بخشی از مقاله
چکیده
وقوع سیلابهای ناگهانی در رودخانه کاجو واقع در جنوب استان سیستان و بلوچستان، خسارات مالی و جانی زیادی را به ویژه در محدوده دشت دشتیاری که بازه انتهایی و محل الحاق آن به رودخانه بزرگ باهوکلات میباشد، به بار میآورد. بررسی تصاویر ماهوارهای مربوط به زمان سیلاب نشان میدهد که در محدوده دشت دشتیاری، جریان سیلاب رودخانه کاجو با رودخانههای مجاور خود تبادل هیدرولیکی داشته و با توجه به گستردگی سیلابدشت و نامشخص بودن الگوی پخش جریان در محدوده دشت، امکان حصول به طرح مناسب کنترل سیلاب با استفاده از مدلهای هیدرولیکی یکبعدی عملا وجود ندارد. در این مقاله، نتایج مدلسازی هیدرودینامیکی سیلاب رودخانههای مشرف به دشت دشتیاری بویژه رودخانه کاجو توسط مدل یکبعدی- دوبعدی MIKE FLOOD برای سیلاب با دوره بازگشت 25 ساله ارائه و طرح مناسب علاجبخشی سیل و کاهش خسارت آن در منطقه پیشنهاد شده است.
واژههای کلیدی: سیلاب، مدل MIKE FLOOD، علاج بخشی، کاجو، دشتیاری
مقدمه
رودخانه کاجو در جنوب استان سیستان و بلوچستان و در محدوده شهرستانهای نیکشهر و چابهار قرار دارد. این رودخانه از کوههای نیلاجبدا و کیلگی واقع در دهستان چانف در 60 کیلومتری جنوب غربی ایرانشهر سرچشمه گرفته و با پیچ و خم و شیب نسبتا زیاد و الحاق سرشاخههای متعدد و قابل توجه از محدوده کوهستانی عبور مینماید. این رودخانه در پاییندست با عبور از حاشیه روستای پیرسهراب وارد دشت دشتیاری شده پس از گذر از مجاورت شهر پلان به رودخانه باهوکلات میپیوندد. راه دسترسی به رودخانه کاجو در منطقه دشتیاری، جاده آسفالته چابهار-پلان-پیرسهراب و سایر جادههای فرعی و محلی میباشد. در این محدوده و در حاشیه رودخانه کاجو، در حدود 200 آبادی با جمعیت بالغ بر 40000 نفر ساکن هستند. در شکل شماره 1 موقعیت رودخانه کاجو در استان سیستان و بلوچستان و راههای دسترسی به آن در منطقه دشتیاری نشان داده شده است.
شکل -1 موقعیت رودخانه کاجو در استان سیستان و بلوچستان و راههای دسترسی به آن در منطقه دشتیاری
وقوع سیلابهای شدید و مخرب، حاشیه رودخانه کاجو به ویژه در محدوده دشت پرجمعیت دشتیاری و محل الحاق آن به رودخانه باهوکلات را تهدید مینماید، به گونهای که وقوع سیلاب در سالهای اخیر به ویژه در اسفندماه 1376 و بهمنماه 1383 با دبی بیش از 3000 متر مکعب بر ثانیه منجر به خسارات مالی گسترده بر اراضی کشاورزی و تاسیسات و ابنیه مختلف گردیده است. بر اساس گزارشهای موجود خسارات سیلاب بهمنماه 1383 در این محدوده بالغ بر 40 میلیارد ریال برآورد شده است. همچنین وقوع سیلاب ناشی از سیکلون حارهای گونو در خردادماه سال 1386 بخشهای وسیعی از محدوده دشت دشتیاری را تحت تاثیر قرار داد بطوریکه ابعاد وسیع و شدت سیلاب ناشی از این طوفان، موجب بروز تلفات انسانی و خسارات سنگین مالی در این محدوده گردید. در شکل شماره 2 نمایی از سیلگرفتگی محدوده دشت دشتیاری و نحوه پخش سیلاب در منطقه بر روی تصاویر ماهوارهای مربوط به زمان وقوع سیلاب در اسفندماه 1376 و سیلاب ناشی از سیکلون حارهای گونو در خردادماه سال 1386 (برداشت شده توسط سازمان ناسا
(National Aeronautics and Space Administration-NASA) در مورخ (86/3/20 نشان داده شده است.
شکل -2 نمایی از سیلگرفتگی و نحوه پخش سیلاب در محدوده دشت دشتیاری بر روی تصاویر ماهوارهای در زمان وقوع سیل
با توجه به وجود سوابق خسارت سیل متعدد در منطقه دشتیاری تاکنون و اجرای طرحهای توسعه منابع آب و شبکه مدرن آبیاری و سرمایهگذاریهای ثابت در سالهای اخیر و احتمال وقوع سیلابهای مشابه در آینده نزدیک، شناخت صحیح مسأله سیلاب و ارائه طرح علاجبخشی مناسب و تأثیرگذار برای کنترل سیلاب در منطقه از اهمیت بسزایی برخوردار است. لذا مدلسازی جامع سیل در سطحی وسیعتر از زیرحوضه کاجو و شناخت شاخههای طغیانی و موثر بر ایجاد خسارت سیل در منطقه دشتیاری از اهداف مهم در انجام این تحقیق به شمار می رود. در این زمینه برای نیل به هدف مطالعه، انتخاب مدل ریاضی و نرم افزار مناسب شبیهسازی سیلاب بسیار مهم میباشد.
