بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی یک پدیده آب و هوایی است که احتمال وقوع این پدیده در همه نقاط کره زمین و با هر شرایط اقلیمی وجود دارد. طراحی و توسعه سیستمهای منابع آب، توزیع و انتقال آب و بخشهای مختلف کشاورزی تا حد زیادی با نحوه مدیریت خشکسالی و تعیین راههای مقابله با این پدیده ارتباط دارد. بر این اساس سیستمهای پایش در تدوین طرحهای مقابله با خشکسالی و مدیریت آن از اهمیت زیادی برخوردار هستند. مطالعات و بررسی های انجام شده نشانگر آن است که کشور ایران با توجه به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی خود، همچنین بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در وضعیت مناسبی از لحاظ تامین آب قرار ندارد. بدین منظور از شاخصهای خشکسالی برای بیان کمی این پدیده استفاده میگردد.
تحقیق حاضر در سطح استان کرمان به منظور بررسی و ضعیت پدیده خشکسالی انجام شده است. لذادر این تحقیق برای انجام این هدف از داده های بارندگی 4 ایستگاه که دارای طول دوره آماری 19 سال بودهاند 1365 - الی 1384 - ، استفاده شد سپس با استفاده از سه شاخص PN, ZSI, SPI به تعیین شدت خشکسالی پرداخته شد تا بهترین شاخص برای ارزیابی شدت خشکسالی تعیین شود و برای تحلیل خشکسالی از نرم افزار DIP استفاده گردید. در دوره ی آماری بررسی شده خشکسالیهای شدید در سالهای - 76، 67، - 67 به وقوع پیوسته که در بین این شاخصها، شاخص PN از حساسیت بالاتری برخوردار بوده و شدت خشکسالیها را با دقت بیشتری نمایش میدهد. نتیجه این پژوهش بیانگر این است که در روند شاخص درصد نرمال - PN - در دوره زمانی 19 ساله، دورههای خشکسالی هر 6 سال یک بار بوده است که شروع آن سال 1367 و پایان آن سال 1379 بود.
واژه های کلیدی : خشکسالی، تحلیل خشکسالی، شاخصهای خشکسالی، کرمان
-1 مقدمه
خشکسالی پدیدهای طبیعی وپیچیده با شدتهای مختلف است که هرساله بربخشهای مختلفی از جهان به طور مستقیم و غیر مستقیم تأثیر میگذارد - هیدال و همکاران،. - 230-247 :2003 این پدیده در اثر کمبود غیرطبیعی بارش نسبت به میانگین درازمدت میباشد،ازاینرو وقوع خشکسالی درهرمنطقه به نوع اقلیم منطقه بستگی داشته است؟به طوری که دربعضی از بخشهای جهان اگر بارندگی به مدت یک هفته اتفاق نیفتد خشکسالی رخ خواهد داددرحالی که دربعضی دیگر از مناطق اگربارندگی به مدت دوسال درمنطقه اتفاق نیفتد خشکسالی رخ خواهدداد. خشکسالی در مناطق خشک نسبت به سیل خطرآمیزتر می باشد - موهان و شاهو ،. - 854-2008:862
همچنین یکی از عوامل مهمی که در زندگی انسانها نقش موثری دارد، آب و هوا میباشد. از این رو اقلیم شناسان و هواشناسان همواره به آن به عنوان یکی از عوامل اصلی و تاثیرگذار در زندگی بشر نگریسته اند و بر این اساس ویژگیهای هوا و اقلیم یک منطقه را با بهرهگیری از روشهای علمی و دقیق مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دادهاند، تاجایی که امروزه علوم هواشناسی و اقلیم شناسی به صورت یک رشته مجزا در آمده است. تشخیص خشکسالی قبل از آنکه جدی شود به خاطر ماهیت آهسته رشد آن، بسیار مشکل است. با این حال، اگر الگوی دقیق توسعه خشکسالی در مراحل اولیه مشخص باشد زمان کافی برای آماده سازی بستر برای بدترین شرایط در دسترس است. بنابراین شاخصهای مختلف خشکسالی برای تعیین کمیت وضعیت خشکسالی توسعه داده شدهاند.
پژوهشهای پالمر - - 1965 در خصوص خشکسالی از جمله نخستین پژوهشهایی است که خشکسالی را کمبود رطوبت مسمتر و غیرطبیعی - منظور انحراف از شرایط طبیعی یا میانگین دراز مدت پارامترهای هواشناسی - دانسته است .هنگوو و همکاران - - 2001 سه شاخص خشکسالی مرتبه - CZI - Z، بارندگی استاندارد شده و Z چینی - - ZSI را در چهار ناحیه در کشور چین که شرایط خشک تا مرطوب را داشتند با استفاده از 48 سال آمار بارندگی 1988 - تا - 1951 و دورههای 6،3،1، 9 و 12 ماهه ارزیابی کردند. لوکاس وهمکاران به محاسبه سه نمایه عدد - ZSI - Z- Score ، ناهنجاری بارش - - RAI وبارش استاندارد شده - SPI - برایمطالعه خشکسالی هواشناسی درمقیاس های زمانی متفاوت دریونان پرداختند.
لی یان- جانا و همکاران - - 2012 با استفاده از دادههای بارش از 35 ایستگاه هواشناسی در حوضه رودخانه هاییه به تجزیه تحلیل سالانه شاخص خشکسالی SPI برای نزدیک به 50 سال - 2010-1961 - پرداختند و به این نتیجه رسیدندکه فراوانی خشکسالی در حوضه رودخانه کاهش ولی شدت خشکسالی افزایش یافته است. عمده خشکسالی، خشکسالی خفیف و متوسط بوده و به ندرت خشکسالی شدید رخ داده است.
خلیلی و بذرافشان - - 1382 شاخص های خشکسالی و ترسالی در نمونه های مختلف اقلیمی ایران را مورد ارزیابی قرار داده اند که نتایج نشان دهنده دقت شاخص نمرات نرمال شده بارش و شاخص SPI نسبت به سایر شاخص ها است. صفدری - - 1382 با توجه به فراوانی خشکسالی های به وقوع پیوسته در حوضه کارون با استفاده از شاخص SPI پرداخته اند. فدائی کرمانی و همکاران - - 1390 به معرفی شاخص SPI و چگونگی تعیین دوره خشکسالی به کمک این شاخص برای شهرستان بم از استان کرمان برای دوره زمانی 30 ساله پرداختند و دورههای خشکسالی با مقیاسهای زمانی مختلف در این منطقه پیش بینی و ارزیابی کردند.
مزیدی و شیخی شتان - - 1392 تحقیقی در سطح استان خوزستان به منظور تعیین بهترین نمایه خشکسالی با استفاده از نرم افزار D IP انجام دادند که در این تحقیق با توجه به آمار 13 ساله 1988 - الی 2000 میلادی - ، از کمینه بارندگی و ضریب همبستگی بین مقادیر کمی شده و مقادیر بارندگی استفاده شد که نتایج نشان داد که نمایه دهکهای بارندگی ونمایه بارش استانداردشده هم ازنظر تقارن وقوع کمینه بارندگی بادووضعیت خشکسالی بسیار شدید وشدیدوهم ازنظرمیانگین همبستگی و انحراف معیار نسبت به دیگرنمایههای مورد مطالعه بهتربوده است.
هدف از انجام این تحقیق تحلیل پدیده خشکسالی است. در این تحقیق برای تحلیل خشکسالی از سه شاخص PN, ZSI, SPI استفاده شده که شاخص درصد نرمال - - PN به عنوان نمایهای که خشکسالی هواشناسی را در سطح استان به خوبی بیان میکند انتخاب گردید. که با یافتههای پژوهشهای انجام گرفته که شاخص - - SPI را به عنوان بهترین نمایه جهت نمایش دادن خشکسالیها معرفی نمودهاند مغایرت دارد.
-2 مواد و روشها
1-2 منطقه ی مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه، استان کرمان یکی از منطقه مورد مطالعه، استان کرمان یکی از استانهای جنوبی کشور است که در موقعیت جغرافیایی بین 25 درجه و 55 دقیقه تا 23 درجه عرض شمالی و 53 درجه و 26 دقیقه تا 59 درجه و 29 دقیفه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. استان کرمان با مساحت 181714 کیلومتر مربع حدود 11 درصد از مساحت کل کشور را دارا میباشد. استانهای همجوار کرمان شامل سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان، یزد و فارس میباشند. این استان در محدوده تلاقی رشته کوههای مرتفع زاگرس و رشته کوههای مرکزی واقع شده است. در حال حاضر این استان دارای 20 شهرستان، 48بخش، 61 شهر، 144 دهستان و 5937 آبادی میباشد. استان کرمان دارای16 ایستگاه سینوپتیک است که 4 ایستگاه سینوپتیک آن فرودگاهی میباشند، 90 ایستگاه باران سنجی، 8 ایستگاه اقلیمشناسی و 10 ایستگاه خودکار میباشد - شکل شماره . - 1
