بخشی از مقاله
چکیده
هدف علم ازدیاد گیاهان، افزودن به تعداد گیاهان با حفظ ویژگیهای ارزشمند آن میباشد. یکی از روشهای تکثیر گیاهان، تکثیر از طریق بذر است. بسیاری از گیاهانی که از گذشته به فراوانی در طبیعت یافت میشوند، امروزه کمیاباند که این رخداد عمدتا ناشی از تخریب زیستگاهها، بهره برداریهای بیرویه از منابع طبیعی توسط انسان یا رقابت آنها با گونههای مهاجم است. گیاهان دارویی یکی از مهمترین منابع دارویی است که از هزاران سال پیش کاربرد داشتهاند.
یکی از مهمترین گیاهان دارویی از خانواده Solanaceae بوده و از ارزش فرهنگی بالایی برخوردار است. Mandragora autumnalis گیاهی پایا و گونهای در حال انقراض است. این گیاه با نام مردم گیاه یا مهرگیاه در نوشتههای باستان شناخته شده است. از خواص دارویی آن میتوان به درمان درد، بیخوابی، بیماریهای چشم و کاهش درد زایمان اشاره کرد. در این مطالعه سعی شده تا این گیاه را برای اولین بار در ایران از طریق بذر تکثیر نمود.
نمونههایی از Mandragora autumnalis از منطقه شیمبار استان خوزستان جمع آوری شد. بذرهای جمع آوری شده از منطقه به دوصورت خشک و خیسانده شده در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان کشت شدند. با سپری شدن حدود یک ماه از زمان کاشت و عدم مشاهده جوانهزنی، وجود خواب بذر محرز شد. برای از بین بردن خواب، بذرها به مدت چهل روز خیسانده شدند. بعد از کشت بذرهای خشک و خیسانیده شده، مشاهده شد که مدت زمان جوانه زدن بذر در شرایطی که بذرها خیسانده شده بودند به نصف کاهش یافت.
-1 مقدمه
بسیاری از گیاهانی که از گذشته به فراوانی در طبیعت یافت میشوند، امروزه کمیاباند که این رخداد عمدتا ناشی از تخریب زیستگاهها، بهره برداریهای بیرویه از منابع طبیعی توسط انسان یا رقابت آنها با گونههای مهاجم است
وقتی که جهان در معرض کاهش شدید تنوع زیستی قرار گرفته است باید حفاظت از تنوع گیاهی سر لوحه کار کلیه برنامه ریزان و حافظان محیط زیست قرار گیرد. همه ساله حدود 17500 گونه از انواع حیوانات و گیاهان در دنیا محو و نابود میشوند که این تعداد از نظر اکولوژیکی رقمی کمتر از حد واقعی را نشان میدهد
با اعتقاد بر اینکه حیوانات و گیاهان وحشی با گونههای متنوع و زیبای خود جزء غیر قابل جانشینی از محیط طبیعی کره زمین را تشکیل میدهند، بایستی برای نسل حاضر و نسلهای آینده حفظ و نگهداری شوند. طبق یک برآورد، 60000گونه از 287655 گونه گیاهی شناخته شده در جهان در معرض انقراض قرار دارند. طبق ارزیابیهای صورت گرفته توسط IUCN در سال 1994 مشخص شده است که 11824 گونه گیاهی در معرض خطر قرار دارند که 8321 گونه از آنها در لیست قرمز IUCN در سال 2004 به ثبت رسیدهاند
با توجه به بر هم خوردن تعادل اکولوژیک در سرتاسر جهان, خطر انقراض و نابودی گونههای گیاهی همواره ذهن گیاه شناسان و طرفداران محیط زیست را در ارتباط با کاهش تنوع گونهای به خود مشغول ساخته است. یکی از بزرگترین و مهمترین مسائل پیش رو آهنگ رو به رشد انقراض گونههای گیاهی است که عمدتا به دلیل توسعه فعالیتهای بشری علی الخصوص تخریب جنگل ها و مراتع می باشد.
کاهش غنا و تنوع گونههای وحشی، منابع ژنتیکی و قابلیت استفاده انسان از گونههای گیاهی را نیز تحت تاثیر قرار میدهند - کارگری . - 1390 از هزاران سال پیش انسان از مواد طبیعی برای درمان بیماریهای مختلف استفاده میکرده است
گیاهان دارویی یکی از مهمترین منابع دارویی است که از هزاران سال پیش کاربرد داشتهاند. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که بیش از %80 از مردم به صورت سنتی و یا مدرن از گیاهان دارویی استفاده میکنند. بعلاوه بسیاری از داروهای شیمیایی نیز با الگو برداری از مواد گیاهی ساخته شدهاند - . - Tripathi & Tripathi 2003: 243-253 روش-های سنتی تکثیر گیاهان دارویی همانند سایر گیاهان شامل روشهای جنسی - تکثیر با بذر - و غیر جنسی نظیر: قلمه، خوابانیدن، پاجوش و ... میباشد.
گیاهان تکثیر شده با بذر عمدتا از لحاظ ژنتیکی یکنواخت نیستند و گیاه حاصل دارای تمام خواص گیاه مادری نیست - امیدی Mandragora L. . - 209-220: 1391 یکی از مهمترین گیاهان دارویی بوده و از ارزش فرهنگی بالایی برخوردار است - . - Jodallah 2013 طبق مطالعات انجام شده توسط آنگریچت و همکاران - - 17-40: 1998 برای گیاه
Mandragora L. که یک گونه قدیمی از خانواده سولاناسه میباشد، تنها سه گونه تشخیص داده شد: M. officinarum گونه-ی مربوط به مدیترانه، M. turcomanica گونهی مربوط به منطقه ایران- توران و M. caulescens گونه مربوط به منطقه هیمالیا.
بر اساس مطالعات لینکزوسکی - - 67-68: 1955 جنس Mandragora L. شامل شش گونه است که از غرب منطقه مدیترانه تا شرق هیمالیا پراکنده شده است. یکی از گونههای آن در روسیه شناخته شده است. برای قرنها، مهرگیاه یکی از مهمترین گیاهان دارویی بوده و ارزش فوق العاده بالایی در فارماکوپههای باستانی داشته و تا به امروز نیز ادامه دارد - Jodallah - 1972 - Schonbeck - Temesy . - 2013 این جنس را در ایران تنها با یک گونه - Mandragora turcomanica - به عنوان یک گونه بومی از ترکمنستان در نظر گرفتند. یک گونه آن تحت عنوان - M. autumnalis - در ترکیه - Davis 1978: - 437-458 و فلسطین - Zohary 1972: 158-169 - وجود دارد.
در یک برنامه جمع آوری گیاهان در خوزستان، نمونههایی از Mandragora autumnalis از منطقه شیمبار جمع آوری شد. این گیاه به طور وسیعی در دو منطقه حاشیه تالاب و بین جنگلهای بلوط در منطقه حفاظت شده رشد میکند. منطقه جمع آوری این نمونه در استان خوزستان، شهرستان اندیکا، منطقه حفاظت شده شیمبار در ارتفاع 1400 متری قرار دارد. شیمبار با وسعت 53000 هکتار در 45 کیلومتری شمال شرقی مسجدسلیمان، شهر اندیکا و شمال سد شهید عباسپور در منطقه زاگرس ناحیه تورانی قرار دارد. این منطقه شامل دو بخش بوده: منطقه مرطوب و جنگلهای بلوط
خصوصیات گیاه شناسی: گیاهی پایا، بدون ساقه، روزت با 90-120 سانتیمتر قطر، انشعابات ریشه - بسیار شبیه به بدن انسان - بیش از 3 سانتیمتر قطر، سفید، برگهای بزرگ 18-30 سانتیمتر پهنا، 35-45 سانتیمتر درازا، تخم مرغی تا کشیده، با حاشیه کنگره دار، پایه میخی شکل، دمبرگ بلند 10-12 سانتیمتر.
گلها حاشیهای با طول 3 سانتیمتر، بنفش، ساقه اصلی 11-13 سانتیمتر، با کرکهای زیاد، جام گل 2 سانتیمتر، در هنگام میوه دادن به 5 سانتیمتر میرسد. نیزهای با لبهای بزرگ کم مو، جام گل طولانیتر از کاسه گل، 3 سانتیمتر، در خارج کمی مودار، برگشته، تخم مرغی. 5 عدد پرچم، با طول 1 سانتیمتر، با موهای بلند پرزدار در پایه، بساک بنفش، خامه طولانی تر از پرچم، با طول 2 سانتیمتر، دانههای کروی با قطر 5 میلیمتر و صاف هستند
از مهمترین اقداماتی که جهت حفظ و جلوگیری از انقراض این گونه نادر در ایران باید انجام گیرد، حفاظت از جمعیت باقی مانده این گیاه میباشد. گونه turcomanica در لیست قرمز گونههای در حال انقراض ترکمنستان قرار گرفته است
