بخشی از مقاله
خلاصه
خشکسالی عبارت ازخشکی غیرطبیعی وکمترازحد معمول می باشد. بنابراین خشکسالی ویژگی دائمی منطقه نبوده ودر هررژیم آب وهوایی ممکن است مشاهده شود. امروزه یکی از مسائل عمده جوامع بشری مدیریت بهینه منابع آب است، اهمیت این موضوع در مناطق خشک و کم آبی مانند ایران دوچندان است . خشکسالی همواره تهدیدی برای منابع آب است . خشکی با خشکسالی وکم آبی تفاوت دارد، اما خشکسالی، هم شرایط و اثرهای خشکی و هم مسئله کم آبی را حادتر می سازد . با توجه به وجود نوسانات شدید در بارشهای مناطق مختلف کشور ،خشکسالی ها از جمله بلایای طبیعی هستند که در شرایط نوسان منفی و یا به عبارتی کاهش بارشهای ج وی نسبت به میانگین دراز مدت رخ میدهند و اثرهای زیانباری را بر بخش کشاورزی و آبهای زیرزمینی بر جا می گذارند. در مطالعه حاضر با استفاده از از مدل خود رگرسیونی - میانگین متحرک انباشته((ARIMA و اطلاعات بارندگی سالهای ٌَََ تا ٌَََ ، میزان بارندگی شبیه سازی و تاثیر آن را بر سطح منابع آب زیرزمینی شهرستان ابهر بررسی شد. شبیه سازی نشان می دهد بارندگی سالانه کاهش یافته است .بنابراین با شبیه سازی خشکسالی می توان چشم انداز روشنی را در برنامه ریزی های بلندمدت برای حفظ منابع زیرزمینی به عنوان یکی از محورهای توسعه پایدار مشخص نمود .درنتیجه می توان با شبیه سازی خشکسالی به مقابله با آسیب های وارده بر منابع آب زیرزمینی پرداخت؟
واژه های کلیدی :خشکسالی، منابع آب زیرزمینی، شهرستان ابهر ، مدل.ARIMA
ٌ. مقدمه
خشکسالی کشاورزی جنبه های مختلف خشکسالی اقلیمی و یا خشکسالی هیدرولوژیکی را به تاثیرات کشاورزی پیوند می دهد .در تعریف خشکسالی کشاورزی بیشتر توجه و تمرکز بر کمبود بارندگی، تفاوت تبخیر و تعرق، پتانسیل کمبود رطوبت خاک، میزان افت سطح آبهای زیرزمینی و یا مخازن است .آب مورد نیاز گیاهان بستگی تام به شرایط غالب اقلیمی منطقه، خصوصیات بیولوژیکی گیاه مورد نظر، مرحله رشد و خصوصیات بیولوژیکی خاک دارد .آستانه خشکسالی کشاورزی باید به گونه ای تعریف و تعیین گردد که در مقدار معین آستانه میزان آب مورد نیاز گیاهان مختلف در دوره های مختلف رشد از حالت بذر تا بلوغ کامل بتواند تامین گردد .کمبود رطوبت خاک سطحی در هنگام کاشت ممکن است مانع از جوانه زنی و یا حداقل باعث به تاخیر افتادن رویش و جوانه زنی گیاه گشته و نهایتا به کاهش تراکم در واحد سطح و کاهش تولید منجر گردد .اما اگر رطوبت خاک سطحی در هنگام رویش زودرس به اندازه کافی نبوده و رطوبت خاک زیرسطحی کم باشد تاثیری در بازدهی نهایی گیاه نخواهد داشت بشرطی که این کاهش رطوبت خاک زیر سطحی در طی دوره ی رشد گیاه با آبیاری و یا با وقوع بارش جبران گردد . به طور کلی عموم محققانی که در زمینه خشکسالی فعالیت می کنند در ماهیت و اثرات گوناگون خشکسالی اتفاق نظر دارند ولی با توجه به نیازها و زمینه های کاری خود تعاریف خاصی از آن ارائه داده اند .برای مثال اقلیم شناسان عموما خشکسالی را به عنوان دوره ای در نظر می گیرند که در طول آن، میزان بارش کمتر از میانگین آن در بلند مدت باشد، تعریف مذکور تابع موقعیت مکانی و فصلی است .متخصصان علوم کشاورزی، خشکسالی را از منظر زندگی گیاهی و میزان رطوبت خاک مطالعه می کنند.
پدیده خشکسالی در ایران و مناطقی که مستعد وقوع این پدیده می باشند (مناطق مرطوب و نیمه خشک) ، فعالیت کشاورزی را بیشتر مواجه با پدیده ریسک و عدم اطمینان نموده است .و امکان دستیابی مستمر به خودکفایی در تولیدات کشاورزی را غیرممکن ساخته و عملکرد،
1
کیفیت، کمیت این محصولات را نیز تحت تاثیر قرار می دهد . آب که از اصلی ترین مولفه های محیط زیست، جزء لاینفک و ضروری توسعه پایدار، و یکی از منابع مهم پایه ای، برای توسعه کشاورزی پایدار می باشد .در ایران سرانه آب تجدید شونده با افزایش جمعیت و وقوع خشکسالی کاهش یافته و از نظر معیارهای جهانی به مرز بحران نزدیک است.
با استفاده از معروفترین مدل خطی تصادفی (ARIMA) ، برای شبیه سازی طول دوره ی خشکسالی، با معادل قرار دادن تعداد روزهایی که در آن بارندگی کمتر از آستانه ُ؟ّ میلیمتری، و روزهای بدون بارندگی در مجموع جزء دوره های خشکسالی هستند(ًٍ).
از شروع تمدن انسانی، خشکسالی، تاثیراتی شدید و گاهی اوقات فاجعه آمیز بر فعالیتهای حیاتی انسان در سراسر جهان داشته است
.خشکسالی به خودی خود یک بلا ( فاجعه) محسوب نمی شود بلکه تاثیر آن بر مردم و محیط زیست است که فاجعه آمیز بودن یا نبودن آن را مشخص می کند بنابراین نکته کلیدی در درک خشکسالی، درک ابعاد طبیعی و اجتماعی و اقتصادی آن است (ٍ).
خشکسالی هیدرولوژیکی عبارتست از کاهش جریان آب های جاری، دریاچه ها و سطوح مخازن آب سدها، تهی شدن ذخایر رطوبت خاک، افت سطحی و زیر زمینی، در نتیجه این تغییرات غیرطبیعی میزان نزولات آسمانی، کل سیستم هیدرولوژیکی یک منطقه دچار نقصان و خسارت می شود(ٌَ).
تهی شدن تعداد قابل ملاحظه ای از منابع آبی که به سختی بتوان تعداد آن را برآورد نمود، زیرا در زمان خشکسالی سطح آب چاه ها بیش از اندازه استحصال و بهره برداری می شوند(ٌَ).
زارعان و کشاورزان معتقدند که پدیده خشکسالی باعث کمبود رطوبت در خاک و هوا و کاهش تولیدات، عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی می گردد .از نظر اقتصاددانان این پدیده باعث قحطی، گرسنگی و سوء تغذیه، افزایش مهاجرت، کاهش رفاه و بهداشت عمومی که محورهای توسعه پایدار می باشند را تحت شعاع قرار می دهد(ُ).
هویت خاطر نشان می سازد که در شرایط آب و هوایی مرطوب و نیمه خشک، پدیده خشکسالی زمانی رخ می دهد که خشکسالی یک مسئله جدی برای اجتماعات انسانی و اکوسیستم است .که در نتیجه تغییرات اقلیمی بوجود آمده است .اگر چه اثر آن جزء اتفاقات ناگهانی همچون سیل و طوفان نیست، اما خشکسالی بلایی طبیعی و مخرب برای جهان است .و سالانه خسارتی در میانگین ّ تا َ بیلیون دلار بر جهان وارد می کند که تاثیر جمعی آن بر بیشتر مردم نسبت به سایر بلاهای طبیعی بیشتر است(ٌُ).
