بخشی از مقاله
چکيده
هدف از اين پژوهش تعيين اثر فعاليت هاي بدني بر اميد به زندگي در سالمندان شهرستان گناباد است که با روش توصيفي – مقايسه اي به صورت ميداني اجرا شده است . جامعه آماري را کليه سالمندان ٦٠ سال و بيش از ٦٠ سال شهرستان گناباد تشکيل مي دادند. از طريق نمونه گيري تصادفي ٥٠ نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. به منظور جمع آوري اطلاعات از پرسش نامه فعاليت بدني (٠٧٨=a) و مقياس اميد به زندگي بزرگسالان (٠٧٤=a) استفاده شد.پرسش نامه هاي مذکور پس از تعيين روايي و پايايي در ميان نمونه پژوهش توزيع شدند. به منظور تجزيه و تحليل داده ها از آمار توصيفي و امار استنباطي استفاده شد. نتايج نشان داد فعاليت بدني بر اميد به زندگي اثر گذار است .
واژگان کليدي : فعاليت هاي بدني، اميد به زندگي ، سالمندان ، شهرستان گناباد
مقدمه
سالمندي دوران حساسي از زندگي بشر است و توجه به مسائل و نيازهاي اين مرحله ضرورتي اجتماعي است (داگلاس و توماس ،١٣٦٨). امروزه تقريبا ٣١کشور جهان هر يک بيش از دو ميليون سالمند بيش از ٦٠ سال درند که روز به روز بر تعداد اين کشورها افزوده مي شود. سرعت رشد جمعيت سالمندان در کشورهاي در حال توسعه بسيار زياد است . در ايران نيز نسبت جمعيت سالمندان با توجه به کاهش ميزان تولد و افزايش طول عمر، به سرعت در حال افزايش است (حميدي زاده ، احمدي و اصلاني،١٣٨٧).
در دهه هاي اوليه قرن بيستم ، هرم هاي جمعيت اکثر کشورهاي دنيا به صورت مثلثي شکل بود. اما با پيشرفت هاي علمي و صنعتي و کنترل ميزان باروري اين هرم ها به شکل استوانه اي در کشورهاي صنعتي مثل ايتاليا، ژاپن ، سوئد، دانمار ، آلمان و ... در آمد است که اين نشان دهند پير شدن جمعيت است (ثنايي، زردشتيان ، نوروزي سيد حسيني١٣٩٢).
پير شدن جمعيت عبارت است از افزايش روز افزون نسبت سالمندان و به بياني دي ر عبارت از کاهش نسبت کودکان و بالغين جوان و افزايش نسبت افراد ٠١ ساله و بالاتر است . تحت اين تغييرات هرم هاي سني از شکل مثلثي به استوانه اي تغيير حالت داد اند(حاتمي، افتخاري، مجلسي و رضوي،٢٠١٣).
کشور ما نيز به عنوان يکي از کشورهاي در حال توسعه از اين تغييرات جمعيتي مستثني نيست . به طوري که روند پير شدن در کشور از رشد جمعيت سالمندي حکايت دارد. افزايش جمعيت سالمندان در ايران نيز همچون ساير کشورها به علت کاهش مواليد، بهبود وضعيت بهداشت و افزايش اميد به زندگي، ضرورت توجه به مسأله بهداشت سلامت ، تأمين آسايش و رفاه سالمندان در جامعه و همچنين رفع احتياجات و مشکلات اين قشر از جامعه را روز افزون نمود است (ون ويجرت ٢٠٠٨،١).
آنچه که دانش امروزي بدان توجه مي کند تنها طولاني کردن دوران زندگي نيست ، بلکه بايد توجه داشت که سال هاي اضافي عمر انسان در نهايت آرامش و سلامت جسمي و رواني سپري گردد و در صورتي که چنين شرايطي تامين نشود پيشرفت هاي علمي براي تامين زندگي طولاني تر بي نتيجه و مخاطر آميز خواهد بود (روسنداهي، گوستانفسون ، نوردين ٢٠٠٨،٢).
يکي از حوز هاي مهم سلامت سالمندان ، بعد رواني آن است که نيازمند توجه خاص به آن و پيش يري از اختلالاتي نظير افسردگي و اضطراب در آنان است . به دلايل متعددي سالمندان از جهت سلامت رواني بسيار آسيب پذير بود و حدود ٠١ تا ٨١ درصد افراد مسن مشکلات رواني مهمي دارند، به طوري که با هر دهه افزايش سن اختلالات افسردگي افزايش مي يابد(اينگرسول و سيلورمن ١٩٧٨،١).
اميد يکي از متغيرهايي که ارتباط نزديکي با بهزيستي روان شناختي دارد، اميدواري نيرويي هيجاني است که تخيل را به سمت موارد مثبت هدايت ميکند. اميد، به انسانها انرژي مي دهد و آنها را مجهز مي کند تا براي کار و فعاليت آماده شوند.
اميد، به ما انعطاف پذيري نشاط و توانايي خلاصي از ضرباتي مي دهد که زندگي به ما تحميل مي کند و باعث افزايش رضايت از زندگي مي شود (پارکر و همکاران ، ٢٠٠٣).
بيلي و اشنايدر (٢٠٠٧) معتقدند که اميد يک حالت انگيزش مثبت با در نظر گرفتن اهداف روشن براي زندگي است . در اميد، از يک سو انگيزه ي خواستن به اراده براي حرکت به سوي اهداف و از طرف ديگر، بررسي راه هاي مناسب براي حصول اهداف نهفته است . بنابراين ، کارکرد اميد در زندگي به عنوان يک مکانيزم حمايتي است و باعث رشد و پيشرفت کيفيت زندگي انسان مي شود(به نقل از ثنايي، زردشتيان ، نوروزي و سيد حسيني،١٣٩٢).
با در نظر گرفتن روند شتابان رشد جمعيت سالمندي و اينکه سالمندان بهدليل کهولت و کاهش توانائي هايشان دچار کاهش توانايي هاي جسمي و رواني مي شوند و انواع بيماري و مشکلات رواني آنها را تهديد مي کند، توجه به سلامت سالمندان از اهميت خاصي برخوردار است . ورزش به عنوان يکي از مؤررترين روش هاي پيش يري از اختلالات دوران سالمندي موجب به تعويق انداختن دوران سالمندي و برخورداري از سلامتي و نشاط بيشتر سالمندان مي شود(لانگ و استين ٢، ٢٠٠١).
در مطالعات گوناگون ثابت شده است که با افزايش سن ، به علت اختلالاتي که در سيستم هاي مختلف بدن صورت مي گيرد، به خصوص به علت محدوديت هاي حرکتي، وابستگي فرد به ديگران در انجام کارهاي روزانه افزايش مي يابد که اين عوامل مي تواند در احساس خوب بودن و در نتيجه ، کيفي ت زندگي فرد اثرات منفي زيادي ايجاد کند (وود، آلواز، مارايا، استندراسک ٢٠٠١،١). .
سالمندي موفق به سيله روو٢ و همکاران (١٩٩٩) تحت تاثير سه جنبه نداشتن بيماري، سازگاري با زندگي و داشتن کفايت روحي و رواني توصيف شده است .(روو، ليچان و يونگ ١٩٩٩،٣). با توجه به اين جنبه ها، سازمان خدمات بهداشتي و انساني آمريکا براي ارتقاي سلامتي در سالمندان بر ورزش منظم ، مصرف نکردن سيگار، پرهيز از مصرف الکل ، تغذيه مناسب و ايمن سازي متناسب با سن تاکيد مي کند(لي، کو و لي ٤، ٢٠٠٥).
پژوهش ها نشان داده است که شرکت منظم در فعاليت هاي بدني و ورزش به افراد مسن کمک مي کند استقلال و تحرک خود را حفظ کنند، تکرار آسيب هاي سقوط و افتادن را کاهش دهند، تعادل و هماهنگيشان را بهبود بخشند و بتوانند قدرت و استقامت عضلاني را در اين دوره حفظ کنند(ميخاييل ٥، ٢٠٠٩).
چالش اصلي بهداشت در قرن بيستم «زنده ماندن » بود و چالش قرن حاضر«زندگي با کيفيت بهتر است » افزايش شمار سالمندان احتمالا با افزايش فراگير ميزان ناتواني ها و بيماري ها همراه مي شود که فشار بالقوه اي بر هزينه هاي درماني و بهداشت عمومي وارد م ي کند(جرالد و ديويدسون ،١٣٧١).
امروزه ، مسئله ارتقاي سلامت افراد مسن و فعال ماندن آن ها در سنين بالا، مسئله جدي تلقي مي شود و ديگر به عنوان مفهومي تجملي مطرح نيست . با در نظر داشتن نيازهاي خاص دوران سالمندي، توجه به رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت و کيفيت زندگي در سالمندان نيز بسيار مهم است که عمدتا از آن غفلت مي شود(حميدي زاده ، احمدي و اصلاني،١٣٨٧) افزايش طول عمر افراد اين توقع را در آنان بوجود آورده است که سال هاي بيشتري را در سلامت و فعاليت سپري نمايند. به نحوي که اين مسئله متصديان را بر آن داشت ه است تا واژه اميد به زندگي ٦ را با مفهوم اميدواري به زندگي ٧ سالم «نه به مفهوم نبود بيماري بلکه به معني زندگي بدون محدوديت عملکردي» جايگزين نمايند(جرالد و ديويدسون ،١٣٧١).
مسئله جديدي که امروزه در خصوص زندگي سالمندان مطرح مي شود اميدواري به زندگي است . با اينکه ايده اميد١ از زمان آغاز خلقت آدمي وجود داشته است ، بررسي علمي آن در زندگي انسان قدمتي کوتاه دارد و دوران طفوليت خود را مي گذارند(منصوري،١٣٨٧).
از نظر اسنايدر٢(٢٠٠٠) اميد حالت انگيزشي مثبتي است که مبتني بر حس پايوري ٣ و راه يابي ٤ است و محصول تعامل تعامل فرد با محيط است ؛ به سخن ديگر، اميد عبارت است از، ظرفيت تصور توانايي ايجاد مسيرهايي به سمت اهداف مطلوب و تصور داشتن انگيزه براي حرکت در اين مسيرها(اسنايدر،٢٠٠٠).
اسنايدر و همکاران (٢٠٠٦) در تعريف ديگري، اميد را مجموعه اي ذهني مي دانند که مبتني بر حس متقابل اراده و برنامه ريزي براي رسيدن به هدف است . از آن جا که اميد به زندگي با نگرشها و ساختارهاي مرتبط با زندگي در ارتباط است ، هر فردي که به زندگي اميدوار است بايد به چگونگي گذران زندگي و کيفيت آن حساس باشد و به ارتقاي کيفيت زندگي بپردازد. ارتقاي سطح کيفيت زندگي در گرو ارتقاي سطح سلامت است .ارتقاي سطح سلامت نيز به مثابه محور توسعه جوامع پذيرفته شده و با توجه به سياست هاي سازمان جهاني بهداشت هدف نهايي تمامي دولت هاست (لگلر٢٠٠٧،٥).
فعاليت بدني وورزش از موثرترين روش هاي پيشگيري از اختلالات دوران سالمندي است . ورزش و فعاليت بدني موجب عقب انداختن دوران سالمندي مي شود و سالمنداني که ورزش مي کنند، سالم تر و با نشاط ترند (پاترسون ، فورستر، ماککو، رودگرز٢٠٠٨،٦).
بخش نده (١٣٨٧) در پژوهشي تحت عنوان « ارتباط بين شرکت در فعاليت هاي ورزشي اوقات فراغت و کيفيت زندگي در افراد ميانسال فعال » به اين نتيجه رسيد که بين شرکت در فعاليت هاي ورزشي و سلامت جسماني در افراد ميانسال فعال ارتباط معناداري وجود دارد(٢٢).
زمان زاده (١٣٨٧) در پژوهشي گزارش کرد که تمرينات بدني بر کيفيت زندگي بيماران همو دياليزي اثر گذار است ؛ به عبارت ديگر نتايج نشان داد تمرينات بدني قادر بودند نمره کيفيت زندگي را به شکلي معنادار ارتقادهند.
مک راي و همکاران ١ (١٩٩٦) در پژوهشي اثر ١٢ هفته تمرين پياده روي را بر ظرفيت استقامتي سطح فعاليت بدني، تحرک و کيفيت زندگي در افراد تحت مراقبت مطالعه کردند. آن ها به اين نتيجه رسيدند که ١٢ هفته تمرين پياده روي روزانه تاثير معني داري بر کيفيت زندگي ندارد.
نوسلدر و همکاران ٢(٢٠٠٥) در پژوهشي گزارش کردند که فعاليت بدني و ورزش بر کيفيت زندگي بيماران اثر گذار است و کيفيت زندگي خود باعث ارتقاي روحي و رواني بيماران ، به ويژه در اميد به زندگي و اتکا به خود مي شود.
راس و همکاران ٣(٢٠٠٩) در پژوهشي به اين نتيجه رسيدند که کاهش وزن از طريق مداخلات فعاليت بدني و ورزشي با کيفيت زندگي ارتباط معني دار دارد. همچنين آن ها گزارش کردند تمامي ابعاد کيفيت زندگي، به غير از عملکرد جسماني، با فعاليت بدني و آمادگي جسماني ارتباط معني دار دارد.
ماو روونيتيس و همکاران ٤ (٢٠١٠) در پژوهشي به اين نتيجه رسيدند که حرکات موزون و فعاليت بدني با کيفيت زندگي سالمندان رابطه معني داري دارد. ريد و همکاران ٥(٢٠١٠) در پژوهشي گزارش کردند که تمرينات هوازي با کيفيت زندگي بيماران ارتباط معني داري دارد.
مايرجام و همکاران ٦ (٢٠١٠) در پژوهشي بيان کردن د که علاوه بر متغيرهاي ژنتيکي که مي تواند بر برداشت هاي ذهني وکيفيت زندگي فرد اثر بگذارد، فعاليت بدني و ورزش بر کيفيت زندگي بيمارا ن اثر معني دار ميگذارد. ايشيزاکي و همکاران ٧(٢٠٠٢) در پژوهشي گزارش کردند افرادي که فعاليت بدني را از طريق ابزار و وسايل کمکي انجام مي دهند، در مقايسه با کساني که به صورت جسماني درگير فعاليت بدني مي شونداميدواري کمتري دارند. همچنين بيان کردند که فعاليت بدني مي تواند به صورت مستقيم بر اميد به زندگي اثر بگذارد.
پوفام و ميشل ١ (٢٠٠٦) در پژوهشي تحت عنوان « اميد به زندگي و وضع يت اقتصادي- اجتماعي» گزارش کردند افرادي که اميدواري زيادي به زندگي داشتند در وضعيت اقتصادي مطلوب قرار داشتند، حمايت اجتماعي مناسبي دريافت مي کردند، به فعاليت بدني و ورزش مي پرداختند و از کيفيت زندگي خوبي برخوردار بودند.
کريستيانا و همکاران ٢(٢٠٠٧) در پژوهشي گزارش کردند که بين ابعاد سلامتي رواني و روابط اجتماعي، حيطه هاي شناختي و اميد به زندگي و فعاليت بدني رابطه معني داري وجود ندارد.
مانگپاسان و همکاران ٣(٢٠١٠) در پژوهشي نشان دادند زندگي بدون معلوليت و نقص ، سلامت جسماني، تغذيه سالم و فعاليت بدني مطلوب از جمله عوامل تاثير گذار بر اميد به زندگي اند. همچنين در اين پژوهش بيان کرد که زنان در مقايسه با مردان اميدواري بيشتري به زندگي دارند.
کلر و همکاران ٤(٢٠١٠) در پژوهشي تحت عنوان « اثرات وضعيت هاي بنيادين بر اميد به زندگي در افراد سالمند» گزارش کردند که وضعيت هاي مطلوبي مانند نداشتن معلوليت ، سلامتي جسماني، گذران اوقات فراغت فعال ، انجام ورزش و فعاليت بدني ونداشتن محدوديت هاي جسمي و روحي باعث ارتقاي اميد به زندگي در سالمندان مي شود . همچنين بيان کردند که وضعيت هاي مطلوب بنيادين نظير کيفيت زن دگي، اعتماد به نفس و رضايت مندي از زندگي و اميد به زندگي رابطه تنگاتنگي با يکديگر دارند.
ادوارد و همکاران ٥(٢٠٠٦) به بررسي اثر فعاليت بدني و کيفيت زندگي با تأکيد بر سلامتي جسماني و اعتماد به نفس و اميد به زندگي در افراد مسن پرداختند.نتايج نشان داد بين فعاليت بدني و کيفيت زندگي، اعتماد به نفس و اميدواري رابطه معني داري وجود دارد. همچنين کيفيت زندگي به طور مستقيمي بر اعتماد به نفس و اميدواري اثر مي گذارد(٣٥).
با اينکه اميد به زندگي مفهومي پيچيده و چند گانه است ، مورد توجه سازمان هاي خدمات رفاهي و اجتماعي، محققان و انديشمندان علوم اجتماعي، روان شناسي، بهداشت ، پزشکي و تربيت بدني قرار گرفته است . هرچند ارزشيابي و کمي کردن آن کاري دشوار است ، تلاش هاي علمي زيادي در اين زمينه انجام مي شود؛ اب توجه به اهميت روز افزون به بهداشت و سلامت جامعه و روند رو به رشد جمعيت سالمندان ، مسائلي نظير اميد به زندگي در رأس موضوعات مرتبط با جامعه قرار مي گيرند؛ از
اين رو اميد به زندگي شاخصي اساسي در سلامت عمومي جامعه است و براي افراد و جامعه اهميت بسياري يافته است ؛ بنابراين پژوهش حاضر به تعيين اثر فعاليت هاي بدني بر اميد ب ه زندگي پرداخته و هدف آن پاسخ به اين سوال است که فعاليت هاي بدني بر اميد به زندگي سالمندان شهرستان گناباد چه اثري دارد.
روش شناسي پژوهش
با توجه به اينکه اين پژوهش اثر فعاليت هاي بدني را بر اميد به زندگي در سالمندان شهرستان گناباد مطالعه مي کند، روش انجام پژوهش توصيفي- مقايسه اي بود که به صورت ميداني اجرا شد. جامعه آماري اين پژوهش را کليه سالمندان ٦٠ سال و بيش از ٦٠ سال شهرستان گناباد تشکيل مي دادند. تعداد ٥٠ نفر به روش خوشه اي – چند مرحله اي به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند.
به منظور جمع آوري اطلاعات از چهار پرسش نامه به شرح زير استفاده شد؛
از پرسش نامه فعاليت بدني بک و همکاران براي جمع آوري اطلاعات در زمينه فعاليت هاي بدني استفاده شد . اين پرسشنامه توسط بک و همکاران (HPA)١ براي جمع آوري اطلاعات در زمينه فعاليت هاي بدني استفاده شد. اين پ رسشنامه توسط بک و همکاران (١٩٨٢)ساخته شده است . پرسش نامه مذکور ٢٥ سوال دارد که شامل سه خرده مقياس تحت عنوان فعاليت بدني کاري(٧ سوال )، فعاليت بدني ورزشي (١٤ سوال ) و فعاليت بدني اوقات فراغت (٤ سوال ) است . بک و همکاران (١٩٨٢) پايايي اين پرسش نامه را با روش آلف اي کرونباخ ٠.٧٣ گزارش کرده اند.
از پرسش نامه مقياس اميد بزرگ سالان (AHS) ٢به منظور جمع آوري اطلاعات در مورد اميد به زندگي استفاده شد.
مقياس اميد بزرگ سالان توسط اسنايدر ، هاريس ، اندرسون ، هولران ، ايروينک و همکاران (١٩٩١) ساخته شده است داراي ١٢ عبارت است و براي ١٥ سال به بالا طرح ريزي شده است . از اين عبارات ، ٤ عبارت براي سنجش تفکر عاملي، ٤ عبارت براي سنجش تفکر راهبردي، ٤ عبارت انحرافي است . بنابراين اين پرسشنامه دو زير مقياس عامل و راهبرد را اندازه گيري مي کند.
به هر يک از سوالات در مقياس چهار گزينه اي ليکرت (کاملا غلط =١ تا کاملا درست =٤) پاسخ داده مي شود؛ بنابراين دامنه نمرات بين ١٢ تا ٤٨ خواهد بود. مجموع نمرات به دست آمده ، نمره کلي اميد را براي هر فرد نشان مي دهد . اسنايدر و همکاران پايايي اين پرسش نامه (١٩٩١) را از طريق آلفاي کرونباخ ٠.٨٤ و از طريق باز آزمايي آن در دوره اي ١٠ هفته اي ٠.٨٠به دست آورده اند.
به منظور تعيين پايايي پرسشنامه هاي مذکور در جامعه آماري پژوهش در مطالعه اي مقدماتي ٣٠ پرسشنامه توزيع شد که نتايج آزمون آلفاي کرونباخ براي پرسشنامه ف عاليت بدني (٠٧٨١=a) پرسشنامه کيفيت زندگي (٠٨٩١=a) و پرسش نامه مقياس اميد (٠٧٤٥=a) گزارش شد که اين نتايج نشان دهنده پايايي مطلوب پرسشنامه ها براي جمع آوري اطلاعات مرتبط با پژوهش بود.
به منظور سنجش روايي سوالات از اعتبار عاملي استفاده شد. در اين مطالعه مقدار شاخص KMO حاصل از تحليل مولفه هاي اصلي براي ابعاد سه گانه فعاليت هاي بدني برابر ٠.٨٨٢ و سطح معني داري آزمون بارتلت برابر ٠.٠٠١ به دست آمد. واريانس تبيين شده براي فعاليت هاي بدني کاري، ورزشي و اوقات فراغت به ترتيب برابر با ٢٦.٢٣، ٢٥.١٩و ١٩.٣٩ ه ب دست آمد که در مجموع ٧٠.٨١% کل واريانس فعاليت هاي بدني را تبيين کردند. مقدار شاخص KMO حاصل از تحليل مولفه هاي اصلي براي مقياس اميد بزرگ سالان برابر ٧٧.٩٣ و سطح معني داري آزمون بارتلت برابر ٠.٠٠١ به دست آمد. واريانس تبيين شده براي مقياس اميد برابر با ٦٩.٥٩ به دست آمد که در کل ٦٩.٥٩% کل واريانس مقياس اميد از اين طريق تبيين شد. به منظور تجزيه و تحليل داده ها از نرم افزار spssاستفاده شد.
