بخشی از مقاله
ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه فولاد آلیاژی ایران
کلمات کلیدی : ارزیابی اثرات زیست محیطی - فولاد آلیاژی - منطقه خشک - آهن اسفنجی
چکیده :
مطالعات زیست محیطی جهت جلوگیری و به حداقل رساندن اثرات منفی و عوارض سوع ناشی بررسی اجزا محیط زیست منطقه ، در بخش های مختلف شامل عوامل غیرزنده یا محیطهای فیر بکوشیمیایی ( وضعیت زمین شناسی ، خاک ، توپوگرافی ، هیدرولوژی ، اقلیم منطقه) و بخش رندد با محیطانهای بیولوژیکی ( گیاهان، جاوران ، گونه های نادر و در خطر انقراض و عوامل موثر دور بستکاههای منطقه مورد مطالعه) و محیط های انسانی ( مراکز جمعیتی مشتمل بر شهر و روسنا . وضعیت افنصادی و احتماعی مناطق مذکور ) مورد شناسایی قرار گرفت تا سیمایی از اجزاء محیط زیست محدوده مورد مطالعه حاصل گردد. بانکید بر مطالعات انجام شده در مورد وضعیت محیط زیست طبیعی منطقه و با عنایت به نشرایط نامساعد عوامل تشکیل دهنده اکوسیستم در ناحیه مذکور شرایط محیطی جهت زیست موجودات زنده مناسب نبوده وبعلت عدم تنوع قابل توجه گونه های گیاهی و جانوری ، به همین دلیل اکوسیستم موجود ساده ، شکننده و ناپایدار می باشد. بدین ترتیب پس از شناسایی وضعیت محیط زیست منطقه ونیز با تکیه بر مطالعات انجام شده در مورد کارخانه فولاد الیاژی ایران نظیر فرایند تولید و بخش های مختلف آن ، فوائد اقتصادی کارخانه در سطح ملی و منطقه ای و تعیین نقاط بالقوه آلاینده محیط زیست ، در مرحله بعدی اثرات بالقوه کارخانه (اعم از اثرات منبت یا اثرات سوء) بر محیطهای فیزیکو شیمیایی ، بیولوژیکی و انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. حاصل این بررسی ها نشان داد که احداث و بهره برداری از کارخانه فولاد الیاژی ایران بر روی اشتغال ، جلوگیری از مهاجرت منطقه، رونق اقتصادی وایجاد صنایع وابسته، فراهم آوردن امکانات زیربنایی ، صرفه جویی ارزی و حرکت بسوی خودکفایی صنعتی دارای اثرات مثبت است و ازنظر کاهش آبهای زیرزمینی با توجه به بیلان منفی سالیانه آب در منطقه و دارا بودن پتانسیل تخریب زیستگاههای حیات وحش و قرار گرفتن کارخانه در مسیرهای غالب بسوی شهریزد به عنوان مهمترین مرکز جمعیتی منطقه مورد مطالعه در اطراف کارخانه ( تا شعاع ۳۰ کیلومتری ) دارای اثرات عمده منفی می باشد.
مقدمه:
همسو نمودن فعالیت های انسانی با چارچوب توسعه پایدار و حفاظت محیط زیست هدف نهایی کلیه مطالعات زیست محیطی است و ارزیایی اثرات توسمه بر محیط زیست ابزار مناسبی جهت سنجش اثرات پروژههای پیشنهادی و هدایت آنها بسوی توسعه پایدار است (۶). تاریخچه و اهمیت قانونی آن به اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی باز می گردد، در این سال ایالات متحدهٔ امریکا مطالعات ارزیابی را به عنوان مجوز اجرای پروژههای عمرانی پذیرفته و براساس سیاست زیست محیطی ملی این کشور در سال ۱۹۶۹ وضع گردید و سازمانها و مؤسسات موظف شدند که قبل از اجرای هر پروژه اثرات زیست محیطی ملی آنرا مورد بررسی قرار دهند. در کنفرانس محیط زیست و توسمه که در ژوئن ۱۹۹۲ از طرف سازمان ملل متحد در شهر یودوژانیرو برزیل برگزار گردید، در اصل ۱۷ بیانیه نهایی لزوم ارزیابی اثرات پروژه هایی که بطور بالقوه اثرات سوء مهم بر محیط زیست می گذارد تصریح شده است (۳)، لکن در کشور ما مطالعات ارزیایی تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته است و مسئولین پروژههای توسمه خود را موظف به تهیه گزارش ارزیابی نمی دیده اند. هر چند در سالهای اخیر اقدامات مثبتی در این زمینه در کشورمان انجام شده، اما هنوز مطالعات ارزیابی زیست محیطی جایگاه اصلی خود را در پروژههای مختلف نیافته است. a- روش تحقیق در ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه فولاد آلیاژی ایران در گام اول جهت دسترسی به اطلاعات پایه و به منظور کاهش هزینه از اطلاعات موجود استفاده شده است. پس از بررسی اطلاعات موجود جهت تکمیل مطالعات در اجزاء تشکیل دهندهٔ محیط زیست منطقه مطالعات صحرائی بعمل آمد. در بررسیهای صحرائی به منظور شناسایی کیفیت خاکهای منطقه در زیستگاههای معین نمونه برداری و به کمک آزمایش های مختلف آنالیز و بررسی شدند. همچنین جهت شناسایی زیستگاههای حیات وحش و بررسی گونه های گیاهی و تراکم آنها بررسیهای صحرایی انجام گرفت. از سیستم اطلاعات جغرافیایی نیز جهت شناسایی وضعیت منابع آبهای سطحی منطقه، وضعیت توپوگرافی و راهها و معادن نسبت به محل استقرار کارخانه استفاده گردیده است و جهت پیش بینی اثرات سوء از روش ماتریس ساده اثرات استفاده به عمل آمده است (۵). دستاوردها محیط زیست موجود منطقه مورد مطالعه در این بخش سعی شده با تعیین و بررسی فاکتورهای زیست محیطی نمای واضحی از محیط زیست منطقه ارائه گردد تا بتوان به طور دقیق اثرات مختلف کارخانه فولاد آلیاژی ایران را بر منطقه بررسی نمود. لذا در این بخش محیط زیست موجود منطقه به دو بخش کلی محیط های فیزیکو شیمیایی و محیطهای بیولوژیکی. تقسیم شده است. محیط های فیزیکو شیمیایی ویژگیهای زمین شناسی : از قدیمیترین تشکیلاتی که در منطقه رخنمون دارد متعلق به دورهٔ پرکامبرین میباشد. دشتهای آبرفتی در قسمت شرقی و شمال شرقی منطقه دارای گسترش زیادی بوده و شیب بسیار ملایم دارد که از رسوبات دانه ریز و سیلیسی سیلاب تشکیل شده است. آبرفتهای حاشیه دشت در حوالی خضرآباد (محل احداث کارخانه) از نوع خرده های آهکی و تراورتن خیلی ضخیم می باشد. توپوگرافی : با توجه به نقشه توپوگرافی منطقه مورد مطالعه حاصل از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پدیدههای ژئومورفولوژیکی منطقه را میتوان به دو بخش مناطق کوهستانی واقع در قسمتهای جنوبی کارخانه (کوه مسجد) و مناطق پست و کم ارتفاع تقسیم نموده خاک: خاکهای بیابانی تقریبا" محل اصلی منطقه احداث کارخانه را تشکیل می دهد و هر چه از مناطق پست و کم ارتفاع اطراف کارخانه به مناطق مرتفع نزدیک شویم اندازه قلوه سنگها درشتتر میگردد. از نظر ترکیبات شیمیایی نیز خاکهای منطقهٔ مورد مطالعه متنوع بوده و بطور کلی از مقدار کربن آلی و ازت ناچیز برخوردار می باشد. لازم به ذکر است در مسیر شرقی و غربی محدودهٔ مورد مطالعه خاکهای شور، واریزه ای بیابانی وجود دارد.
منابع اب: در منطقه به علت کمبود شدید نزولات جوی هیچ گونه رودخانه دائمی وجود ندارد و رودهای موجود در منطقه از نوع رودخانه های موقتی می باشد و به همین علت مهمترن منابع تأمین آب آبهای زیرزمینی است که بسیار با ارزش بوده و در اطراف شهر یزد و حومه به حدود ۱۰۰ - ۸۰ متر می رسد (لازم به توضیح است که آب مورد نیاز کارخانه جهت استفاده در پروسه های مختلف تولید و سایر معارف از طریق دو حلقه چاه واقع در ۵ کیلومتری ضلع شمال کارخانه تأمین میگردد). مطلب دیگر آنکه آب زیر زمینی دشت یزد - اردکان، نزولات جوی است که به ارتفاعات شیرکوه ریزش نموده و اکثر آنها از طریق راههای غیر آبرفتی و شکستگی ها به دشت یزد و از این محل به استاق ، میبد، اردکان و نهایتا به کویر سیاه کوه منتهی می شود. هوا و اقلیم به علت دارا بودن ویژگیهای سناطق خشک در منطقه، درجه حرارت هوا در فصول مختلف دارای نوسانات شدید می باشد بطوریکه درجهٔ حرارت در زعستان و تابستان و حتی در شب و روز نیز بسیار شدید می باشد (بین ۴۵ درجه سانتیگراد بالای صفر تا ۱۶ درجه سانتیگراد زیر صفر در نوسان است). میزان بارندگی در مناطق کوهستانی که دارای آب و هوای بالنسبه مساعد بوده به حلود ۲۴۰ میلی متر در سال می باشد و در مناطق خشک میزان بارندگی به کمتر از (مناطق پست کم ارتفاع) ۱۰۰ میلی مثر در مسال میرسد.(۲) بادهای غالب در منطقه مورد مطالعه بادهای غربی به ویژه بادهای شمال غربی می یاشد، اما بادهای محلی در محدوده شهر یزد در فصل گرم و خشک از جهت غربی و جنوب غربی میوزند ( سرعت متوسط باد به ۱۰ تا ۲۲ کیلومتر در ساعت می باشد).
محیطهای بیولوژیکی زیست هها و اجتماعات: با توجه به شرایط نامساعد حاکم منطقه اکوسیستم موجود بسیار حساس و شکننده بوده و چهار عنصر اصلی ال یعنی زمین، اب، اتمسفر و موجودات زنده دارای وضعیت نامناسبی میباشند بطوریکه اگر به منابع آب منطقه توجه شود، ملاحظه می شود که تنها منبع آب را آبهای زیرزمینی تشکیل داده و منطقه فاقد آبهای سطحی است. از طرف دیگر شرایط جوی نیز مساعد نبوده و به لحاظ عمق ترکیبات مورد نیاز جهت رویش گیاهان مناسب نیست. بنابراین با در نظر گرفتن عوامل ذکر شده موجودات زنده ساکن در زیستگاههای منطقه ازموجود از پایداری لازم برخوردار نباشد.
تنوع و بخصوصی از تراکم ناچیز برخوردار بوده و همین امر باعث شده اکوسیستم گیاهان پوشش گیاهی مناطق اطراف کارخانه فولاد آلیاژی ایران با توجه به خصوصیات توپوگرافی منطقه، جنس و عمق خاک و نیز بدلیل شرایط نامساعد اقلیمی ، از تراکم قابل توجهی برخوردار نیست. در ارتفاعات به غیر از شرایط اقلیمی علل اصلی فقر پوشش گیاهی را میتوان کم بردن روند فعالیتهای پدوژنز یا خاکزایی، عمق کم خاک و فقدان مواد هموسی دانست که باعث شده تراکم پوشش گیاهی در این مناطق به کمتر از ۵ درصد برسد. وضعیت پوشش گیاهی در مناطق دشتی و کم ارتفاع اطراف کارخانه کم و بیش مشابه است ولی دارای تراکم بیشتری می باشد.
جانوران گونه های جانوری موجود در زیستگاههای منطقه با انواع سازگاریهای فیزیولوژیک، مورفولوژیک و رفتاری توانسته اند خود را با شرایط موجود سازگار ساخته و دامنه بردباری خود را نسبت به عوامل محیطی افزایش دهند(۱). در ارتفاعات و نواحی کوهستانی منطقه قوچ و میش و کل و بز به تعداد محدود زیست می کنند و در نواحی تپه ماهوری گرگ و شغال وجود دارد. لازم به ذکر است که از رشته ارتفاعات شیرکوه و رشته کوهها و ارتفاعات اطراف کارخانه، جانوران دارای تراکم نسبتا" خوبی بوده اند ولی ایجاد توسعه راهها از مناطق کم ارتفاع و مسطح این رشته کوهها باعث شده تا هماهنگی و ارتباط آنها با یکدیگر قطع شود و به همین علت مهاجرت و گذار جانوران به مناطق اطراف کارخانه تا حدود زیادی تقلیل یافته است.
قحیط های انسانی شهرستان بزد را می توان مهم ترین مناطق جمعیت انسانی در مجاورت کارخانه فولاد آلیاژی ایران به حساب آورد. بطوریکه بیش از ۶۴ درصد از کل جمعیت استان یزد در آن استفرار یافته اند. منطقه یزد، یکی از سرزمین های تاریخی کشور است. این سرزمین در میان ایالتهای بزرگ پارس، اصفهان، خراسان و کرمان قرار داشته و یکی از معابر و گذرگاههای اصلی در تاریخ بوده است. بطور کلی فرهنگ بومی منطقه یزد، میراث تاریخی این سرزمین است که به مقتضای موقعیت ویژه جغرافیایی و ارتباطی حضور مذاهب متفاوت ، آمیزش فرهنگی اقوام مهاجر ستیز با بیابان و شداید طبیعی و... و سرانجام پشتکار مداوم تکوین یافته است. از دیگر مراکز جمعیتی در اطراف کارخانه فولاد آلیاژی ایران که بیشتر در حاشیه جنوبی منطقه مورد مطالعه قرار دارند روستاها میباشند. در روستاهای منطقه رکن بارز اقتصاد روستایی مانند دیگر روستاهای کشور کشاورزی می باشد و کشاورزی در این منطقه کویری، اقلیم خشک و نیمه خشک همواره درگیر وجود آب است. هر جا که استحصال آب مقدور بوده واحدهای کوچک و بزرگ پدید آمده است. همانطوریکه در بالا اشاره شد، روستاهای اطراف کارخانهٔ فولاد آلیاژی ایران به طور عمده در نواحی کوهپایهای ارتفاعات خضرآباد واقع در ضلع جنوبی کارخانه قرار گرفته اند. همه چیز در روستاها متأثر از اعصار تاریخی است و روحیه روستائیان کمتر میل به تغییر و تحول عناصر و مناسبات سنتی دارد گرچه در سالهای اخیر دستخوش دگرگونیهایی شده است. علاوه برکشاورزی ، از دیگر منابع درآمد روستائیان، دامداری و صنایع دستی می باشد و مهمترین محصول کشاورزی منطقه گندم می باشد. به لحاظ راههای ارتباطی روستاهای منطقه مطلوب نبوده و از شبکه حمل و نقل ضعیفی برخوردار میباشد. از مهمترین روستاهای موجود در منطقه می توان به روستاهای خضرآباد، کمال آباد، شرب العین و روستای مرزانک اشاره نمود.
بررسی کارخانه فولاد آلیاژی ایران کارخانه فولاد آلیاژی ایران براساس مصرف ۸۰ درصد آهن اسفنجی و ۲۰ درصد آهن قراضه برای نولید انواع فولاد آلیاژی با کیفیت مطلوب طراحی شده است. عملیات حمل آهن اسفنجی، قراضه، فرو آلیاژها و روانسازها به کارگاه ذوب آغاز و سپس آهن اسفنجی و بخش زیادی از فروآلیاژها (حدود ۹۰ درصد) بطور مداوم به داخل کوره های قوس الکتریک وارد می شود. تغذیه آهک پخته، مواد کربن زا، اکسید آلومینیوم و فلوئوراسپار نیز جهت سهولت در امر ذوب به آن افزوده میگردد. (۸) کارخانه فولاد آلیاژی ایران در مرحله اول برای تولید سالیانه یکصد و بیست هزار تن محصولات نورد شده و بیست هزار تن شمش و در مرحله توسعه برای تولید سالیانه دویست هزار تن شمش و محصولات نورد شده طراحی گردیده است. مهمترین مراحل مختلف تولید عبارتند از : حمل و نقل مواد اولیه کارگاه ذوب ، متالورژی ثانویه ، ریختهگری ، کارگاه پتک کاری ، نورد سنگین ، نورد سبک ، عملیات حرارتی ، بازرسی و عملیات تکصیلی و بسته بندی و توزین .بررسی و پیش بینی اثرات بالقوهٔ کارخانه فولاد آلیاژی ایران بر محیط زیست منطقه اثرات زیست محیطی کارخانه فولاد آلیاژی ایران عبارت است از عوارض متفاوتی که در اثر فعالیتهای مختلف کارخانه درمحیطهای فیزیکو شیمیایی، بیولوژیکی، فرهنگی و اقتعسادی - اجتماعی پدید میآید جدول (۲). این پروژه مانند هر پروژه دیگردارای نکات منفی و مثبت میباشد که از دیدگاه های مختلف به شرح زیر مورد مطالعه قرار گرفته است :
اثرات منفی
۱ - تأثیر بر خاکهای منطقه و احتمال نشت آلاینده و پسماند، با توجه به سیل گیر بودن منطقه
۲ - تأثیر بر روی گیاهان منطقه
۳ - کاهش آبهای زیرزمینی با توجه به اینکه منطقه با بیلان سالیانه آب روبرو میباشد
۴ - تخریب زیستگاههای حیات وحش با توجه به اینکه صنعت مورد استقرار جزء صنایع پایه است و احتمال توسعه صنایع وابسته
در منطقه و بالطبع اثرات سوه ناشی از فعالیت های آنها وجود دارد
۵ - عدم هماهنگی صنعت مورد استقرار با بافت فرهنگی و اجتماعی مردم منطقه
۶ - مکان گزینی غلط در انتخاب محل کارخانه و قرار گرفتن آن در مسیر بادهای غالب به سوی شهر یزد
۷ - سیل گیر بودن محل استقرار کارخانه یواسطه شرایط اقلیمی و توپوگرافی منطقه ، بطوریکه در شرایط بحرانی (سیلابهای شدید)کارخانه در معرض سیل قرار دارد
اثرات مشیت هر چند کارخانه فولاد آلیاژی ایران خسارات متفاوتی را بر محیط زیست منطقه وارد میسازد، ولی از جنبه های مختلف نیز دارای اثرات مثبت است که اعم آنها عبارتند از:
