بخشی از مقاله
جانوران بسيار گوناگونند. توانايي آنها با سازگاري در محيط هاي مختلف سبب شده است كه اين موجودات در سراسر كره زمين در شرايط گوناگون محيطي به شكل هاي متفاوت زندگي كنند. دانشمندان عقيده دارند كه هنوز نيمي از انواع جانوران بر روي كره ي زمين شناخته نشده اند.
براي مطالعه گوناگوني جانوران در اين فصل از طبقه بندي ساده زير استفاده مي كنيم.
َنرم‌تَنان شاخهٔ بزرگی از جانوران هستند.
در این شاخه رده‌های جانوری شکم‌پایان، دوکفه‌ای‌ها، سرپایان، ناوپایان، گهواره‌های دریایی (کیتون‌ها) و غیره قرار دارند.
۱۱۲ هزار گونه از نرمتنان شناخته شده‌است.
جانوران مهم در رده‌های نرمتنان
رده‌ها و جانوران غیرمنقرض:
جانوران شاخهٔ نرمتنان
رده نمونهٔ جانوران
شکم‌پایان
حلزون | حلزون سیب | لیسه | لیسه دریایی | پروانه دریایی | خاره‌چسب
سرپایان
هشت‌پا | ناتیلوس| سپیداج | سرپاور | سرپاور دم‌کل | سرپاور جهنمی | تانینگیای ایرانی
ناوپایان
عاجک لیز | عاجک نرم‌شیار
سپرپایان
لیمیفوسوریدا | کاذب‌دندان
دوکفه‌ای‌ها
گوش‌ماهی | حلزون دوکفه | صدف خوراکی | صدف مروارید
گهواره‌های دریایی
گهواره دریایی | تونیسیا
بی‌صدفیان
پولک‌پوست | شیارشکم
تک‌پاره‌صدفیان
لاوی‌پیلینا | تک‌صدف‌پوش | نئوپیلینا
بس‌صدفیان
کیتون خاردار | لپیدوپلورینا
بخش نرمتنان یکی از ارکان اصلی بخش بی مهرگان در هر موزه تاریخ طبیعی است. زیرا این جانوران زیبا نه تنها مورد توجه و علاقه جانورشناسان که مورد علاقه افراد غیر علمی نیز می باشد وشاید کمتر کسی را بتوان یافت که بعد از بازگشت از سفر به نواحی دریایی تعدادی از آنها را جمع آوری نکرده باشد.
تنوع در نرمتنان بسیار قابل ملاحظه است. اغلب نرمتنان دارای یک صدف داخلی، یا خارجی، پای عضلانی و بدن نرم و غیر بندبندی هستند. جبه (Mantle) چین خوردگی دیواره بدن است که درون صدف را می پوشاند و کربنات کلسیم و پروتیين سازنده صدف را ترشح می کند. در بعضی جبه گستردگی لوله ای شکلی ایجاد می کند که سیفون نام دارد و آب حاوی مواد غذایی وگازهای تنفسی را به درون جبه می راند. بعضی از نرمتنان با کمک نوار سخت کیتینی با نام رادولا (Radula) که مختص نرمتنان است غذای خود را از روی صخره ها و سنگ ها جمع می کنند. بعضی نرمتنان شکار چی، انگل یا همزیست با کرم های حلقوی، خارپوستان و خرچنگها هستند. بسیاری از گونه های آنها از نظر غذایی و تجاری حایز اهمییت می باشند ویکی از منابع غذایی مهم برای انسان، ماهیان و پرندگان محسوب می شوند و بعضی گونه های آنها در مطالعات فرهنگی گذشته کاربرد دارند.
حدود 80000 گونه نرمتن شناخته شده که آنها را بعد از بند پایان دومین شاخه بزرگ جانوری ساخته است. اندازه آنها از یک ذره شن تا صدف هایی که 5/1 متر عرض دارند متغیر است. اسکویید های غول پیکر بزرگترین بی مهرگان هستند که طول بدن آنها 4 متر و عرض آنها 16 متر است.
نرمتنان به 7 رده گروه بندی شده اند :
• شکم پایان (Gastropods) بزرگترین رده نرمتنان است و شامل حلزون های
دریایی، آب شیرین، حلزون های بدون صدف و وابستگان آنها و تمام نرمتنان خشکی زی است. صدف آنها در صورت وجود معمولا" به صورت مارپیچ است. یکی از ویژگی های آنها وجود درپوش آهکی یا شاخی است که به پا متصل است و دهانه را می بندد و در حرکت به جانور کمک می کند.
• دو کفه ای ها(Bivalves) شامل اویسترها، اسکالوپ ها و نرمتنان مروارید ساز و حفار چوب است. یک دو کفه ای معمولا" ثابت است. صدف دو تکه(یا دو کفه) دارد که توسط دندان ها و لیگامان ها به یکدیگر متصل می شوند.
• اسکافوپود ها(Scaphods) صدف های عاج فیلی یا دندانی هستند که دو انتهای صدف آنها باز است. درون لجن ها و ماسه های دریایی را با کمک پای خود حفر می کنند و درون آن فرو می روند.
• اپلاکوفورا (Aplacophora) کرمی شکل، فاقد صدف و دارای خارهای آهکی هستند. منحصرا"دریایی.
• پلی پلاکوفورا(Poly placophora) کیتون ها، دارای پای پهن هستندکه به سطح صخره ها میچسبند و از 8 قطعه صدف که به یکدیگرمفصل شده پوشیده شده اند.
• مونو پلاکوفورا(Monoplacophora)حدود 10 کونه زنده از آنها توصیف شده و عمدتا" بر اساس گزارش های فسیلی شناخته شده اند.
• سرپایان(Cephalopoda) شامل اختاپوس، ناتیلوس، اسکویید و ماهی مرکب است. چشم های بزرگ و بازوهای مجهز به بادکش دارد. به جز ناتیلوس بقیه صدف داخلی دارند.
به دلیل اینکه صدف به خوبی حفظ می شود، نرمتنان در گزارش های فسیلی به فراوانی یافت می شوند و گزارش فسیلی آنها به عصر کامبرین می رسد که نشاندهنده تاریخ زمین زمین شناسی طولانی این شاخه است.
» برنامه ها :
برنامه ها و فعالیت های بخش نرمتنان عمدتا" بر جمع آوری و رده بندی نرمتنان خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر، آبهای داخلی و نواحی مختلف ایران تاکید دارد تا به طریق بتواند بخشی از تنوع زیستی حیرت آور آنها را جمع آوری، مطالعه و در معرض دید مردم قرار دهد.
با گذشت زمان و افزايش روز افزون جمعيت و كمبود مواد غذايي، بخصوص پروتئين با كيفيت بالا، سبب گرديده تا در دهه هاي اخير توجه خاصي به منابع خوراكي دريائي مبذول گردد. با توجه به اينكه سه چهارم كره زمين را آب فرا گرفته است، امكان تامين قسمت ناچيزي از اين نياز از طريق منابع طبيعي دريائي وجود داشته و بعلت اين محدوديت مردم رفته رفته از شكار و صيادي روي گردانيده وبراي تامين بقية نياز خود مجبور به تكثير و پرورش آبزيان در محيطهاي مصنوعي شده اند.آبهاي شور، نيمه شور و شيرين جهان زيستگاه انواع بيشماري از ماهيان و ساير آبزيان هستند كه صدها گونه از آنها فقط بي مهرگان سخت پوست مي باشند كه امروزه در صيد جهاني جايگاه ويژه دارند(به خصوص Decapoda).
سخت پوستان گروهي موفق و غالب مي باشند كه به دليل خصوصيات زيستي و توليد مثلي مختلف در زيستگاههاي متفاوت مشاهده مي شوند. در اين ميان ميگوها،خرچنگها،شاه ميگوها و… از لحاظ بوم شناسي بسيار مهم هستند و منبع غني از غذا را در سواحل جهان تشكيل مي‌دهند. پيشرفت اطلاعات در زمينه شناسايي گونه اي و زيست شناسي اين موجودات ارزشمند جهت برنامه‌هاي مديريت ذخاير و همچنين پرورش مورد نياز مي باشد.
طي اين مطالب سعي در معرفي گونه اي اين گروه ميشود كه اميدوارم مورد توجه واقع شود.
سخت پوستان
این گروه از بدن پایان شامل خرچنگهای آب شیرین٬ خرچنگهای دریایی٬ خرچنگهای معمولی و میگوها می شوند. اکثر آنها دارای بدنهایی با 3 قسمت مختلف می باشند. سر-سینه-شکم اما در بعضی از گونه ها سرو سینه به هم متصل هستند. همه آنها در آب زندگی می کنند به استثنا خر خاکیها (شپشه چوب) و خانواده اش.
بزرگترین سخت پوستان جهان٬ خرچنگهای عنکبوتی بزرگ اقیانوس آرام شمالی می باشند. آنها بدن نسبتا کوچکی دارند٬ اما پاهای آنها تا (8 پا) 4/2 متر کشیده می شوند(باز می شوند).
عکسی که در سمت چپ تصویر مشاهده می کنید متعلق به خرچنگ آب شیرین است این خرچنگ هم مثل خرچنگ دریایی دارای 8 پا برای راه رفتن و دو پنجه بزرگ می باشد او برای شنا کردن دمش را تکان می دهد.
میگوهای آخوندکی خرچنگها و حلزونها را بوسیله کوبیدن پاهای چماقی شکل خود بر سر آنها٬ می شکند. میگوهای آخوندکی دارای ضربه های پای خیلی نیرومندی هستند٬ که آنها را به شکننده شیشه آکواریوم معروف کرده است.
در حدود 32000 گونه مختلف از سخت پوستان شناخته شده اند٬ آنها در سراسر دنیا یافت می شوند.در حدود 3/1 تمام سخت پوستان یک پایی هستند. بیشتر سخت پوستان در آب دریاها زندگی میکنند و بعضی از آنها در آبهای شیرین و تعداد محدودی از آنها در خشکی زندگی می کنند.
خرچنگهای معمولی مثل خرچنگهای دریایی ده پایی هستند. بیشتر آنها در آب یا نزدیکی آب زندگی می کنند. بعضی از آنها تا زمانی که تخم گذاری کننند روی خشکی باقی می مانند. اغلب این خرچنگها لاشخور هستند. آنها از راه خوردن حیوانات مرده و گیاهان زنده می مانند.
• خر خاکی
• خرچنگ دریایی رنگ سنگی
• خرچنگ ساحلی
• خرچنگ گوشه گیر قرمز
• کریل
بطور خلاصه گونه ای از سختپوستان آبزی هست که دارای رژیم غذایی همه چیز خوار میباشه
و در آبی با درجه حرارت 17-23 درجه سانتی گراد زندگی میکنندو و انواع و اقسام گوناگونی از نظر اندازه و شکل و رنگ دارند
