بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله، تاثیر خشکسالی اخیر بر نوسانات سطح آب زیرزمینی در جنوب غرب ایران در دشت ایذه، که در شمال شرق استان خوزستان قرار گرفته ، بررسی شده است. در این راستا دادههاي بارش منطقه مورد مطالعه بوسیله شاخص استاندارد بارش - SPI - ، با توجه به سادگی، انعطاف پذیري زمانی و خاصیت استاندارد شدن آنالیز شد. در این مقاله از آمار بارندگی و سطح آب 20 ساله 74-73 - تا -92 - 93 استفاده و خشکسالی در سالهاي آبی 89-90 تا 92-93 اثبات شده است. ولی براي درك بهتر اثر خشکسالی سال88-89 که شاخص SPI آن مثبت است نیز به عنوان سال نرمال براي مقایسه بهتر در نظر گرفته شده است. سپس اثر خشکسالی بر آب زیرزمینی بوسیلهي ترسیم هیدروگراف واحد دشت و نقشه ي تغییرات سطح آب زیرزمینی در محیط GIS با انطباق نقشه تراز سطح آب تیر ماه سال 89وتیر ماه سال 93 بدست آمد. مقایسه سطح آب در دوره هاي زمانی ذکرشده، نشان دهنده تاثیر خشکسالی و کاهش میانگین -4,03 متر در دوره مذکوراست. و باتوجه به افت سطح ایستابی در منطقه لزوم توجه به مسائل مدیریتی افزایش مییابد.
کلید واژه : خشکسالی، ایذه، هیدروگراف واحد، بارندگی، سطح آب زیرزمینی
-1 مقدمه
خشکسالی یکی از مخاطرات طبیعی است و تاثیر قوي بر منابع آب دارد. هدف از ارزیابی وضعیت خشکسالی در یک منطقه خاص گام اولیه براي برنامه ریزي منآبع آب در جلوگیري و کاهش وقوع اثرات منفی در آینده است. این وضعیت باعث توجه بیشتر به مطالعه و مدیریت خشکسالی گردیده است. کشور ایران به علت قرار گیري در نواحی خشک و نیمه خشک از نظر منابع آبی داراي وضعیت نا مطلوب تري نسبت به متوسط دنیاست. بطور متوسط از140 میلیارد متر مکعب منآبع آب تجدید پذیر در ایران، در ایده آلترین حالت ودرصورت حفاظت کامل قادر به تامین نیاز 100 میلیون نفر جمعیت خواهد بود - غلامرضا رحمانی، - 2 :1388، درحالی که جمعیت فعلی کشور ما از مرز 77 میلیون گذشته است - سایت مرکز آمار، . - 1394 در بیشتر مناطق دنیا، منابع آب زیرزمینی به عنوان یک منبع براي مصارف عمومی و همچنین فعالیتهاي کشاورزي به سرعت مورد بهرهبرداري قرار گرفته است. با توجه به وجود چنین بحرانی حفظ و ساماندهی منابع آبی از ضرورتهاي اساسی به نظر میرسد. این بدان معناست که واکنش آبهاي زیرزمینی به خشکسالیها بیش از حد مهم شده است. خشکسالی به سه صورت تعریف میشود: کشاورزي، هیدرولوژیکی، آب وهوایی که اساس هرکدام نوع بررسی و توصیف شان از خشکسالی است - سامانه خشکسالی هواشناسی،. - 1394 خشکسالیکشاورزي اثرات کم آبی را بر محصولات کشاورزي بیان میدارد، خشکسالی هیدرولوژیکی کاهش آبهاي سطحی و افت آب زیرزمینی را شامل می گردد و خشکسالی آب وهوایی اثرات کم شدن بارندگی را بر تغییرات آب و هوایی بررسی میکند. شاخصهاي بسیاري براي ارزیآبی خشکسالی ارائه شده است، اما از بین شاخصهاي کمی در تحلیل خشکسالی هواشناسی، شاخص SPI به علت سادگی محاسبات، استفاده از دادههاي قابل دسترس بارندگی، قابلیت محاسبه براي دورههاي متفاوت زمانی و همچنین مقیاسهاي مکانی مختلف، به عنوان شاخص مناسب به منظور تحلیل خشکسالی از دقت بالایی برخوردار شده است - وحید یزدانی،. - 2 :1385
اولین قدم در راه رسیدن به این هدف، انجام مطالعات و تحقیقات علمی است که در این زمینه فعالیت هاي در ایران و جهان صورت گرفته است. شمسی پور - 1385 - به ارزیآبی اثر خشکسالی بر دشت هاي شمال همدان پرداخته است. عباسی - 1386 - به بررسی و ارزیابی شدت خشکسالی استان خوزستان پرداخته است. چیت سازان و همکاران - 1388 - اثرات خشکسالی را در دشت خویس واقع در شمال خوزستان مطالعه کردهاند. رحمانی و همکاران - 1388 - اثر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی دشت پلی– میانرودان را مورد بررسی قرار داده است. در راستاي همین مطالعات در این مقاله نیز به بررسی اثر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی دشت ایذه در شمال شرق خوزستان پرداخته میشود.
-2 موقعیت منطقه مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه با وسعتی حدود 348 کیلومتر مربع به فاصله 205 کیلومتري شمال شرق مرکز استان خوزستان اهواز، قسمتی از حوضه آبریز ایذه-پیون بین طول هاي 45 و 49 تا 00 و 50 درجه شرقی و عرض هاي 45 و 31 تا 00 و 32 درجه شمالی قرار دارد - شکل . - 1 این حوضه از زیر حوضههاي کارون میانی است و بر اساس تقسیم بندي واحدهاي ساختمانی – رسوبی ایران در منطقه زاگرس چین خورده واقع میگردد. ارتفاع متوسط دشت نسبت به سطح دریا حدود 830 متر و میزان متوسط تبخیر سالانه برابر 2375 میلیمتر می باشد. سازند هاي موجود در منطقه متشکل از سازند هاي سخت دوران دوم و سوم و رسوبات ناپیوسته دوران چهارم است، که از شمال و شمال شرق ارتفاعات آهکی ایلام -سروك و داریان- فهلیان و از سمت جنوب و غرب ارتفاعات آهکی آسماري این دشت را احاطه کرده و به شکل یک واحد هیدروژئولوژیکی بسته در آورده است.
متوسط میزان ریزش هاي جوي سالانه ایستگاه تبخیرسنجی ایذه در طول دوره آماري برابر 576 میلیمتر، درجه حرارت آن برابر 20/5 درجه سانتیگراد، متوسط ماهانه نم نسبی برابر 46/1 درصد و میزان تبخیر سالانه ایستگاه ایذه برابر 2375 میلیمتر گزارش شده است.
شکل -1 نقشه زمین شناسی و موقعیت جغرافیایی منطقه مطالعاتی
-3 مواد و روش ها
هیدروگراف واحد: رابطه خشکسالی با منابع آب زیرزمینی با استفاده از اطلاعات مربوط به سطح آب زیرزمینی در پیزومتر هاي موجود منطقه و دادههاي بارش ماهیانه مورد بررسی قرار گرفت.
به منظور تحلیل تاثیر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی در دشت ایذه دادههاي سطح آب هر پیزومتر و بارندگی در آبخوان مذکور از سازمان آب و برق استان خوزستان جمع آوري شد. ابتدا با استفاده از روش تیسن سطح مؤثر هر پیزومتر محاسبه و به کمک آن میانگین وزنی ماهانه براي تمام پیزومترها محاسبه گردید و در نهایت با محاسبه ضریب تسطیح براي سالهاي آبی 88-89 تا92-93 هیدروگراف واحد رسم گردید - شکل. - 2 بارندگی ماهیانه نیز به صورت نمودار ستونی همراه هیدروگراف براي تحلیل اثر آن بر سطح آب زیرزمینی در شکل 2 نشان داده شده است.
