بخشی از مقاله
خشکسالی یکی از چهل نوع مخاطرات طبیعی شناخته شده در کشورهای دنیا است که به انواع خشکسالی هواشناسی ،کشاورزی ،هیدرولوژیکی و اقتصادی تقسیم بندی می شود .خشکسالی می تواند موجبات تضعیف و نابودی توانمندی های اقتصادی ،اجتماعی یک ناحیه گردد. استان کرمانشاه با توجه به موقعیت جغرافیایی آن یعنی قرارگیری در ناحیه ی کوهستانی زاگرس و واقع شدن در مسیر سیکلون های باران زا همواره از بارش های مناسبی برخوردار بوده است در سالهای اخیر با افزایش رخداد خشکسالی در این قسمت از زاگرس شاهد صدمات و تاثیرات منفی بر محیط طبیعی این ناحیه ی کوهستانی می باشیم. برای مشخص شدن تعداد و شدت خشکسالی های روی داده در استان کرمانشاه داده های آماری هشت ایستگاه هواشناسی که در تمامی جهات جغرافیایی استان قرار دارند در محدوده سالهای 1392 الی 1367 انتخاب گردید و آنها بر اساس شاخص PNمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مشخص گردید که 22 درصد از کل این بازه ی زمانی در استان کرمانشاه خشکسالی با درجات ضعیف تا شدید رخ داده است و وضعیت بارش در استان در 78 درصد این مدت در کل استان بصورت نرمال بوده است.این خشکسالی ها علاوه بر تاثیر مخرب بر اکوسیستم های استان توانسته است صدمات زیادی را بر کشاورزی ،مراتع و منابع آب استان داشته باشد که دنبال آن تولیدات دامی و زراعی کاهش یافته و شاهد کاهش درآمد روستائیان و حتی تشدید مهاجرت به شهرها هستیم جهت کاهش اثرات منفی خشکسالی پیشنهاد می گردد ؛ سیاست گذاری پیش یبنی خشکسالی و استفاده حداکثر از نزولات آسمانی ،سیستم های هشدار دهنده،مدیریت انعطاف پذیر چرای دامها در طول سال ،کشت گیاهان مقاوم به خشکسالی ،توسعه و گسترش آبیاری قطره ای و بارانی در استان کرمانشاه بعنوان راهکارهای مقابله با خشکسالی در استان کرمانشاه بکار گرفته شود .
کلمات کلیدی:شاخص PN ،خشکسالی،استان کرمانشاه ،زاگرس،شهرستان های استان کرمانشاه
1دکتر-ی جغرافیایطبیعی – آموزش وپرورشاستانکرمانشاه sadegh236@yahoo.com
مقدمه
استان کرمانشاه با توجه به موقعیت جغرافیایی آن یعنی قرارگیری در ناحیه ی کوهستانی زاگرس و واقع شدن در مسیر سیکلون های باران زا همواره از بارش های مناسبی برخوردار بوده است در سالهای اخیر با افزایش رخداد خشکسالی در این قسمت از زاگرس شاهد صدمات و تاثیرات منفی بر محیط طبیعی این ناحیه ی کوهستانی می باشیم.خشکسالی یکی از مخاطرات طبیعی مرتبط با هواشناسی است.این مخاطره ی طبیعی خشکسالی یکی از چهل نوع مخاطرات طبیعی شناخته شده در کشورهای دنیا است که می تواند تمامی بخش های زندگی ما انسان ها را تحت تاثیر خود قرار دهد اینجاست که اهمیت مشخص کردن شدت و تعداد خشکسالی های روی داده در هر ناحیه جهت اتخاذ و بکارگیری راه حل های مناسب برای مقابله با خشکسالی برای ما دو چندان می شود. خشکسالی انواع مختلفی دارد که با توجه نوع تعریف به این چهار دسته مهم تقسیم بندی می شوند که به شرح ذیل تعریف می گردند:
خشکسالی هواشناسی:دانشمندان هواشناسی و آب و هواشناسی این نوع خشکسالی را در کمبود بارش نسبت به شرایط میانگین بارش سالانه تعریف کرده اند بعبارت دیگر کاهش بارش در یک ناحیه نسبت بارش متوسط بلند مدت آن را خشکسالی تعریف می کنند.
خشکسالی کشاورزی، بطور ساده این نوع خشکسالی را بعنوان حالتی که در آن رطوبت خاک برای محصول زراعی ناکافی باشد تعریف می کنند . مطالعه خشکسالی کشاورزی مستلزم مطالعه و بررسی فیزیک خاک ،فیزولوژی گیاهی و اقتصاد کشاورزی است (پالمر ،.(1965
خشکسالی هیدرولوژیکی:این نوع خشکسالی با مسائل مربوطبه کاهش جریان رودخانه ها،دریاچه ها،پایین آمدن سطح آب مخازن و آب زیرزمینی ارتباط دارد((lioyc-hghes,2002 و اهمیت آن در ارتباط با توسعه شهری ،شهرسازی ،صنعتی شدن،کمبود آب در بخش های خانگی و صنعت و کشاورزی دو جندان می شود.
خشکسالی اقتصادی :در مبحث خشکسالی اقتصادی عمدتا به اثرات مستقیم غیر مستقیم خشکسالی بر جنبه های اقتصادی و اجتماعی نواحی پرداخته می شود ما می دانیم که فعالیتهای کشاورزی خواه زراعت و یا دامداری مستقیم با میزان آب در دسترس در ارتباط است و با رخداد خشکسالی در یک منطقه مستقیما تولیدات کشاورزی کاهش می یابد و غیر مستقیم در آن منطقه کمبود محصولات غذایی و کاهش سطح اشتغال و در آمد را شامل می شود.
بطورکلی می توان بیان کرد چکیده انواع تعاریف خشکسالی در خشکسالی اقتصادی ظاهر می گردد . استان کرمانشاه همانند سایر نقاط ایران بدلیل واقع شدن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان به دفعات خشکسالی در دوره های مختلف زمانی رخ داده و توانسته به کاهش و کمبود منابع آب آشامیدنی ،آب مورد مصرف کشاورزی و صنایع ،تولیدات کشاورزی و دامی منجر شود و غیر مستقیم به کاهش اشتغال ،درآمد و سطح رفاه ختم شود و همه ی این تاثیرات منفی خشکسالی مستقیم و غیر مستقیم منجر به کاهش رفاه و
2
آسایش مردمان ساکن در این قسمت از زاگرس گردیده است.این خشکسالی های با شدت و ضعف های مختلف در این استان اثرات زیانباری بر برنامه های عمرانی آن گذشته و صدمات زیادی را بر کشاورزی ،مراتع و منابع آب و اکوسیستم ها داشته است که دنبال آن تولیدات دامی و زراعی کاهش یافته و شاهد کاهش درآمد روستائیان و حتی تشدید مهاجرت به شهرها هستیم . با تعیین میزان و شدت خشکسالی دراستان کرمانشاه می تواندر جهت مقابله با اثرات منفی این پدیده راه حل های مناسبی ارائه داد.در این بررسی با مطالعه آمار دوره 26 ساله (1367-1392)دردسترس هشت ایستگاه آب وهواشناسی ؛کرمانشاه،اسلام آباد ،جوانرود ،سرپل زهاب،هرسین ،کنگاور ،صحنه و سنقر با تحلیل آماری بارش در این بازه ی زمانی بر اساس شاخص PN میزان و شدت خشکسالی های روی داده در این ایستگاه ها را تعیین کرده و بدنبال آن متناسب با نتایج بدست آمده راهکارهای در جهت کاهش یا تقلیل اثرات خشکسالی بر این قسمت از زاگرس ارائه می گردد.
سابقه ی مطالعه خشکسالی
بدون شک خشکسالی از جمله قدیمی ترین و مهمترین بلاهای طبیعی است که انسان ها از گذشته تا کنون با آن آشنا بوده اند داستان حضرت یوسف (ع)در قرآن کریم و پیش بینی وقوع خشکسالی در مصر گویای این واقعیت است اما درباره ی مطالعه علمی خشکسالی آنچه مشخص است پژوهش های علمی پیرامون خشکسالی مربوط به اوایل قرن بیستم است .ارائه روش های طبقه بندی آب و هوایی توسط دانشمندانی همچون تراتوایت (1948)،کوپن((1931 و کنراد((1950را می توان آغاز بررسی های اقلیمی پیرامون خشکسالی دانست در بررسی های این محققین مفاهیمی همچون کمبود رطوبت خاک و با نوسان مقادیر بارندگی وجود دارد که گویای توجه به مسئله خشکی و خشکسالی است (فرج زاده ،.(1384پالمر((1946محقق آمریکایی را می توان نخستین پژوهشگری دانست که بطور علمی با استفاده از روش های آماری به بررسی ویژگی های مختلف خشکسالی در آمریکا پرداخت.روش پالمر تا سالها بعنوان مرجع تحلیل های خشکسالی در آمریکا و دیگر نقاط جهان مورد استفاده قرار گرفت در ایران نیز کارهای متعددی پیرامون خشکسالی انجام گرفته که می توان به کتب و مقاله های گنجی 1326)و1334و(1353،هاشمی (1347)کریمی (1368) عزیزی (1379)اشاره نمود
