بخشی از مقاله
گیاه شناسی
مقدمه
گردو يكي از درختان ميوه چندمنظوره بسيار مهم و ارزشمند خشكباري است كه علاوه بر ارزش غذايي بالا يكي از محصولات ارزآور و صادراتي مي باشد و از چوب و ميوه و حتي برگ آن در صنايع چوب و روكش گيري ، رنگرزي ، داروسازي و غذايي بهره برداري بعمل ميآيد .
درايران گردو در جنگلهاي شمالي از آستارا تا گلي داغ در جلگه و ساحل تا ارتفاع 2200 متراز سطح دريا انتشار دارد و بطور پراكنده ياكم و بيش انبوه در جنگلها از جمله جنگلهاي غرب و در راه سنندج به مريوان به طور خودرو ديده ميشود ولـي وحشي بـودن آن در ايران مشكوك به نظر مي رسد.
احتمالا” كهن ترين درخت گردوي ايران در اورگان شهركرد وجود دارد. براساس نوشته اي كه در زير خاك نزديك اين درخت بدست آمـده كاشت آن به زبان يـزد گــرد ساساني كه حدود 1400 سال پيش ميـرسد. گذشته از ايـن درختـان كهنسال گردو را در تيه جان خوانسار و كمجوان اصفهان ، رودبار الموت قزوين درك طالقان نيز ميتوان يافت كه سن آنها از 300 تا 700 سال متفاوت ميباشد.
گیاه شناسی:
گردو درختی یک پایه و دارای برگهایی مرکب از برگچه های فردو بزرگ است. سنبله گلهای نر آن وضع آویخته دارد. ولی گلهای ماده آن دارای وضع قائم بر روی شاخه ها است. هر گل نر آن دارای پوششی مرکب از 3 تا 4 قطعه فلس مانند است که تعداد زیادی پرچم را از خارج فرا می گیرند در وسط پرچم ها نیز معمولاً اثر مادگی رشد نیافته دیده می شود.
مجموعه گلهای ماده درخت گرد و هیچ وقت از 2 تا4 تجاوز نمی کند. هر گل ماده آن دارای پوششی کوچک از خارج می باشد این پوشش همراه با زوائد بزرگ و کوچک زیر گل (براکته و براکتئول) به تخمدان پیوسته است.
گلهای ماده، مادگی 2 برچه ای دارند که مجموعاً تخمدانی یک خانه و به وضع تحتانی به وجود می آورند. قسمت آزاد مادگی نیز به 2 کلاله پهن و دور از هم ختم می شود. میوه آن شفت مانند و دارای میان برگوشتی و محتوی مواد تلخ است. میاه برگوشتدار میوه، فقط در گردوی تازه که همه قسمتهای میوه را در بر دارد، دیده می شود درون برگردو ، سخت و شکننده است و درون آن دانه مرکب از 2 لپه حجیم با اندوخته فراوان از مواد روغنی، جای دارد.
ریخت شناسی وتشریح گلها
گردو گیاهی است یک پایه که گلهای نرو ماده ی ان به صورت جدا از هم بر روی شاخه ها ظاهر می شوند گلهای ماده گردو به صورت تکی یا گل اذین غیر متراکمی با دو تا پنج گل در انتهای شاخه های فصل جاری تشکیل می شوند و گل انگیزی انها در تابستان سال قبل صورت می گیرد. هر گل ماده شامل یک برگه، دو برگچه و چهار کاسبرگ است که تقریبا در تمام طول خود با یکدیگر و با تخمدان تهتانی اتصال یافتند، به طوری که تشخیص قسمتهای مختلف گل به سختی امکان پذیر است.
تخمدان تهتانی ان دو برچه ای است واز طریق دو خامه ی کوتا ه به دو کلاله ی بزرگ که به طرف خارج خمید ه اند منتهی میشود. کلاله ی آن دارای چهار تا پنج لوب است که هر یک از آنها نیز منشعب می شوند تمامی قسمتهای سطح کلاله دارای زواید کم و بیش برجسته هستند که به ترشح مایعی مغذی، محیط مناسبی برای رشد لوله گرده فراهم می کنند
. از انجایی که گرده افشانی در گیاهان خانواده گردو به وسیله باد انجام می شوند داشتن کلاله بزرگی که بتواند گرده های حمل شده توسط باد را حمل نماید ضروری است. تخمدان گردو، درمحفظه خود فقط دارای یک تخمک راست است.
بافت خورش ان در برگیرنده ی سلول مادر کیسه جنین است که این سلول درنهایت به کیسه جنین تبدیل می شود. پس از نمو کامل تخمدان، تخمک کامل به وسیله یک تخمک پوش احاطه می شود، و فقط در انتهای بالایی خود حفره سفت را تشکیل میدهد. در کنار محل اتصال تخمک به جفت، بافت دیگری وجود دارد که" پوشش تحلیل رفته ثانویه "نامید ه می شود. از این پوشش تحت عنوان "رشد بال مانند"،" پوشش خارجی" و" زواید جفت" نیز نام برده شده است.
زواید مذکور از سلولهای پارانشیمی که با دیواره ی تخمدان در ارتباط نیستند ولی در تلقیج شالازوگامی گردو، مسیری برای نمو لوله ی گرده به شمار می روندتشکیل می شوند. این زواید بعد از عمل لقاح و در حین رشد اندوسپرم تجزیه می شوند.
در طی رشد تخمدان گردو، به گونه ای که در هسته دارها معمول است. تمایزی در دیواره تخمدان (فرابر) در جهت تشکیل یک بخش گوشتی خارجی وچوبی داخلی صورت نمی گیرد .
طبق نظریه شارشمیت به کاربردن اصطلاح میوه ی هسته دار برای گردو جایزنیست، زیرا پوست خارجی ان از یک مجموعه ی برگی متشکل از برگه، برگچه و کاسبرگ و پوست سخت ان از دیواره واقعی تخمدان به وجودمی اید. از انجاکه دخالت برگه در رشد میوه یک حالت استثنائی است. لذا برای این نوع تشکیل میوه اصطلاح جدیدی به نام "میوه برگچه ای" پیشنهاد شده است.
گرده افشانی و لقاح :
اگر چه اصولا گردو ها خود بارور هستند، اما به طور طبیعی گیاهانی دگر گشن می باشند، زیرا تمامی ارقام انها دارای درجات متفاوتی از نا هم رسی هستند، یعنی در انها گلهای نر وماده به طور هم زمان باز نمی شوند.
این پدیده به دو صورت پروتاندری ( که گلهای نر زود تر باز می شوند) و پروتو ژنی (که گلهای ماده زود تر باز می شوند) بروز می نماید. پدیده نا همرسی در گردو به نوع رقم و شرایط اب و هوایی بستگی دارد و باتوجه به دوره کوتاه عمرد انه گرده وقابلیت پذیرش دانه گرده توسط کلاله این مسئله تشدید می شود. به طوری که در باغ هایی که فقط یک رقم کاشته می شود. عدم وجود دانه گرده میتواند سبب کاهش چشم گیر میزان محصول می شود.
در گذشته برخی باغداران کالیفرنیا اقدام به گرده افشانی مصنوعی می کردند اما امروزه به جهت امکان پراکنش ویروس پیچیدگی برگ گیلاس که منجر به بیماری سیاه شدن خطی گردو می شود از انجام این کار خودداری می کنند. لذامشکل عدم در دسترس بودن دانه ی گرده به خصوص ارقام زود بارور ی نظیر "چاندلر" که دوره شکفتن گلهای نر و ماده ان فقط مدت کوتاهی با همدیگر هم زمانی دارند، موجب کاهش شدید محصول می شود.
همان طور که گفته شد گلهای گردو باد دوست بوده و تمامی خصوصیات گرده افشانی به وسیله باد را دارا هستند. بدین معنا که دانه ی گرده غیر چسپنده و سبک زیادی تولید می کنند و دارای کلاله ای برامده و پر مانند هستند که قابلیت پذیرش خود را تا چندین روز حفظ می کند. بهترین زمان گردافشانی گلهای ماده هنگامی است که دو لوب کلاله از هم فاصله می گیرند
و نسبت به هم زاویه 45 درجه تشکیل می دهند. چنین شرایطی حدودا 5 روز پس از باز شدن دو لوب کلاله فراهم میشود.بیشترین مدت زمان پذیرش دانه گرده در ارقام مختلف 3 تا 7 روز طول می کشد.
برخلاف بسیاری از گیاهان، دانه های گرده ی گردو به محض جدا شدن از بساک نسبت به شرایط محیطی حساس می شوند به طوری که گرده های خوب در شرایط طبیعی حداکثر تا 24 ساعت زنده می ماند لذا برای نگهداری طولانی مدت گرده ها باید انها را در دما ی18- درجه سانتی گراد نگهداری کرد.
برای اینکه بتوان تصویر روشنی از جریان رشد میوه در شرایط گرده افشانی ازاد به دست اورد و ان را با شرایط کنترل کننده مقایسه نمود، باید جریان رشد لوله ی گرده را دقیقا باید مورد بررسی قرار داد. دانه ی گرده زیادی توسط شاتون های نر گردو تولید وبه وسیله ی باد پراکنده می گردند و تعدادی از انها بر روی کلاله قرار می گیرند.
کلاله ها پس از گرده افشانی به سرعت قهوه ای میشوند و از بین می روند. اگر چه تعداد زیادی از دانه های گرده پس از استقرار روی سطح کلاله به سرعت چوانه می زنند اما رشد اغلب انها پس از مدتی متوقف می شود و فقط یک یا دو لوله گرده به تخمدان می رسند. اگر عمل گرده افشانی درمراحل اولیه باز شدن گلهای ماده، یعنی زمانی که لوب های کلاله هنوز به موازات یکدیگر هستند یا کمی از همیدگر فاصله گرفتند صورت پذیرد، لوله گرده از طریق منطقه بن واگر دیرتر انجام شود از طریق سفت وارد تخمک می شود که این طریق لوله گرده وارد شده را به ترتیب شالازوگامکی و پوروگامی نامیده می شوند .
لوله ی گرده پس از اینکه وارد بافت خورش شد به سمت کیسه جنینی که در نزدیکی سفت قرارد دارد رشد می کند. لوله ی گرده را می توان حدودا پنج تاشش رو ز پس از شکفتن گلهای ماده در تخمدان مشاهده کرد. کیسه جنینی تفریبا یک هفته پس از گلهای ماده کامل می شود و قادر به انجام لقاح است. با وارد شدن لوله ی گرده به درون خورش رشد گامتوفیتی نیز پایان می یابد.
طبقه بندی گیاهی
گردو با نام علمیJuglans از خانواده ی Juglandaceae است. نام علمی این جنس از كلمه لاتین Jovis-Glans به معنی فندق ژوپیتر گرفته شده است.
انواع این درخت در چین ،ژاپن،فرانسه و آمریكا كشت می شود مهمترین گردوهای موجود دردنیا معروف به گردو ی ایرانی است . زیرا ابتدا از ایران به خاور میانه و از آنجا به یونان و روم و سپس به انگلستان و بعد به امریكا برده شده است. گردو ی ایرانی تنها گونه ای از این خانواده است كه مغز آن از نظر خوراكی مصرف اقتصادی دارد .
گردوی معمولی درختی است یك پایه كه بلندی آن از ۱۰ تا ۲۵ متر متغییر است،گردو دارای برگهای مركب شانه ای است و درختی یك پایه است كه گلهای نر و ماده روی یك درخت به صورت جدا گانه ظاهر می شوند.
گامت های ماده گردو دگر گشن است گرده افشانی آن به وسیله باد انجام می شود و حشرات در آن نقشی ندارند.
پراكنش جغرافیایی
درخت گردو از درختان بسیار با ارزش و از پهن برگان است كه در بسیاری از نقاط جهان در نیمكره شمالی از مركز تا شرق اروپا و قفقاز و شمال و مركز ایران تا دامنهای هیمالیا و كشور چین و ژاپن و همچنین گونه هایی از آن در آمریكای شمالی و جنوبی به طور طبیعی می رویند و كاشته می شوند. تنها جنگل طبیعی باقی مانده از این محصول در دنیا هم اكنون در قرقیزستان و در شرایط بسیار خوب موجود است .
در ایران كاشت گردو از دره گز و مغان در شمال كشور تا اقلید فارس در جنوب و از ارتفاعات جنوب غربی ارومیه تا كوه تفتان در جنوب شرقی بین طولهای جغرافیایی ۴۵تا ۶۵ درجه به خوبی می رویند ولی بهترین بازدهی مربوط به باغهایی است كه در ارتفاعات دامنه های البرز، خراسان ، آذربایجان و دامنه های زاگرس ( به ویژه تفرش،گلپایگان و تویسركان ) قرار دارند
. همچنین اطراف كوههای لاله زار و جبال بارز منطقه ایاست كه از مراكز عمده گردو كاری كشور به حساب می آید.
ارقام
گردوهایی که در نقاط گردو خیز ایران کاشته شده اند از گونه گردی معمولی یا Juglans هستند. رقم های این گونه از نظر باغبانی هنوز کاملاٌ مشخص نشده اند. این گردوها در نقاط مختلف ایران با نام های گونگون محلی نامیده می شوند.
با وجود تفاوت های ظاهری ،ممکن است برحی از انواع ،رقم واحدی باشند ولی نام های گوناگون داشته باشند. با این توصیف مهمترین انونع گردو که در ایران کاشته می شوند عبارتند از :
گردوی کاغذی ، سنگی ، ماکویی ، سوزنی ، نوک کلاغی ، ضیا آبادی ، خوشه ای ،سبزوار ،
آمیخته خراسان ،مازندران ، شهمیرزاد ، قزوین و طالقان ، آذربایجان ، همدان وتویسرکان ، سایر مناطق
سطح زیر کشت گردو در جهان :
بر اساس اطلاعات سازمان خواربار جهانی (FAO) در سال ۱۹۷۷، سطح زیر کشت گرئو جهان ۵۱۸۴۹۰ هکتار بوده است که نسبت به سال گذشته یک درصد کاهش ونسبت به سال ۱۹۸۸(سال پایه) ۲۲درصد افزایش داشته است .
از سال ۱۹۸۸تا۱۹۹۷در یک دوره ده ساله سطح زیر کشت گردو در جهان بهطور کلی سیر صعودی داشته است . در آغاز دوره مورد بررسی (سال پایه) سطح زیر کشت گردو جهان ۴۲۳۲۷۱ هکتار بوده که در سال ۱۹۹۷به ۵۱۸۴۹۰ هکتار رسیده است. دراین دوره سطح افزایشی برابر ۲۲درصد و مقدار تولید افزایشی برابر ۲۷درص-د نشان می دهد.
در بین کشورهای جهان چین با دارا بودن ۱۶۰۰۰۰ هکتار اراضی زیر کشت گردو به تنهایی حدود ۳۱ درصد از کل اراضی زیر کشت گردو را به خود اختصاص داده ومقام اول را داراست . پس از آن آمریکا با ۶۸۸۰۰ هکتار ، ترکیه با ۵۷۴۵۰ هکتار وایران با ۴۱۷۶۶ هکتار به ترتیب مقام های دوم تا چهارم را به خود اختصاص می دهند .
سطح زیر کشت گردو در ایران
براسا س آخرین اطلاعات موجود ، سطح زیر کشت گردو در ایران در سال زراعی ۷۶-۷۵ برابر ۴۱۷۶۶ هکتار بوده است که نسبت به سال زراعی گذشته حدود ۱۷ درصد ونسبت به سال پایه ۲۵۹ درصد افزایش نشان می دهد .
سطح زیر کشت گردو در ده سال مورد بررسی به طور کلی سیر صعودی داشته است ، در آغاز دوره (سال پایه) سطح زیر کشت گردو ایران ۱۱۶۴۴ هکتار بوده که درسال زراعی ۷۶-۱۳۷۵به ۴۱۷۶۶ هکتار رسیده است .
بر اساس آمار موجود در سا ل ۱۳۷۶ بیشترین سطح زیر كشت در استان كرمان با ۵۱۷۱ هكتار كه ۴/۱۲ درصد از سطح زیر کشت گردو کشور می باشد پس از کرمان که مقام اول را از این نظر دارا است استان های همدان ، قزوین ف آذربایجان شرقی ، کرمانشاه ، خراسان و فارس به ترتیب دوم تا هفتم را به خود اختصاص داده اند.
استان سیستان وبلوچستان با ۵ هکتار کمترین سطح زیر کشت گردو در کل کشور را دارد. کرمان ، همدان ، قزوین ، آذربایجان شرقی ،کرمانشاه ،خراسان و فارس جمعاٌ ۵۴ درصد از سطح زیر کشت گردو کل کشور را داشته و مهمترین مناطق کشت گردو به شمار می آیند .
تولید گردو در جهان
بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی سازمانم خوار بار جهانی مقدار تولید گردو جهان درسال ۱۹۹۷ برابر ۱۰۹۷۰۶۴ تن بوده است که نسبت به سال قبل ۲/۲ درصد و نسبت به سال پایه (۱۹۸۸) ۲۷ درصد افزایش نشان می دهد .
در بین کشورهای جهان ، ده کشور هر یک بیش از ۲۰۰۰۰ تن گردو در سال ۱۹۹۷ تولید کرده اند که دربین آنها آمریکا با تولید ۲۴۴۰۰۰ تن ، رتبه اول راداراست. این کشور به تنهایی ۲/۲۲ درصد گردو جهان را تولید می کند. پس از آمریکا ، چین با تولید ۲۴۰۰۰۰ تن دومین کشور عمده تولید کننده گردو جهان به شمار می رود .
