بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی از پدیدهای جوی است که معمولاً به سه نوع اقلیمی، هیدرولوژیکی، کشاورزی تقسیم میشود. در بررسی شدت خشکسالی و ترسالی آبهای زیرزمینی از داده های چاههای پیزومتری دشت کرمان -باغین استفاده شده است. کاهش بارش سالیانه باعث کاهش سطح ایستابی چاههای مورد مطالعه و همچنین تداوم خشکسالیها در سالهای متوالی میشود. علاوه بر کاهش سطح آب جریانات سطحی نیز کاهش یافته که میزان برداشت را افزایش داده است. در این تحقیق از روش SWI برای محاسبه میزان خشکسالی و ترسالی استفاده شده است. چاه پیزومتری کهنوج مدیم پس از بررسی نشان داد که در مقیاس 48 ماهه شدت خشکسالی آن برابر با 1/91 و در 23 ماه متوالی تداوم داشته است.
واژههای کلیدی: خشکسالی، شاخص SWI، دشت کرمان - باغین
-1 مقدمه
روز به روز جمعیت دنیا زیاد و نیاز انسان به آب بیشتر میشود. آبهای زیزمینی نیز مانند آبهای سطحی، یک منبع طبیعی است که باید مورد استفاده قرار گیرد، چه در نقاط مرطوب همانطوری که گفته شد به عنوان آب کم مسئلهتر، و چه در نقاط خشک گاه حتی به عنوان تنها منبع آبی.
همانطوری که میدانیم این نعمت عظیم خدادادی، در دل زمین قرار دارد که یا دائم در جریان است به این معنی که اگر از آن استفاده نکنیم، ممکن است به دریاها و دریاچهها و کویرها و باتلاقها بریزد و شور و غیرقابل استفاده شود و یا به خارج از کشور جریان یابد و به این طریق از دسترس خارج گردد و یا اینکه در طول هزاران سال در دل زمین باقی مانده و مورد استفاده قرار نگرفته است - آبهای فسیل - که میتواند در بهبود وضع زندگی ساکنان آن مناطق نقش بسیار مهمی را ایفا کند - کردوانی،. - 252:1369
تحقیقات بسیاری در راستای خشکسالی آبهای زیرزمینی با شاخصهای مختلف صورت گرفته است که به بیان تعدادی از آنها می-پردازیم.
فعلهگری - 5:1390 - در بررسی و ارزیابی اثرات خشکسالیهای اخیر بر منابع آبهای زیرزمینی دشت ورامین با استفاده از شاخص - SPI - نشان داد که خشکسالیها با توجه به این شاخص در مقیاس زمانی 24 ماهه، بیشترین تأثیر را بر روی آبهای زیرزمینی گذاشته و میتوان گفت شاخص SPIشاخص تقریباً مناسبی است بررسی اثرات خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی است. مرید و پایمزد - 325:1385 - در مقایسه روشهای هیدرولوژیکی و هواشناسی جهت پایش روزانه خشکسالی مطالعه موردی دوره خشکسالی 1378 لغایت 1380 استان تهران نتایج تأثیر قابلیتهای روش چانگ و اهمیت دخالت معرفهای هیدرولوژیکی در پایش خشکسالی، نشان میدهد که روش چانگ از حساسیت بیشتری به کمبود منابع آب در شرایط خشکسالی برخوردار میباشد. به طوری که مقایسه دو روش طی سه سال 1377 -78 الی 1379 -80 حاکی از این است که 31/1 درصد ایام توسط چانگ خشکسالی بسیار شدید و شاخص خشکسالی موثر برای همین طبقه از خشکسالی رقم 3/7 درصد ایام را اعلام کرده است. به دلیل دخالت معرفهایی مانند ذخیره سدها و آب زیرزمینی، روشهای هیدرولوژیکی همراه با شاخصهای هواشناسی میتوانند ترکیب ایدآلی را در اعلام وضعیت خشکسالی ارائه دهند که در آن هم خشکسالی ناشی از کاهش نزولات و هم ناشی از مصرف بالا به سوی مدیریت قابل تفکیک باشد.
شکیبا و همکاران - 106:1389 - خشکسالی و تأثیر آن بر منابع آب زیرزمینی در شرق کرمانشاه با استفاده از شاخص SPI مشخص کردند، خشکسالیهای رویداده در افت سطح آبهای زیرزمینی تأثیر بسزایی گذاشتهاند. با توجه به وجود ضریب همبستگی بین مقدار SPI و عمق آب زیرزمینی میتوان گفت، شاخص SPIشاخص تقریباً مناسبی جهت بررسی اثرات خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی است این در حالیست که اولاً منطقه مورد مطالعه یک منطقه کارستی است و منابع آبی نیز، تحت شرایط سیستمهای کارستی قرار دارند. ثانیاً با توجه به توسعه کشاورزی آن در منطقه بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی جهت مصارف کشاورزی و حتی شرب، بیشک یکی از عوامل افت سفرههای آب زیرزمینی استفاده از این منابع جهت تأمین آب برای بخشهای مختلف است.
عزیزی - 1382 - ارتباط خشکسالیهای اخیر و منابع آب زیرزمینی در دشت قزوین نشان میدهد که تعداد ناهنجاریهای منفی بارش طی دوره بیش از تعداد ناهنجاریهای مثبت بوده است و تأثیر فعالیتهای انسانی در ناهنجاریهای منفی آبهای زیرزمینی بسیار چشمگیر است . خشکسالی در آبهای زیرزمینی با دو الی سه ماه تأخیر نسبت به خشکسالیهای اقلیمی بروز میکند و بطور متوسط طی دوره مطالعاتی که هر سال 25 سانتی متر سطح آب زیرزمینی افت داشته است.
محمدی و شمسیپور - 1382 - تأثیر خشکسالیهای اخیر در افت منابع آب زیرزمینی دشتهای شمال همدان در نتیجه خشکسالی بر منابع آبهای سطحی منطقه اثرات تخریبی مستقیم داشته، ولی در آبهای زیرزمینی بین کاهش بارش و افت سطح ایستابی ضریب همبستگی معناداری وجود ندارد و خشکسالی به صورت غیرمستقیم از طریق کاهش تغذیه سفرههای آب زیرزمینی از منابع آب سطحی، افزایش برداشت از طریق چاههای عمیق جهت مصارف کشاورزی، افزایش دما و تبخیر و تعرق و تغییر نوع بارش در نتیجه کاهش میزان تغذیه از بارشهای جوی بر منابع آبهای زیرزمینی موثر میباشد. بنابراین اثرات خشکسالی با تأخیر زمانی بیشتری در آبهای زیرزمینی با تأخیر 9 ماهه رخ میدهد.
فریدپور - 1392 - تحلیل و بررسی تأثیر خشکسالی به خصوصیات کمی و کیفی آبهای زیزمینی دشت مرند، جهت بررسی اثرات خشکسالی آبهای زیرزمینی، بهترین همبستگی بین آنها، 0/720 با تأخیر زمانی 5 ماهه است که در سطح 1 درصد معنیدار بوده که تأثیر پذیری منابع آب زیرزمینی را با یک تأخیر 5 ماهه نمایان میسازد همچنین نتایج بررسی دادههای ماهانه سطح آب چاههای پیزومتری دشت مرند در دورهی آماری - 1389-90 - نشان داد که تراز آب زیرزمینی دشت دارای روند منفی بوده که با افت حدود 3 متر مواجه بوده است.
