بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف مدیریت و ارزیابی ریسک های ایمنی، بهداشت و محیط زیست عملیات حفاری انجام پذیرفته است. بدین ترتیب پس از شناسایی فعالیتها و فرآیندهای مختلف در یک عملیات حفاری، خطرات و عوامل بالقوه آسیب رسان شناسایی و سپس با توجه به شدت اثر، احتمال وقوع و پیامدهای احتمالی مواجه برنیروی انسان، محیط زیست، ارزیابی و طبقه بندی ریسک ها صورت گرفت. در فرآیند ارزیابی از روش تکنیک حالات شکست و تجزیه و تحلیل اثرات (FMEA) شدت اثر، احتمال وقوع و پیامدهای احتمالی هر یک از ریسک ها محاسبه گردید. ازمقایسه نمرات ریسکهای محاسبه شده نتیجه شد که بالاترین مقدار ریسک محیط زیست به ترتیب مربوط به پیامد تخلیه سیال حفاری و سیال مخزن به زمین در عملیات تکمیلی (RPN=392)، تخلیه پساب های به زمین در عملیات شروع حفاری((RPN=384، تخلیه سیال حفاری به زمین و نشر هیدروکربن ها و سایر آلاینده ها به هوا در عملیات تکمیلی((RPN=378 می باشند. و همچنین بالاترین سطح ریسک ایمنی- بهداشتی به ترتیب مربوط به سقوط از ارتفاع(عملیات چیدمان و پیمایش چاه، بریدن کابل)، سقوط بار معلق(عملیات پائین انداختن شیرهای فورانگیر)، و گلوله های عمل نکرده با مقدار (RPN=420) در رتبه اول قرار گرفته و سقوط از ارتفاع (عملیات شستشوی دستگاه و حفاری زیرفشار تعادلی)، ترکیدن خطوط و اتصالات تحت فشار (عملیات سیمانکاری) با مقدار (RPN=400) در رتبه دوم قرار گرفته است.
واژههای کلیدی: دستگاه حفاری، ارزیابی ریسک، روش تکنیک حالات شکست و تجزیه و تحلیل اثرات(FMEA)
1 مقدمه :
نفت و فرآورده های نفتی از جمله مواد استراتژیک دنیا محسوب شده و همواره به عنوان ابزارهای تأثیر گذار و مهم در معادلات سیاسی جهان مورد استفاده کشورهای مختلف قرار گرفته است. در سه دهه گذشته صنعت نفت و متعاقب آن صنعت حفاری به صنعتی با فن آوری پیشرفته تبدیل شده است. صنعت حفاری به دلیل اهمیت بسیار بالایی که در پیدا کردن ذخایر و سوخت های فسیلی خصوصاً نفت و گاز دارد، باعث پیشرفت های اقتصادی کشورمان شده ولی همواره باید اذعان نمود که هر پیشرفتی در هر صنعتی نتیجتاً باعث ایجاد یکسری حوادث شغلی و آلودگی هایی محیط زیستی می شود که صنعت حفاری از این قاعده مستثنی
نیست و باعث ایجاد یکسری آسیب ها و آلودگی های جدی به محیط زیست می شود که می توانند به عنوان یک تهدید جدی علیه فون، فلور و محیط زیست منطقه مورد حفر عمل نماید (ابراهیم زاده،.(1390 همچنین با بررسی های هر ساله آمار مربوط به خطرات و حوادث بخش صنایع نفتی می توان دریافت که آمار حوادث شغلی در این صنعت بسیار بالا بوده به گونه ای که به گفته مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، عملیات حفاری یکی از پرخطرترین مشاغل است و 120 نفر از کارکنان صنعت نفت در عملیات حفاری چاه های نفت در طول 7 سال کشته شده اند. و با گذشت زمان میزان حوادث شغلی همچنان رو به افزایش است (شفیعی،.(1388 از آنجائیکه هر فعالیت می تواند با ریسک و مخاطره همراه باشد، شناسایی، تجزیه - تحلیل، الویت بندی و داشتن برنامه برای برخورد با این اتفاقات می تواند نقش بسزایی در کمینه شدن احتمال وقوع یا اثر پیامدهای ناگوار در زمینه مخاطرات زیست محیطی و بهداشت و ایمنی داشته باشد (جعفرزاده، .(1387 در این پژوهش سعی شده است با استفاده از روش FMEA ریسک های عملیات حفاری میدان مورد مطالعه شناسایی و تجزیه و تحلیل و الویت بندی شوند.
ارزیابی ریسک دارای روش های مختلف با طیفی از روش های کیفی تا کمی قابل انجام است. یکی از این روش ها روش FMEA می باشد. که یکی از آشناترین تکنیک های تجزیه و تحلیل ایمنی سیستم هاست که اساسا یک تجزیه و تحلیل کیفی است. این روش سیستم ها یا زیرسیستم ها را برای شناسایی نقص های احتمالی کلیه اجزا آن بررسی کرده و تلاش می کند که اثرات نقص های احتمالی را بر روی بقیه بخش های سیستم ارزیابی کند. با استفاده از این ابزار کارآمد، میتوان حالات بالقوه خرابی را شناسایی و اولویت بندی کرد، اقدامات لازم برای حذف یا کاهش میزان وقوع حالات بالقوه خرابی را تعریف و تعیین کرد.
هدف این تحقیق شناسایی و رتبه بندی ریک های موجود در عملیات حفاری می باشند. میدان نفتی اهواز یکی از بزرگ ترین میدان های نفتی کشور است و حدود 70 کیلومتر طول و 4 تا 5 کیلومتر عرض دارد. این میدان دارای 3 مخزن آسماری، بنگستان و خامی است که مخازن آسماری و بنگستان نفتی و روزانه حدود 800 هزار بشکه نفت از آنها استخراج می شود.
این میدان به دلیل تنوع در عملیات حفاری و پراکنش چاه های موجود در آن و همچنین نزدیکی برخی از آنها به اماکن مسکونی به عنوان مطالعه موردی انتخاب گردید(روابط عمومی شرکت حفاری ایران،. (1389
-2 روش تحقیق
در این پژوهش با استفاده از روش (FMEA) ریسک های ایمنی- بهداشتی و زیست محیطی موجود در این عملیات، شناسایی و ارزیابی شدند. مراحل انجام FMEA مطابق نمودار شماره (1) ارائه شده است.
نمودار :(1) مراحل انجام FMEA (جوزی،.(1386
بر اساس مراحل ذکر شده در این نمودار، اطلاعات مربوط به عملیات حفاری و شناسایی ریسک ها و بررسی اثرات و تعیین علل هر ریسک از طریق بازدید میدانی، مصاحبه با کارشناسان مستقر در میدان و کارشناسان HSE و از طریق کتب مربوط به این رشته جمع آوری گردید. پس از تعیین ریسک ها و بررسی علل هر ریسک، عدد اولویت ریسک برای هر یک از حالات خطا محاسبه می گردد. عدد اولویت ریسک با ضرب کردن سه فاکتور درجه شدت، درجه احتمال وقوع و درجه کشف برای تمامی خطاها محاسبه می گرد: کشف × وقوع × شدت = عدد اولویت ریسک پارامترهای شدت، احتمال وقوع و کشف خطر در این روش از جداول (1)، (2)، (3) بدست می آید (جوزی،.(1386 عدد اولویت
ریسک عددی بین 1–100 خواهد بود. برای اعداد ریسک بالا، می باید ضمن کار گروهی جهت پایین آوردن این اعداد از طریق اقدامات اصلاحی تلاش نمود. به جهت نشان دادن ریسک ها و تعیین حالت نقص، علت نقص و اثرات نقص و نتایج FMEA از برگه کار هایی استفاده می شود که بسته به نوع مطالعه و وسعت می تواند با یکدیگر تفاوت هایی داشته باشند. نمونه برگه کار استفاده شده در این تحقیق در جدول (4) آورده شده است.
