بخشی از مقاله
ارزيابي ريسک صداي ناشي از توربوکمپرسورهاي تقويت فشار گاز مطالعه موردي :منطقه ٨ عمليات انتقال گاز
چکيده
اين مطالعه ارزيابي تراز شدت صوت توربوکمپرسورهاي ايستگاه هاي تقويـت فشـار منطقـه ٨ عمليـات انتقال گاز با استفاده از دستگاه ١٣٥٨-TES است که داراي آناليز اوکتاو باند ١.١ و ١.٣ بـوده و تحـت قوانين ٩٠٠١ ISO کاليبره و مورد تاييد شرکت ملي گاز ايران مي باشد. با انـدازه گيـري تـراز شـدت صوت در اطراف محل قرارگيري اين تجهيزات به بررسي وضع موجود تراز شدت صوت و ميزان مواجهـه کارگران پرداخته شد و مشخص شد که در ايستگاه هاي بزرگ ، تراز شـدت صـوت از ميـزان اسـتاندارد بسيار بالاتر بوده و ريسک قرار گيري کارگران در معرض آن ، بالاسـت ، لـذا راهکارهـاي کـاهش ريسـک مواجهه ، در سه شاخه فني -مهندسي ، مديريتي و اجراي برنامه حفاظـت از شـنوايي (HCP)١ پيشـنهاد شد. استفاده از جاذب صوتي ، سايلنسر و موانع صوتي از جمله راهکارهاي فني -مهندسي قابل اجراسـت .
چرخش شغلي ، اتخاذ تصميمات مناسب در جهـت تعميـرات بـه موقـع و تعـويض قطعـات و تجهيـزات مستهلک نيز از جمله راهکارهاي مديريتي است .
کلمات کليدي
تراز شدت صوت ، افت شنوايي، ميزان مواجهه ، ارزيابي مواجهه صدا
١. مقدمه
مواجهه با صدا بيشترين فاکتور ريسک تکرار را در صنايع دارد که کارگران با آن مواجه هستند و سـلامتيشـان در خطر است . افت شنوايي در اثر قرار گرفتن در معرض صدا، تحت عنوان افت شنوايي شغلي نيز شناخته مـيشـود و از مواجهه مستمر با ترازهاي صوتي زياد ناشي ميشود. افت شنوايي شغلي عامل يک سـوم تمـام بيمـاريهـاي ناشـي از شغل در سراسر اتحاديه اروپاست [١]. صدا مزمن تـرين آلاينـده فيزيکـي در محـيط اطـرا انسـان اسـت ، خصوصـاً در کشورهاي پيشرفته که مدل هاي اجتماعي و ساختارهاي اقتصادي و توسعه اقتصادي و رشد جمعيت ، فاکتورهاي کليدي در افزايش آلوگي صدا ميباشد. قرارگرفتن در معرض سر و صدا ميتواند باعث ريسک هاي بهداشـتي و ايمنـي کـارگران شود. مشخص شده است که سر و صدا هم صداي افراد و هم صداي هشدار دهنده را ميپوشاند، ضمن اينکه مشـکلات شنوايي براي کارگراني که در محيط هاي پر سر و صدا با ترازهايي بيش از ٨٥ دسي بل سـروکار دارنـد، مشـخص شـده است . صدا با مهمترين فاکتور کنترلي خود يعني تراز شدتش بيان و اندازه گيري ميشود. اما فاکتورهاي ديگري نيز مثل طول زمان مواجهه ، فرکانس ، طيف ، مواجهه و توزيع آن در روز کاري نيز معمولاً در نظر گرفته ميشوند[٢].
به عنوان يک نمونه علمي، افت شنوايي که بيش از ٢٥دسي بـل در فرکـانس هـا ٥٠٠، ١٠٠٠ و ٢٠٠٠ هرتـز نباشد، به شخص اجازه شنيدن يک محاوره را مي دهد اما با افزايش افت شنوايي به بيش از ٢٥ دسي بل ، فرد به عنـوان معلول شناخته مي شود[٣]. برخلاف ديگر آلاينده هاي محيط کار، اثـرات سـر و صـدا ممکـن اسـت بـه سـرعت قا ـل تشخيص نباشد، ضمن اين که انباشتگي آن مي نواند منجر به آسيب هاي جسمي، رواني و اجتمـاعي شـود. بهتـرين اثـر مطالعه شده از قرارگيري بيش از اندازه در معرض سر و صدا، از دست دادن شنوايي است . اما مشکل اساسـي ايـن اسـ که افرادي که در معرض سر و صدا قرار دارند به ندرت از اثرات اين مشکل خود، که به آرامي ايجاد مي شـود امـا پـيش رونده است ، آگاه اند[٤] . در مطالعه اي ديگر رابطه ي معني داري بين کارگران در معرض سر و صداي محيطي بيش از حد استاندارد و افت شنوايي شغلي مشاهده شده اسـت . يـک تـاثير از قـرار گـرفتن در معـرض سـر و صـداي بـالاتر استاندارد، افت شنوايي القايي سر و صدا٢(NIHL) است . کارگراني که از NIHL رنج مي برند از عدم توانـايي صـحبت کردن معمولي با ديگران دچار مشکل ميشوند و محدوديت هايي در توانايي درک هشدارهاي صوتي محيطي دارند کـه سلامتي آنها را به خطر مي اندازد و ريسک کار کردن در محيط کاري را براي آنها بالا مي برد[٥]. بطـور خلاصـه اثـرات سر و صدا بر بدن انسان از چند جنبه مورد توجه است که عبارتند از: صدمه به دستگاه شنوايي، تداخل در مکالمـه ، اثـر روي اندام بينايي، اثر بر سيستم تعادلي، ناراحتي اجتماعي، اثرات عصبي، اثر ذهني سر و صـدا، اثـر روي الکتروليـت هـا، اثرات رواني، اثرات فيزيولوژيکي و اثرات جانبي شامل کاهش راندمان و افزايس ريسک حوادث [٦]. از طرف ديگر، از بين بردن صداي اضافي در محيط کار فقط يک وظيفه ي قانوني شرکت ها نيست ، بلکه اين جزو جذابيت هاي بازاري سـازمان يا شرکت محسوب مي شود. يک محيط ايمن تر و سالمتر باعث کاهش احتمال غيبت کارگران از سر کار، کاهش حادثه و کارايي کارگران و در نهايت ذخيره منابع خواهد شد. ديدگاه کلي براي کاهش ريسک موجـود در محـيط کـار شـامل فرايند سه مرحله اي و سيستماتيک زير است : ارزيابيهاي ريسک ، اتخاذ مکانيسم هاي جلوگيري يا کنترل ريسـک هـا و سرانجام پايش هاي دوره اي و اصلاح اثر بخشي مکانيزم هاي اتخاذ شده است [١]. براي اينکه تشخيص بدهيم که يـک کارگر در معرض تراز شدت صوت ويژه اي قرار دارد يا نه و مقايسه آن با محدوديت هاي قانوني وضع شده ، لازم است تـا يک ارزيابي ريسک مطمئن و شايسته انجام شود. اما انجام اين کار با محدوديت و مشـکلاتي روبروسـت کـه عبارتنـد از: ترازهاي صوتي متغير فضايي و گذرا، ويژگيهاي آکوسـتيک منبـع صـدا، تغييـرات زمـان و ميـزان مواجهـه کـارگرا و محدوديت در تعداد و زمان اندازه گيريهاي صدا که نياز به صرف هزينه و بعضاً اختلال در روند توليد دارد[٧]. با توجـه به اهميت فرآيند اندازه گيري صدا و ملاحظات عدم قطعيت در آن ، سازمان بـين المللـي اسـتاندارد(ISO) يـک نسـخه استاندارد تصحيح شده تحت عنوان ٩٦١٢:٢٠٠٩ ISO منتشر کرده است که در آن سه اسـتراتژي بـراي تشـخيص و ارزيابي ميزان مواجهه صداي روزانه ي شغلي پيشنهاد داده است [٨]. اين نسخه جديد براي غلبه بـر مشـکلات ناشـي ز عدم شايستگي تخمين هاي نسخه قبلي در زمينه ي عدم قطعيت بوجود آمده است که خصوصاً در مورد اندازه گيريهـاي نمونه هاي کوچک و نمونه هاي با تغييرات زياد صوت ناکارآمد بودند. چنـدين مطالعـه در خصـوص قـوانين اساسـي کـه استاندارد تصحيح شده ميبايست بـر اسـاس آن باشـد بحـث کـر ه انـد. اسـتراتژي هـاي مـورد بحـث اسـتاندارد ISO ٩٦١٢:٢٠٠٩ عبارتند از: ١)اندازه گيري بـر پايـه وظيفـ ٣(TBM) ، ٢) انـدازه گيـري بـر اسـاس شـغ ٤(JBM) و ٣) اندازه گيري کل روز٥(FDM). روش کار با اين استاندارد بصورت دو مرحله اي است ، به اين صورت که در مرحلـه ي اول محيط کاري انتخاب ميشود و در مرحله ي دوم انتخاب و اجراي عمليات اندازه گيري و محاسبات آن انجام ميشـود[٩].
اندازه گيري تراز شدت صوت منبع مي تواند با چندين روش بيان شود که متداولترين آن اندازه گيري تراز فشار صـوت در يک فاصله مشخص از منبع است که با استفاده از يک دستگاه انجام ميشود و واحد آن دسـي بـل اسـت . مـاکزيممم ميزان مواجهه ي ذکر شده توسط استانداردهاي مختلف متفاوت است . ضمن اينکه حدود مجاز بر اساس تراز فشار صوت و ميزان نصف شدن مدت مواجهه بر اساس قاعده ٥ دسي بل و قاعده ٣ دسي بل تدوين مـي گـردد. در کشـور مـا ايـن استانداردها توسط کميته فني بهداشت حرفه اي ايران تعيين ميشوند. در جدول ١ حداکثر ميزان مواجهه ي مجـاز تـراز فشار صوت آمده است .
با توجه به استاندارد تعيين شده توسط کميته فني بهداشت حرفه اي ايران ، ميتوان مـدت زمـان قرارگيـري در معرض سر و صداهاي بالاتر از استاندارد را به طور خلاصه براي مقايسه در جدولي تنظـيم کـرد کـه در جـدول ٢ ذکـر گرديده است :
توضيح اينکه ترازهاي صوتي بالاتر از ١٠٣ دسي بل بايد در محل منبع و با کنترل هاي فنـي-مهندسـي کنتـرل شود نه با کنترل هاي مديريتي.
٢. روش تحقيق
روش تحقيق در اين مطالعه اندازه گيري و ارزيابي محيطي است ، بطوريکه از نتـايج آن بـراي تعيـين و مشـخ نمودن توزيع فشار صوت و محدوده هاي خطر اطراف توربوکمپرسورها استفاده شده است . در اين روش در نهايت کار، بـا تهيه نقشه ناحيه بندي صوتي رنگي اطراف اين تجهيزات (با استفاده از تراز فشار صوت در مقياس A) ، نقاط با ريسـک بالاي قرارگيري در معرض آن ، مشخص شده است و راهکارهاي عملياتي براي کاستن از ريسک قرارگيـري کـارگران در آن مناطق ارائه شده است . در اين تحقيق که در منطقه ٨ عمليات انتقال گاز(منطقه شمال غرب کشور) و در ايستگاه اي تقويت فشار گاز انجام شده است ، با اندازه گيري تراز شدت صوت در اطراف اتاق هاي توربوکمپرسـورها کـه منبـع سـر و صداي زيادي در ايستگاه ها ميباشند به بررسي وضع موجود تراز شدت صوت و ميزان مواجهـه کـارگران در معـرض آن پرداخته شده است . اين آناليز با دستگاه ١٣٥٨-TES کـه داراي آنـاليز اوکتـاو بانـد ١.١ و ١.٣ بـوده و سـرعت پاسـخ دستگاه در هنگام تست گيري slow بوده انجام گرفته است ضمن اينکه دستگاه داراي شبکه تـوزين فرکـانس Aبـراي تعيين حدود مواجهه کارگر و شبکه توزين فرکانس C براي تجزيه فرکانس صوت ميباشد. ايـن دسـتگاه تحـت قـواني ٩٠٠١ ISO کاليبره شده و مورد تاييد شرکت ملي گاز ايران ميباشد. در اين اندازه گيري کليه عوامل موثر در انـدازه گيري اعم از ارتفاع ميکروفون ، مش بندي محدوده مورد مطالعه ، نقشه قرارگيري منبع صوتي، نقشه سـاده محـيط کـار، جهت قرارگيري ميکروفون ، طول مدت انـدازه گيـري و تعـداد دفعـات انـدازه گيـري بـر اسـاس اسـتانداردها ISO ٩٦١٢:٢٠٠٩ رعايت شده است . توربوکمپرسورهاي تقويت کننده فشار وظيفه رساندن گاز به تمامي نقاط شهري تحت کنترل در منطقه خود را دارند. اين تجهيزات در ايستگاه هاي بزرگ ، بصورت ٤ تايي وجود دارند که در اکثر مواقع سـال بصورت ٢عدد خاموش و ٢عدد در مدار ميباشند. اين اندازه گيري صدا نيز(با توجـه بـه موقعيـت زمـان ) بـر اسـاس دو توربوکمپرسور روشن ميباشد. اين مطلب از آنجايي مهم است که در منطقه شمال غرب کشور و در فصول سرد سال که دماي هوا به شدت افت ميکند و نياز به گـاز افـزايش مـييابـد، بـراي جبـران افـت فشـار گـاز م يبايسـت هـر چهـار توربوکمپرسور در مدار قرار گيرند که مسلماً بر اساس قوانين اثرات جمعي صدا، تراز شـدت صـوت آنهـا بـالاتر خواهد رفت . اما ايـن ارزيـابي در شـرايطي صـورت گرفتـه کـه فقـط دو تجهيـز در مـدار است . در شـکل ١ نقشـه قرارگيـري توربوکمپرسورها و ايستگاه هاي اندازه گيري به تفکيک و شماره گذاري شده آمده است .
