بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی درواقع یکی از پدیدههای محیطی است که بخش جداناپذیری از تغییرات اقلیمی را در برمیگیرد و میتواند در هر منطقه جغرافیایی شکل گیرد و بر آن منطقه تأثیر بگذارد - شارما، . - 2000 بررسیهای انجامگرفته نشان میدهد که خشکسالی، ازنظر فراوانی وقوع و همچنین ویژگیهایی که دارا است نسبت به سایر بلایای طبیعی اولویت داشته و مخاطرهآمیزتر است. لذا نیازمند توجه بیشتری در تصمیمگیریهای سیاسی هست - ویلهایت، . - 1985 در مقاله حاضر از دادههای بارش ماهانه ایستگاههای هواشناسی حجتآباد و دوآب مرک بهعنوان نزدیکترین ایستگاههای بارانسنجی به منطقه موردنظر که از سازمان مدیریت منابع آب تهران در یک دوره آماری 41 ساله - 1391-1350 - جمعآوری گردید استفاده شد. با استفاده از سه روش آزمون دنبالهها، شاخص بارش استانداردشده - SPI - و زنجیره مارکف، پایش، پیشبینی و گسترش خشکسالی در دشت میاندربند بررسی شد و نتایج بهدستآمده از آن برای ارائه راهکارهای مناسب استفاده شد. طبق نتایج بدست آمده از آزمون دنبالهها و SPI سال 1387-1386 به عنوان سال آبی با شدیدترین خشکسالی مشخص شد. سپس برای سال 86 و 87 با استفاده از نرمافزار SURFER11 و روش Kriging نقشههای میانگین سطح ایستابی رسم و از هم کسر گردید و نقشه هم افت سطح ایستابی به دست آمد. با توجه به زنجیره مارکف احتمال تعادل دورههای خشک، تر و نرمال به ترتیب %25، %75 و %0 برای یک سال بعد از آخرین سال دوره آماری به دست آمد.
.1 مقدمه
تاکنون تعاریف بسیار زیادی از خشکسالی شده است اما هرکدام از این تعاریف دیدگاه خاصی را مدنظر داشتهاند بههرحال عدم وجود یک تعریف جامع دقیق از خشکسالی متفاوت بودن معنی آن از دیدگاههای مختلف مانع از درک مفهوم خشکسالی شده است. حال از آنجائی که خشکسالی بر کلیه جنبههای زندگی و بخشهایمختلف جامعه خصوصاً تغییر محیط طبیعی تأثیر مستقیم و غیرمستقیمی دارد عدم درک مفهوم آن موجب تردید و رکود در بخشهای مختلف اقتصادی، مدیریتی وسیاستگزاری میشود. از بین تعاریف خشکسالی تعریفی که مقبولتر و منطقیتر نیز است عبارت است از اینکه خشکسالی را میتوان معلول یک دوره شرایط خشک غیرعادی دانست که بهاندازه کافی دوام داشته باشد تا عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژی یک ناحیه ایجاد شود. در دهههای اخیر در بین حوادث طبیعی که جمعیتهای انسانی را تحت تأثیر قرار دادهاند تعداد فراوانی پدیده خشکسالی ازنظر درجه شدت، طول مدت، مجموع فضای تحت پوشش، تلفات جانی، خسارات اقتصادی و اثرات اجتماعی درازمدت در جامعه، بیشتر از سایر بلایای طبیعی بوده است. همچنین تمایز این پدیده با سایر بلایای طبیعی در این است که برخلاف سایر بلایا این پدیده بهتدریج و در یک دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل کرده و اثرات آن ممکن است پس از چند سال و با تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود بنابراین چون تعیین دقیق زمان شروع آن کار مشکلی است تا حدودی آن را یک پدیده و خزنده میدانند. از سویی چون خشکسالی برخلاف سایر بلایای طبیعی کمتر منجر به خسارات ساختاری میشود، کمکرسانی در هنگام وقوع این پدیده در مقایسه با سایر پدیدهها مثل سیل پیچیدهتر و مشکلتر است. روش تحلیل دادههای بارندگی جزء روشهای عمومی تحلیل خشکسالی بشمار میرود. علت این امر دسترسی راحتتر و آسانتر به انواع دادههای بارندگی در بخشهای مختلف کره خاکی است. از طرفی مقادیر بارندگی جزء بیثباتترین متغیرهای آب و هوایی مخصوصاً” در مناطق خشک محسوب میشود و ازاینجهت میتواند شاخص خوبی برای مطالعه خشکسالی باشد. از طرف دیگر بارشهای جوی درواقع مهمترین متغیری است که تغییرات آن بهطور مستقیم در رطوبت خاک و جریانهای سطحی، مخازن زیرزمینی و … منعکسشده و بنابراین اولین داده ای است که میتواند در مطالعه هر حالتی از خشکسالی موردتوجه قرار گیرد. شاخصهای مختلفی برای مطالعه خشکسالی از این دیدگاه، ابداع و ارائهشده است. سادهترین این شاخصها، میانگین بارندگی درازمدت بهعنوان یک عدد آستانه است که مقادیر بارندگی در زمانهای موردمطالعه نسبت به آن سنجیده و ارزیابی میشود. از دیدگاهی دیگر محاسبه درصد بارش نسبت به میانگین درازمدت بارندگی میتواند شاخص دیگری باشد که ارقام آستانه آن میتواند ارزشهای مختلفی به خود گیرد که بر اساس آن شدتهای مختلف خشکسالی و فراوانی آنها محاسبه شود. استفاده از انحراف معیار، شدت خشکسالی طبقهبندیشده و محاسبات لازم بر روی آنها صورت میگیرد. در این میان استفاده از شاخص توزیع استاندارد یکی از شاخصهای اساسی در مطالعه تغییرات حول مرکز بشمار میآید که محاسبه آن نیازمند داشتن میانگین و انحراف معیار درازمدت مقادیر بارندگی برای دورههای موردمطالعه است.
آزم و همکاران - 1990 - در برآورد بازده مراتع با استراتژیهای مختلف بهرهبرداری، از مدل زنجیره مارکف بهره جستند و اثرات بارندگی، تعداد دام و چگونگی چرا را روی محصول مرتعی بررسی کردند. جین و آگراوال - 1992 - برای پیشبینی محصول نیشکر از مدل زنجیره مارکف استفاده کردند و توانستند مقادیر محصول نیشکر را 8 تا 7 هفته بعد از کاشت پیشبینی کنند. لوکاس و همکاران - - 2003 با استفاده از دادههای 28 ایستگاه با طول آماری 40 سال - 1960-2000 - اقدام به محاسبه و مقایسه سه شاخص خشکسالی کردند. آنها سه شاخص SPI، ناهنجاری بارش و شاخص z را برای مقیاسهای 3، 6، 12 و 24 ماهه موردمطالعه قراردادند. نتایج نشان داد که هر سه شاخص مورداستفاده دارای کار آیی یکسانی در تعیین شدت و تداوم خشکسالی دارند. سلطانی و مدرس - - 1385 فراوانی و شدت خشکسالی در استان اصفهان را در 22 ایستگاه استان اصفهان را تحلیل کردند و سپس با استفاده از روش کریجینگ معمولی نقشه دوره بازگشت خشکسالی استان اصفهان را ترسیم نمودند. همچنین از روش کریحینگ معمولی با مدل نمایی جهت توزیع مکانی شاخص SPI در استان یزد استفاده کردند.
.2 مواد و روشها
2-1 موقعیت منطقه موردمطالعه
محدوده موردمطالعه در غرب ایران و در شمال شهر کرمانشاه قرار دارد. این منطقه از شمال به یال جنوبی کوههای قرال و بلوچ و از جنوب به رودخانه قرهسو محدود گردیده است. مختصات جغرافیایی این دشت عبارت است از: طول شرقی 46 درجه و 48 دقیقه تا 47 درجه و 14 دقیقه و عرض شمالی 34 درجه و 25 دقیقه تا 34 درجه و 43 دقیقه. راه ارتباطی کرمانشاه – کامیاران از داخل محدوده دشت میاندربند عبور میکند. عمده ترین جریان سطحی ناحیه رودخانه رازآور میباشد که از طریق تنگه پیرمزد وارد دشت شده و در طول دشت جریان داشته و در محل دوآب به رودخانه قرهسو میپیوندد. شکل 1 موقعیت محدوده موردمطالعه را در کشور و استان کرمانشاه نشان میدهد. این محدوده بهعنوان محدوده مطالعاتی میاندربند در این مطالعه شناخته میشود. پستترین نقطه ارتفاعی در محدوده مورد مطالعه در مرز جنوبی و خروجی دشت با ارتفاع 1298 متر و بلندترین آن در شمال محدوده مورد مطالعه و به میزان 1710 متر از سطح دریا واقع است. محدوده مورد مطالعه با توجه به جدول اقلیم نمای آمبرژه در محدوده نیم خشک سرد واقع شده است.
