بخشی از مقاله
چکیده
گیاه دارویی و معطر کاکوتی کوهی با نام علمی Ziziphora clinopodioides L. متعلق به جنس زیزیفورا و تیره نعناع می باشد که به حالت خودرو در مناطق وسیعی از ایران می روید. با توجه به مواد موثره باال، این گیاه به عنوان یک گیاه با ارزش دسته بندی شده است. در حال حاضر به دلیل مشکالت تکثیر گیاه از طریق بذر و برداشت بی رویه از مراتع طبیعی، انتظار می رود جمعیت گیاه به شدت کاهش یابد. این مطالعه با هدف تولید انبوه نشاء، و با استفاده از روش تکثیر درون شیشه ای شامل مراحل تثبیت، ساقه زایی و ریشه زایی انجام شد. با توجه به نتایج بدست آمده ساقه زایی و ریشه زایی گیاه کاکوتی در مدت زمان در حدود سه ماه در شرایط درون شیشه ممکن است. این نتایج می تواند امکان تکثیر انبوه اکوتیپ های ارزشمند و خاص این گیاه را با روش غیر جنسی فراهم نماید.
مقدمه
گیاه دارویی و معطر کاکوتی کوهی با نام علمی Ziziphora clinopodioides L. متعلق به جنس زیزیفورا و تیره نعناع می باشد و به حالت وحشی درمناطق وسیعی از ایران می روید - . - 1 در ایران 49 جنس از تیره نعناع با چند صد گونه در مناطق مختلف پراکنده شده است. از جنس های مهم این تیره نعناع، آویشن کوهی، اسطوخودوس، مرزنجوش و کاکوتی را می توان نام برد
. - 2 - جنس زیزیفورا در ایران شامل 4 گونه گیاه علفی یک ساله و چند ساله به نام های: کاکوتی - Ziziphora - tenuior، کاکوتی کوهی - Ziziphora clinopodioes - ، کاکوتی سرسان - Ziziphora capitata - ، و کاکوتی ایرانی - - Ziziphora persica است.
گونه های گیاهی موجود در تیره نعناع بالغ بر 4000 گونه بوده که در 200 جنس جای داده شده است. برخی گیاهان این تیره حاوی اسانس بوده و تعداد زیادی از آنها به مصرف تغذیه - به حالت پخته و خام - می رسند و یا به علت دارا بودن گلهای زیبا و معطر، پرورش می یابند . - 5 - کاکوتی به اسامی محلی داغ نعناسی، پونه، پونه کوهی، پیدم کوهی، تخم ملین، مسنه یورچینگ، کاکاتو، کاکتو، اشتو و اشترپای، به زبان آذربایجان کهلیک اوتی یا ککلیک اوتی - به معنای علف کبک - ، در زبان کردی به نام کرمانجی، در خراسان - که بیشترین محصول درآنجاست - به نام محلی آنخ یا آنوخ می باشد. در طب سنتی همه بخش های هوایی و دانه های گیاه کاکوتی کوهی استفاده می شود.
پودر خشک شده این گیاه به دلیل طعم مطبوع، عطر و رایحه فراوان به عنوان ادویه جات و معطرکننده در مواد غذایی استفاده می شود. در طب سنتی به عنوان اشتهاءآور، ملین، مقوی معده، ضد نفخ، ضدعفونی کننده و در درمان زخم به کار می رودو به همراه آویشن، سیرو ... به عنوان افزودنی به نوع خاصی از پنیر به نام پنیر معطر استفاده می شود . - 10 - با توجه به تقاضای زیاد بازار جهانی به تامین مداوم و یکنواخت مواد موثره گیاهان دارویی و از طرف دیگر، برداشت بی رویه آنها از عرصه های منابع طبیعی موجب تخریب روز افزون رویشگاه های طبیعی آنها شده است.
گزارشات موجود این گیاه را به عنوان یک گیاه با ارزش دسته بندی نموده اند. در حال حاضر به دلیل مشکالت تکثیر گیاه از طریق بذر و برداشت بی رویه انتظار می رود جمعیت گیاه به شدت کاهش یابد. لذا یکی از راهکارهای مهم در تامین نیاز بازارهای جهانی و داخلی به منظور کاهش فشار بر عرصه های جوامع گیاهان وحشی، تکثیر و کشت این گیاهان در حال انقراض در نظام های زراعی می باشد.
جوانه زنی بذر در این گیاه بحرانی ترین عامل تعیین کننده موفقیت یا شکست استقرار گیاه است - 3 - و اهمیت زیادی در تعیین تراکم نهایی بوته در واحد سطح دارد و اغلب توسط دما حتی زمانیکه شرایط رطوبتی مناسب است محدود می شود بنابراین در اختیار بودن یک روش سریع و پربازده برای تکثیر این گیاه در توسعه کشت و تولید کاکوتی مورد توجه است. از این رو کشت بافت و ریزازدیادی این گیاه می تواند یک گام موثر در تولید انبوه این گیاه باشد. این پژوهش با هدف استفاده از فناوری کشت بافت گیاهی در تکثیر گیاه کاکوتی کوهی، تولید انبوه نشاء عاری از بیماری، رفع محدودیت زمانی و کاهش هزینه های تولید نشاء را در پی خواهد داشت.
مواد و روشها
مواد گیاهی: شاخ و برگ نمونه های گیاهی جمع آوری شده از عرصه های طبیعی از بازار منطقه شیروان، خراسان شمالی به عنوان یکی از مناطق دارای مراتع غنی تهیه شد. سر شاخه ها ی سالم و جوان گیاه پس از انتقال به محل آزمایشگاه واحد تحقیق و توسعه شرکت زیست تروند آرین - مستقر در پارک علم و فناوری خراسان رضوی جهت ضد عفونی سطحی مورد استفاده قرار گرفت.
مرحله تثبیت در شرایط درون شیشه:
ساقه ها قبل از ضد عفونی به قطعات 5 سانتی متری برش زده شد و درون محلول هیپو کلریت سدیم یک درصد حاوی یک قطره دترجنت برای مدت 20 دقیقه روی شیکر با سرعت 125 دور در دقیقه قرار داده شد. پس از حذف محلول ضد عفونی، ساقه ها سه مرتبه به مدت 10 دقیقه با آب مقطر استریل آب شویی شدند. ساقه ها درون ویال های حاوی 10 میلی لیتر محیط تثبیت شامل محیط پایه MS و 2 گرم در لیتر ذغال فعال کشت شدند.
ساقه سالم و غیر آلوده پس از گذشت 2 هفته به محیط القای ساقه زایی شامل محیط پایه MS به همراه یک میلی گرم در لیتر هورمون BAP و یک صدم میلی گرم در لیتر هورمون NAA منتقل شدند. ساقه های باز زایی شده تحت دمای 24 درجه و روشنایی 16 ساعت در شبانه روز نگهداری شدند، جهت القاء ریشه زایی در محیط MS به همراه پنج صدم میلی گرم در لیتر هورمون NAA منتقل شدند.
نتایج و بحث
آلودگی سطحی و داخلی ریز نمونه های کشت شده ازگیاه کاکوتی کوهی در داخل ویال پس از گذشت سه روز تظاهر یافت. از میان حدود 90 ویال کشت شده در مرحله تثبیت حدود 40 نمونه آلودگی نشان داد که در این بین آلودگی های قارچی خیلی سریع تر بروز یافت. حدود 30 نمونه آلودگی قارچی و 10 نمونه آلودگی باکتریایی نشان دادند - شکل . - 1 این نتایج نشان داد شرایط ضدعفونی سطحی سبب شده است تا در حدود 60 درصد از نمونه با موفقیت حذف آلودگی شوند.
