامبر اکرم میفرماید: »پیر در میان خانواده خود، مانند پیامبر در میان امت خویش است« (پاینده، .(1385 با توجه به مسـائل فـوق میتوان گفت: سالمندان از دید قرآن و اسلام از جایگاه ویژهاي برخوردار هستند و پـژوهش در حـوزه سالمندي و شناسایی عوامل متعدد مؤثر در رضایت از زندگی افراد سالمند حائز اهمیت است. بنابراین، با شناسایی این عوامل و ارتقاء آن میتوان سطح رضایت از زندگی را در افراد سالمند بالا برد. ازجملـه این عوامل، میتوان به بهزیستی معنوي و امیدواري اشاره کرد.

تحقیقات بسیاري در حمایت از این فرضیه، که بهزیسـتی معنـوي میتوانـد کـارکرد روانـی و سازگاري را تقویت کند، وجود دارد. همبسـتگیهاي معنـاداري بـین نمـرات بهزیسـتی معنـوي و متغیرهایی از قبیل رضـایت از زنـدگی (یـون (Yoon)، (2006 و امیـدواري (اشـنایدر و همکـاران،

(2002 گزارش شده است. در راستاي مطالعات مرتبط با معنویت پیرون و دیگران رابطه معنویـت، نقشهاي خانوادگی و رضامندي زندگی را در گروهی از بزرگسالان مـورد مطالعـه قـرار دادنـد و یافتهها نشان داد که بهزیستی مذهبی، بخصوص بهزیستی وجودي و رضایت زناشویی نقش مهم و معناداري در رضامندي زندگی دارند (پیرون و همکاران (Perrone)، .(2006 در پژوهش دیگـري، رابطه بین معنویت، دینداري و رضامندي زندگی در دانشجویان بررسی شد و نتـایج نشـان داد کـه دانشجویانی که در مقیاسهاي معنویـت و دینـداري، نمـرات بـالاتري کسـب کردنـد، در مقیـاس سلامت خود ادراك شده نیز نمرات بالاتري داشتند. این خود بر رضامندي از زندگی تـأثیر داشـت

(زولیگ و همکاران (Zullig)، .(2006 در پژوهش مرتبط انجامشده در کشور نیز یافتهها نشـان داد که بهزیستی معنوي با سلامت روانی سالمندان رابطه معناداري دارد (جعفري و همکـاران، .(1391

پژوهش هومن و همکاران نشان داد که بهزیستی معنوي رابطه معنـاداري بـا رضـایت از زنـدگی و خودکارآمدي و تأثیر منفی بر احساس تنهایی دارد (هومن و همکاران، .(1389 در پژوهشی کـه در ارتباط با پیشبینیکنندههاي رضایت از زندگی انجام شد، نتایج نشان داد کـه بهزیسـتی معنـوي از

۲۸  ، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان ۳۹۳۱

پیشبینیکنندههاي اصلی رضایت از زندگی است و بهزیستی معنوي رابطه معناداري با رضـایت از زندگی دارد (تمنائیفر و منصوري نیک، .(1392 ایجاد و حفظ، حسـی از بهزیسـتی معنـوي نقـش حیاتی در سازگاري و رضامندي دارد. تحقیقات فوق حاکی از آن است که بهزیستی معنـوي تـأثیر مثبتی در رضایت از زندگی افراد دارد.

همچنین پژوهشهاي انجامشده در راستاي بهزیستی معنوي و امید نشان میدهد کـه بـین ایـن دو متغیر رابطه معنیداري وجود دارد (چن و کرو (Chen & Crewe)، 2009؛ جعفري و همکاران، 2010؛

یون و همکاران، 2008؛ بایلی و اشنایدر (Bailey)، .(2007 در پژوهشـی کـه در ارتبـاط بـا اثربخشـی امیددرمانی و افزایش رضایتمندي صورت گرفت، نتایج نشان داد که آمـوزش رویکـرد امیـددرمـانی، موجب افزایش میزان امید و رضایت زناشویی در افراد مورد بررسی شده است (خوشخرام و گلـزاري،

.(1390 همچنین در پژوهش دیگري مشخص شد که بین دینداري و رضایت زناشویی و شـادکامی در افراد مورد بررسی رابطه وجود دارد و دینداري بهطور مثبتی پیشبینیکننـدة رضـایت زناشـویی اسـت

(روحانی و معنويپور، .(1387 در همه این مطالعات، امیدواري یک عامل مهم و پویـا در دسـتیابی بـه معنا از تجارب در نظر گرفته شده است. ازاینرو، میتوان گفت: امید و باورهاي معنوي موجب ایجـاد بهزیستی و رضامندي شده و این امر سازگاري افراد با عوامل فشارزاي زندگی را ممکن ساخته و سطح رضایت از زندگی را افزایش میدهد (میلر (Miller)، .(1991

با توجه به اینکـه سـالمندي یـک مرحلـه تغییرناپـذیر زنـدگی اسـت و عوامـل متعـددي موجـب آسیبپذیري و کاهش رضامندي در این افراد میشود، پژوهش پیرامون عوامل روانشناختی مـرتبط بـا رضایت از زندگی در این افراد ضروري است. اگرچه نتایج بهدستآمده از پژوهشها، همواره یکسـان نبوده است، در حال حاضر با توجه به شواهد پژوهشی روانشناختی مرتبط میتوان گفـت: متغیرهـاي گوناگونی بر رضامندي این قشر از جامعه تأثیر معناداري دارد. بنابراین به منظور شناسـایی رابطـه بـین بهزیستی معنوي و امید با رضایت از زندگی در سالمندان، این پژوهش انجام گرفت.

روش پژوهش

روش این تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آمـاري تحقیـق را کلیـه سـالمندان زن و مـرد شهرستان اردبیل تشکیل میداد. از این جامعه، تعداد 100 سالمند 46) زن و 54 مـرد) بـهطور تصـادفی ساده انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. به دلیل نقص در پاسـخها، تعـداد 4 نفـر از سـالمندان مـورد

رابطه بین بهزیستی معنوی و امید با رضایت از زندگی در سالمندان  ۳۸

مطالعه (هر 4 نفر هم زن) از تحلیل کنار گذاشته شدند و اطلاعات بهدستآمده از 96 سالمند 42) زن و

54 مرد) وارد تحلیل نهایی شد. اطلاعات بـهدسـتآمـده، بـا اسـتفاده از تکنیکهـاي آمـاري ضـریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه استاندارد و رگرسیون سلسلهمراتبی مورد تجزیه و تحلیـل قـرار گرفت. براي جمعآوري اطلاعات نیز از پرسشنامه بهزیستی معنـوي، پرسـشنامه امیـد و پرسـشنامه رضایت از زندگی استفاده شد.

ابزار پژوهش

مقیاس بهزیستی معنوي :(SWBS) این آزمون توسط پالوتزین و الیسون (Paloutzian, R. F, & Ellison) در سال

1982 ساخته شـد و شـامل 20 سـؤال و دو خـردهمقیـاس اسـت. سـؤالات فـرد آزمـون، مربـوط بـه خردهمقیاس بهزیستی مذهبی بوده و میزان تجربه فرد از رابطه رضایتبخش با خـدا را مـورد سـنجش قرار میدهد و سؤالات زوج، مربوط به خردهمقیاس بهزیستی وجودي است که احساس هدفمنـدي را میسنجد. مقیاس پاسخگویی به سؤالات بهصورت طیف لیکرت 6 درجهاي از کاملاً مـوافقم تـا کـاملاً مخالفم است. پالوتزین و الیسون در پژوهشی ضرایب آلفاي کرونباخ بهزیستی مذهبی و وجودي و کل مقیاس را به ترتیـب برابـر بـا 0/91، 0/91 و0/ 93گـزارش کردهانـد (پـالوتزین و الیسـون، .(1982 در پژوهشی روي دانشجویان دختر و پسر، آلفاي کرونباخ براي کل مقیاس و خردهمقیاس بهزیستی مذهبی و خردهمقیاس بهزیستی وجودي به ترتیب 0/90، 0/82، 0/87 و با روش بازآزمـایی بـه ترتیـب 0/85، 0/78، 0/81 گزارش شد (دهشیري و همکاران، .(1386 در این پژوهش، ضرایب آلفاي کرونباخ بـراي کل مقیاس و خردهمقیاس بهزیستی مذهبی و وجودي 0/91، 0/84 و 0/89 به دست آمد.

پرسشنامه امید: مقیاس امید بزرگسالان یک پرسشنامه خودگزارشی مشتمل بر 12 سؤال اسـت کـه توسط اشنایدر و دیگران ساخته شده و ویژگیهـاي روانسـنجی آن مـورد تأییـد قـرار گرفتـه اسـت.

سؤالات 3، 5، 7 و 11 مادههاي انحرافی هستند که در نمرهگذاري وارد نمیشوند. هشت متغیـر دیگـر نمره امید کلی فرد را به دست میدهند که از 8 تا 32 متغیـر اسـت. در پـژوهش لـوپز ضـریب آلفـاي کرونباخ براي امیدواري کل 0/86 و پایایی بازآزمایی در طی 10 هفته 0/82 بهدستآمـده اسـت (لـوپز،

.(2000 در پژوهش دیگري، که توسط اشنایدر و لوپز صورت گرفت، همسانی درونی کل آزمون 0/74

تا 0/84 و پایایی بازآزمایی 0/80 محاسبه شده است (اشنایدر و لوپز، .(2007 در ایران، پایایی و روایـی مقیاس بر روي نمونه 100 نفري محاسبه و خصوصیات روانسنجی آن رضـایتبخـش گـزارش شـده

۴۸  ، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان ۳۹۳۱

است (شیرینزاده و میرجعفري، .(1385 در پژوهش دیگري همسانی درونی این مقیـاس 0/68 و بـین این مقیاس و پرسشنامه عاطفه مثبت و خوشبینی همبستگی معنادار گزارش شـده اسـت کـه بیـانگر اعتبار همزمان آن است (علاءالدینی و همکاران، .(1386

پرسشنامه رضایت از زندگی: داینر و دیگران مقیاس رضایت از زندگی (SWLS) را براي همه گروههاي سنی تهیه کردند (دینر و همکاران (Diener)، .(1985 این مقیاس داراي 5 مـاده اسـت و هـر مـاده از 1 (کاملاً مخالفم) تا 7 (کامًلا موافقم) نمرهگذاري میشود. نتیجه مطالعـه مظفـري (1382)، کـه در ایـران روي مقیاس SWLS صورت گرفت، نشان داد که مقیاس مذکور از روایی و پایـایی مناسـبی برخـوردار است. براساس مطالعه مذکور، ضریب آلفاي کرونباخ 0/85 و ضریب بازآزمـایی آن در فاصـله 6 هفتـه برابر با 0/84 بوده است. در پژوهش دیگري، روایی این آزمون به شیوه تحلیل عاملی محاسبه گردید که نتایج حاکی از وجود یک عامل کلی در مقیاس داشت که بـیش از 54 درصـد از واریـانس سـؤالها را پیشبینی مینمود (جوکار، .(1385

یافتههای پژوهش

از کل افراد موردمطالعه، 42 نفر زن و 54 نفر مرد بودنـد. 30 نفـر بیسـواد، 36 نفـر داراي تحصـیلات ابتدایی، 14 زیر دیپلم، 7 نفر دیپلم، 9 نفر لیسانس بودند. 68 نفر از افراد مورد مطالعه، 65- 70 سال، 18

نفر 70- 75 سال و 10 نفر نیز بالاتر از 75 سال داشـتند. میـانگین سـنی نمونـه مـوردمطالعـه 70/29 و

انحراف معیار آن 3/13 بود.