بخشی از مقاله
چکیده
به منظور نیل به اهدافی نظیر حفاظت محیط زیست (آب، خاک، هوا) در جهت توسعه پایدار و ایجاد راه حل مناسب برای جلوگیری از مخاطرات صنعت فولاد و نیز هدایت و مدیریت منطقی طرحها و پروژههای توسعه در ایران ارزیابی اثرات توسعه یکی از روشهای مقبول دستیابی به اهداف توسعه پایدار میباشد و میتواند به عنوان یک ابزار برنامه ریزی در دسترس برنامه ریزان و مدیران قرار بگیرد. صنایع ازجمله مهمترین آلاینده ها می باشند و یکی از آلوده کننده ترین آن ها صنعت فولاد می باشد. بنابراین بایستی از نظر زیست محیطی مورد ارزیابی قرارگیرد. از اینرو یکی از صنایع فولاد به نام کارخانه فولاد آلیاژی ایران انتخاب گردید. در این مقاله هدف ارزیابی کلیه فاکتورهای زیست محیطی مجتمع میباشد و اینکه این فاکتورها چقدر با مقادیر استاندارد فاصله دارد. رئوس متغیرهای تحقیق پارامترهای زیست محیطی نظیر آب، هوا، خاک، صوت و اقتصادی-اجتماعی می باشند. در نهایت پارامترهای زیست محیطی با استفاده از روش ماتریس ریاضی مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به نظر کارشناسی و بررسیهای میدانی، تعدادی از پارامترهای محیط زیستی که اثرات بیشتری را از فعالیتهای پروژه متحمل میشوند تعیین گردید. معیارهای اصلی که در این پروژه بر روی آنها تمرکز شده است عبارتند از: کاهش منابع آب، تغییر کاربری زمین، آلودگی آب، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، تخریب پوشش گیاهی، کاهش موجودات زنده، افزایش اشتغال و افزایش درآمد میباشد. این مقاله با ارائه یک الگوی مناسب برای ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع فولاد در ایران مهمترین پیامدهای احتمالی را مشخص و روشهای مدیریت بهینه محیط زیست را معرفی می نماید. نتایج نشان داد که با رفع برخی از تعارضات محیط زیستی در مرحله بهره برداری و انجام برخی از اقدامات اصلاحی در زمینه های آلودگی هوا، پساب رها شده، مصرف انرژی، سلامت و امنیت شغلی، آلودگی صوتی، آلودگی آب و خاک، مواد زائد جامد و فاضلاب، کارخانه فولاد آلیاژی ایران می تواند به فعالیت ادامه دهد.
واژههای کلیدی: ارزیابی اثرات توسعه، صنعت فولاد، کارخانه فولاد آلیاژی ایران، آلودگیهای زیست محیطی، توسعه پایدار، ماتریس ریاضی
-1 مقدمه
مشکلات بحرانی محیط زیست تنها از طریق راه حلهای بنیادی با به کارگیری دیدگاههای کلان و زیربنایی توسعه که باید با قانونمندیهای حفاظت محیط زیست منطبق باشد امکانپذیر است. از این رو، هر گونه سیاستگذاری و برنامه ریزیهای توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی میبایست بر اساس حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی و نیز بهرهوری خردمندانه از این منابع با اعمال تعادل و تناسب بین قانونمندیهای محیط زیست و توسعه پایدار انجام گیرد(منوری .(1381 امروزه برای رسیدن به توسعه پایدار توجه به صنایعی است که ضمن حفظ محیط زیست، موجب بهتر شدن زندگی افراد جامعه و بهره برداری اصولی از منابع شود و مخاطرات جدی برای نسل آینده را به دنبال نداشته باشد(فیضی،.(1387 برای دستیابی به راه حلهای فوق، یکی از ابزارهای مدیریت محیطزیست تحت عنوان ارزیابی اثرات زیست محیطی Environmental Impact Assessment (EIA) از سه دهه قبل در بسیاری از کشورهای جهان کاربرد یافته است و به عنوان یکی از روشهای مقبول برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار عمومیت دارد. این شیوه مدیریت محیط زیست، جریان یک فرآیند رسمی است و نتایج و پیامدهای احتمالی اجرای یک طرح یا پروژه پیشنهادی را به منظور پیش بینی با دیدگاه کاهش اثرات سوء و مهم آنان در محیط زیست بررسی مینماید. بر اساس این نگرش و ضرورت انجام آن و بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت محیط زیست ایران، مجریان طرحها و پروژههای صنایع فولاد در دو بخش زیر موظف به تهیه گزارش ارزیابی همزمان با تهیه گزارش امکانسنجی و مکانیابی میباشند:
الف: واحدهای تهیه خوراک ذوب و ذوب با ظرفیت تولیدی بیش از 300 هزارتن در سال. ب: واحدهای نورد و شکلدهی با ظرفیت تولیدی بیش از 100 هزار تن در سال.
به علاوه، بر اساس ماده 105 قانون برنامه سوم توسعه کلیه طرحها و پروژههای بزرگ تولیدی و خدماتی باید پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکانسنجی و مکانیابی بر اساس ضوابط پیشنهادی شورای عالی حفاظت محیط زیست و مصوب هیأت وزیران مورد ارزیابی قرار گیرد(منوری.(1381
ارزیابی یکی از روشهای مقبول برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است و میتواند به عنوان یک ابزار برنامهریزی در دسترس برنامهریزان، مدیران و تصمیمگیران قرار بگیرد(منوری .(3 :1384 ارزیابی آثار توسعه فرآیندی گروهی است که طی آن متخصصان مختلف به شناسایی و ارزیابی آثار مثبت و منفی طرحهای توسعه بر بخشهای بومشناختی، اقتصادی و اجتماعی محیط زیست میپردازند و در صورت پذیرش توسعه موردنظر ، راهکارهایی جهت کاهش و یا رفع آثار منفی آن ارایه میدهند( سلمان ماهینی،.(1386 ارزیابی آثار زیست محیطی (EIA) از جمله روشهای بسیار کارآمد است که با شناسایی محیط زیست و درک اهمیت آن، آثار بخشها یا فعالیتهای مختلف یک طرح بر اجزای محیط را بررسی و ارزیابی میکند و
در نهایت با توجه به نتایج حاصل از آن، راهکارهایی برای ایجاد سازگاری بیشتر بیان میدارد(جعفری و لطفی جلال آبادی.(55:1383 ارزیابی خواهان مقایسه گزینههای مختلف برای هرگونه پروژه یا طراحی است. هرگزینه دارای هزینههای اقتصادی، منافع و نیز آثار زیستمحیطی است که میتوانند سودمند و یا زیان آور باشند. در این راستا، ارزیابی خواهان مقایسه کلیه گزینههای عملی و امکان پذیر برای تعیین بهترین روشی است که به صورت توأم، هزینهها و منافع محیطزیستی و اقتصادی مطلوب و مناسب را در برداشته باشد(منوری و شریعت.(168:1375
روشهای متنوعی برای ارزیابی و به تصویر کشیدن پیامد فعالیتهای یک طرح یا توسعه وجود دارد. نکته مهم در کاربرد روشهای ارزشیابی گزینهها آن است که هر روش منابع و زمینه اطلاعاتی مربوط به خود را نیاز دارد. در نتیجه، از کارایی ویژهای برای ارزشیابی طرحهایی مشخص برخوردار میشود. از این رو تمامی روشها به یک اندازه در ارزشیابی یک طرح یا محیطزیست، مؤثر نخواهد بود. بنابراین، هر روش میتواند معایب و مزایای خاص خود را داشته باشد. طی سالهای گذشته، تلاشهای متعددی جهت ایجاد روشهای پیشرفته و مطلوبتر برای ارزشیابی گزینهها صورت گرفته است. از جمله نمونه تلاشهایی که جهت ارتقای روشهای ارزیابی صورت گرفته است، میتوان به تحقیقاتی اشاره کرد که به بررسی معنیدار بودن آثار محیطزیستی از جنبههای بوم شناختی، اقتصادی و اجتماعی پرداختند((Duinker & Beanlands, 1986 که چندین روش برای معنی دار بودن ارائه داد(.(Thompson ,1988 اگرچه در سالهای اخیر تغییرات زیادی در روشهای ارزیابی صورت گرفته است، اما همچنان یکی از معمولترین روشهای ارزیابی اثرات توسعه روش ماتریس است. گستره وسیعی از روشهای ارزیابی در سراسر جهان، به این روش اختصاص داده شده است. به عنوان مثال ماتریس ساده، ماتریس گام به گام، ماتریس مور، ماتریس ساراگوتا، ماتریس لئوپولد، ماتریس وزنی، ماتریس پترسون و غیره .استفاده از روش ماتریس ریاضی نیز جهت ارتقای روشهای ارزیابی آثار پیشنهاد شده است که با به کارگیری فاکتورهای جبران اثر و اختلاف نظر بین متخصصان و کمیسازی، ارزیابان را ملزم میکند، قضاوتهای خود را عینیتر کنند(.(Bojorquez-Tapia et al, 1998
این مقاله ضمن بررسی اثرات زیستمحیطی کارخانجات فولاد به روش ماتریس ریاضی یک الگوی مناسب جهت ارزیابی اثرات زیست محیطی این کارخانجات را ارائه مینماید.
-2 مواد و روش:
مجتمع فولاد آلیاژی ایران در25 کیلومتری شمال غرب یزد در نزدیکی روستای قوام آباد در زمینی به مساحت 100 هکتار واقع گردیده و از راههای ارتباطی آن جاده آسفالته اختصاصی است که به روستای خضرآباد منتهی می شود. ظرفیت تولید سالیانه این کارخانه 000،140 تن در فاز اول و 000،200 تن در فاز دوم میباشد. کارخانجات فولاد سازی، نورد مقاطع سنگین، نورد مقاطع سبک، عملیات حرارتی و تکمیل کاری این شرکت، امکان تولید فولادهای آلیاژی و مخصوص را میسر ساخته است. محصولات این شرکت در صنایع ابزارسازی، ساخت لوازم پزشکی و جراحی، صنایع خودرو سازی، ماشین سازی و سایر صنایع کاربرد وسیع دارد. این منطقه به لحاظ دسترسی به شبکه سراسری جاده ترانزیتی وشبکه ارتباطی راه آهن کشور از موقعیت مناسبی برخوردار است.
کارخانه فولاد آلیاژی در مراحل مختلف ساختمانی و بهرهبرداری موجب ایجاد آلودگی و اثرات زیست محیطی متعددی می گردد که عمدتا به شرح زیر میباشد:
• آلایندههای هوا در دو شکل ذرات جامد و آلایندههای گازی در مراحل حمل و نقل، انباشت و برداشت مواد در فضای باز، فرآیند تولید مانند گندله سازی، احیاء مستقیم و ذوب تولید میشوند.
• آلودگی صوتی در مرحله ساختمانی در اثر فعالیتهای حمل و نقل مواد و مصالح، تاسیسات و تجهیزات، عملیات خاکی و فعالیت ماشین آلات ساختمانی ایجاد میگردد. در مرحله بهرهبرداری، فعالیتهای مختلف تولید سروصدا مینمایند که بر حسب منبع تولید آنها متفاوت است.
• مواد زائد جامد: مواد زائد جامد تولید شده در کارخانجات فولاد عموما مواد معدنی و شامل ذرات آهن و اکسیدهای آن می باشد. در واحد ذوب بیشتر زائدات جامد به شکل سر ریز کورهها تولید میگردد. پوستههای اکسید آهن و یا آهن در زمره زائدات واحد ریختهگری است.
• آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی در صنایع آهن و فولاد را میتوان به دلیل تخلیه مواد سمی ماند فلزات سنگین، مواد حل شده مانند نفت، آلودگی حرارتی در اثر خنک کردن در بخشهای مختلف فرآیند و دفع فاضلاب واحدهای مختلف دانست. فاضلاب صنعتی این واحدها در بسیاری موارد از ترکیبات خطرناک تشکیل شدهاند.
• مصارف آب در صنعت تولید فولاد قابل توجه است و تابعی از روش تولید نیز به شمار میرود. تداوم تولید در یک واحد تولید فولاد به اجرای طرحهای تامین منابع آب با کمیت و کیفیت مناسب بستگی دارد.
• صنایع فولاد از مصرف کنندگان کلان انرژی به شمار میروند. در مواردی که این واحدها از نظر تامین انرژی الکتریکی به شبکه برق سراسری وابسته باشند میتواند باعث بروز مشکلات نارسایی در شرایط عدم تکافوی سرمایه گذاری در صنعت برق منطقه شوند.
با توجه به موارد فوق و بر اساس محل جغرافیایی کارخانه، تعدادی از پیامدهای مختلف احتمالی برای ارزیابی زیست محیطی به شرح زیر قابل پیش بینی است:
-آیا اجرای طرح یا پروژه باعث آلودگی هوا در منطقه احداث و یا پیرامون آن میشود؟ - آیا اجرای پروژه موجب کاهش ذخائر آب در منطقه میشود؟
- آیا طرح پیشنهادی سبب آلوده شدن آبهای سطحی یا زیرزمینی میگردد؟ - آیا طرح باعث تخریب زیستگاههای ارزشمند گیاهی و جانوری میگردد؟
- آیا گونههای در خطر انقراض یا نادر گیاهی و جانوری در اثر فعالیتهای طرح در معرض آسیبپذیری قرار میگیرند؟ - آیا طرح باعث جابهجایی جمعیت میگردد؟
- آیا نیروی کار در طرح پیشنهادی از افراد محلی تامین خواهد شد؟
- آیا ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و مذهبی جوامع محلی در اثر فعالیتهای طرح در معرض تغییر قرار میگیرند؟ - آیا طرح پیشنهادی سبب توسعه در منطقه میشود؟
در ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه فولاد آلیاژی ایران در گام اول جهت دسترسی به اطلاعات پایه و به منظور کاهش هزینهها، از اطلاعات موجود استفاده شده است. پس از بررسی اطلاعات موجود جهت تکمیل مطالعات در اجزاء تشکیل دهنده
محیط زیست منطقه مطالعات صحرایی به عمل آمده است. همچنین جهت شناسایی زیستگاههای حیات وحش و بررسی گونههای گیاهی و ترکم آنها بررسیهای صحریی انجام گرفت.
-3 محیط زیست موجود در منطقه
در این بخش سعی شده با تعیین و بررسی فاکتورهای زیست محیطی نمای واضحی از محیط زیست منطقه ارائه گردد تا بتوان به طور دقیق اثرات مختلف کارخانه فولاد آلیاژی ایران را بر منطقه بررسی نمود. لذا در این بخش محیط زیست موجود در منطقه به سه بخش کلی محیط های فیزیکوشیمیایی، محیط های بیولوژیکی و محیط های انسانی (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی) تقسیم شده است(نوری، جعفر و ملماسی، سعید .(517:1387
-1-3 محیط های فیزیکوشیمیایی
ویژگی های زمین شناسی: از قدیمیترین تشکیلاتی که در منطقه رخنمون دارد متعلق به دوره پرکامبرین میباشد. دشت های آبرفتی در قسمت شرقی و شمال شرقی منطقه دارای گسترش زیادی بوده و شیب بسیار ملایمی دارد که از رسوبات دانه ریز و سیلیسی سیلاب تشکیل شده است. آبرفتهای حاشیه دشت در حوالی خضرآباد (محل احداث کارخانه) از نوع خردههای آهکی و تراورتن خیلی ضخیم میباشد.
توپوگرافی: با توجه به نقشه توپوگرافی منطقه مورد مطالعه حاصل از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پدیدههای ژئومورفولوژیکی منطقه را میتوان به دو بخش مناطق کوهستانی واقع در قسمتهای جنوبی کارخانه (کوه مسجد) و مناطق پست و کم ارتفاع تقسیم نمود.
خاک: خاکهای بیابانی تقریبا محل اصلی منطقه احداث کارخانه را تشکیل میدهد و هرچه از مناطق پست و کم ارتفاع اطراف کارخانه به مناطق مرتفع نزدیک شویم اندازه قلوه سنگها درشتتر می گردد. از نظر ترکیبات شیمیایی نیز خاکهای منطقه مورد مطالعه متنوع بوده و به طور کلی از مقدار کربن آلی و ازت ناچیز برخوردار میباشد. لازم به ذکر است در مسیر شرقی و غربی محدوده مورد مطالعه خاکهای شور، واریزهای بیابانی وجود دارد.
منابع آب: در منطقه به علت کمبود شدید نزولات جوی هیچ گونه رودخانه دائمی وجود ندارد و رودهای موجود در منطقه از نوع رودخانههای موقتی میباشد و به همین علت مهمترین منابع تامین آب، آبهای زیرزمینی است که بسیار با ارزش بوده و در اطراف شهر یزد و حومه 80-100 متر میرسد (لازم به توضیح است که آب مورد نیاز کارخانه جهت استفاده در پروسه های مختلف تولید و سایر مصارف از طریق دو حلقه چاه واقع در 5 کیلومتری ضلع شمال کارخانه تامین میگردد. مطلب دیگر آنکه آبهای زیرزمینی دشت یزد-اردکان، نزولات جوی است که به ارتفاعات شیرکوه ریزش نموده و اکثر آنها از طریق راه های غیرآبرفتی و شکستگیها به دشت یزد و از این محل به استاق، میبد، اردکان و نهایتا به کویر سیاه کوه منتهی میشود.
هواشناسی: به علت دارا بودن ویژگیهای مناطق خشک در منطقه، درجه حرارت هوا در فصول مختلف دارای نوسانات شدید میباشد به طوری که درجه حرارت در زمستان و تابستان و حتی در شب و روز بسیار شدید میباشد (بین 45 درجه سانتی گراد بالای صفر تا 16 درجه سانتیگراد زیر صفر در نوسان است). میزان بارندگی در مناطق کوهستانی که دارای آب و هوای
نسبتا مناسبی بوده به حدود 240 میلی متر در سال و در مناطق خشک میزان بارندگی به کمتر از (مناطق پست کم ارتفاع) 100 میلی متر در سال میرسد. بادهای غالب در منطقه مورد مطالعه بادهای غربی به ویژه بادهای شمال غربی میباشد، اما بادهای محلی در محدوده شهر یزد در فصل گرم و خشک از جهت غربی و جنوب غربی میوزند( سرعت متوسط باد 10 تا 22 کیلومتر در ساعت می باشد).
-2-3 محیط های بیولوژیکی
زیستگاه ها و اجتماعات: با توجه به شرایط نامساعد حاکم منطقه اکوسیستم موجود بسیار حساس و شکننده بوده و چهار عنصر اصلی آن یعنی زمین، آب، اتمسفر و موجودات زنده دارای وضعیت نامناسبی میباشند به طوری که اگر به منابع آب منطقه توجه شود، ملاحظه میشود که تنها منبع آب را آبهای زیرزمینی تشکیل داده و منطقه فاقد آبهای سطحی است. از طرف دیگر شرایط جوی نیز مساعد نبوده و به لحاظ عمق ترکیبات مورد نیاز جهت رویش گیاهان مناسب نیست. بنابراین با در نظر گرفتن عوامل ذکر شده، موجودات زنده ساکن در زیستگاههای منطقه از تنوع و به خصوص از تراکم ناچیز برخوردار بوده و همین امر باعث شده اکوسیستم موجود از پایداری لازم برخوردار نباشد.
گیاهان: پوشش گیاهی مناطق اطراف کارخانه آلیاژی ایران با توجه به خصوصیات توپوگرافی منطقه، جنس و عمق خاک و نیز به دلیل شرایط نامساعد اقلیمی، از تراکم قابل توجهی برخوردار نیست. در ارتفاعات به غیر از شرایط اقلیمی علل اصلی فقر پوشش گیاهی را میتوان به کم بودن روند فعالیت های پدوژنز یا خاکزایی، عمق کم خاک و فقدان هوموسی دانست که باعث شده تراکم پوشش گیاهی در این مناطق به کمتر از 5 درصد برسد. وضعیت پوشش گیاهی در مناطق دشتی و کم ارتفاع اطراف کارخانه کم و بیش مشابه است ولی دارای تراکم بیشتری میباشد.
جدول (1)گونه های گیاهی مهم در منطقه مورد مطالعه
نام فارسی فرم رویش خانواده نام علمی
چرخه بوته ای Compositae Launaea sp.
گون علفی Legominosae Astragalus sp.
بادام کوهی علفی Rosaceae Amygdalus scoparia
گز درختی Tamaricaceae Tamarix sp.
سیاه تاغ درختچه ای Caryophyllacea Haloxylon sp.
کلاه میر حسن بوته ای Plumbaginaceae Acantholimon sp.
چوبک بوته ای Caryophyllacea Acanthophullum sp.
جانوران: گونههای جانوری موجود در زیستگاههای منطقه با انواع سازگاریهای فیزیولوژیک، مورفولوژیک و رفتاری توانسته اند خود را با شرایط موجود سازگار ساخته و دامنه بردباری خود را نسبت به عوامل محیطی افزایش دهند. در ارتفاعات و نواحی کوهستانی منطقه قوچ و میش و کل و بز به تعداد محدود زیست میکنند و در نواحی تپه ماهوری گرگ و شغال وجود
دارد. لازم به ذکر است که از رشته ارتفاعات شیرکوه و رشته کوهها و ارتفاعات اطراف کارخانه، جانوران دارای تراکم نسبتا خوبی بودهاند ولی ایجاد توسعه راهها از مناطق کم ارتفاع و مسطح این رشته کوهها باعث شده تا هماهنگی و ارتباط آنها با یکدیگر قطع شود و به همین علت مهاجرت و گذار جانوران به مناطق اطراف کارخانه تا حدود زیادی تقلیل یافته است.
-3-3 محیطهای انسانی (اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی)
شهرستان یزد را میتوان مهمترین مناطق جمعیت انسانی در مجاورت کارخانه فولاد آلیاژی ایران به حساب آورد. به طوری که بیش از 64 درصد از کل جمعیت استان یزد در آن استقرار یافتهاند. منطقه یزد، یکی از سرزمینهای تاریخی کشور است. این سرزمین در میان ایالتهای بزرگ پارس، اصفهان، خراسان و کرمان قرار داشته و یکی از معابر و گذرگاههای اصلی در تاریخ بوده است. به طور کلی فرهنگ بومی منطقه یزد، میراث تاریخی این سرزمین است که به مقتضای موقعیت ویژه جغرافیایی و ارتباطی حضور مذاهب متفاوت، آمیزش فرهنگی اقوام مهاجر، ستیز با بیابان و شداید طبیعی و سرانجام پشتکار مداوم تکوین یافته است. از دیگر مراکز جمعیتی در اطراف کارخانه فولاد آلیاژی که بیشتر در حاشیه جنوبی منطقه مورد مطالعه قرار دارند روستاها میباشند. در روستاهای منطقه، رکن بارز اقتصاد روستایی مانند دیگر روستاهای کشور کشاورزی میباشد و کشاورزی در این منطقه کویری، با اقلیم خشک و نیمه خشک همواره درگیر وجود آب است. هرجا که استحصال آب مقدور بوده واحدهای کوچک و بزرگ پدید آمده است. همان طوری که در بالا اشاره شد، روستاهای اطراف کارخانه فولاد آلیاژی ایران به طور عمده در نواحی کوهپایهای ارتفاعات خضرآباد واقع در ضلع جنوبی کارخانه قرار گرفتهاند. همه چیز در روستاها متاثر از اعصار تاریخی است و روحیه روستاییان کمتر میل به تغییر و تحول عناصر و مناسبات سنتی دارد گرچه در سالهای اخیر دستخوش دگرگونیهایی شده است. علاوه بر کشاورزی، از دیگر منابع درآمد روستاییان، دامداری و صنایع دستی میباشد و مهمترین محصول کشاورزی منطقه گندم میباشد. به لحاظ راههای ارتباطی روستاهای منطقه مطلوب نبوده و از شبکه حمل و نقل ضعیفی برخوردار میباشد. از مهمترین روستاهای موجود در منطقه میتوان به روستاهای خضرآباد، کمال آباد، شرب العین و روستای مرزانک اشاره نمود.
-4 ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه
با توجه به اینکه این پروژه در لیست موارد نیازمند ارزیابی اثرات است، لذا ارزیابی اثرات آن با استفاده از روش ماتریس ریاضی انجام گرفته است.
-1-4 ماتریس ریاضی
یک روش برای رسیدن به ارزیابی مطلوب آثار محیط زیستی، بهبود ماتریسهاست. ماتریس ریاضی یکی از انواع ماتریس هاست که بازدهی و دقت ماتریسها را افزایش میدهد. در ماتریس ریاضی حساسیت قضاوتهای کارشناسان به ادراک گزینهها میتواند ارزیابی شود. همچنین، در این ماتریس راه ح هایی که برای کاهش آثار منفی وجود دارد، ارایه
میشود .کاربرد ماتریس ریاضی، اجبار ارزیابان به استفاده بیشتر و جدیتر از سامانههای اطلاعات جغرافیایی، هدایت ارزیابان به سمت ارایه گزینههای بیشتر و ارایه نظرهای بهتر در خصوص کاهش آثار منفی و باز کردن فضا برای گفتگوی کارشناسان است (ماهینی.( 1390 ارزیابی آثار محیط زیستی، باید براساس یک رویه طراحی شده برای یک ارزیابی فراگیر و منظم از همه آثار محیط زیستی قابل پیش بینی پروژههای توسعه باشد (میرزایی.(118:1392 به طورکلی، ارزیابی توسط ماتریس ریاضی با پیمودن گامهای زیر به دست میآید:
1. توصیف پروژه و ویژگیهای محیط زیستی منطقه
2. تعریف، تشخیص و پیش بینی آثار
3. ارزیابی معنیدار بودن آثار
ماتریس ریاضی هم مانند ماتریسهای دیگر ارزیابی آثار شامل چند فاکتور محیط زیستی، چند فعالیت پروژه ای و چند اثر متقابل است(.(Bojorquez-Tapia et al, 1998 در فرآیند انجام یک پروژه به روش ماتریس ریاضی، ابتدا فاکتورهای محیط زیستی فهرست شده، سپس فعالیتهای پروژه در یک ماتریس عمودی برای فاکتورهای محیط زیستی شناسایی و مرتب میشوند. سپس اقدام به بررسی میزان معنیداری آثار میکنند. برای این کار، ابتدا دو گروه از متغیرها به صورت زیر بررسی میشوند(:(Bojorquez-Tapia et al, 1998
1. متغیرهای اساسی یا پایه )Basic)
2. متغیرهای اضافی )Supplementary)
متغیرهای پایه ترکیبی از موارد زیر است:
بزرگی آثار یا شدت((M، وسعت آثار فضایی یا فاصله ای((E و مدت آثار .(D) متغیرهای پایه از 1 تا 9 طبقه بندی می شوند، اثرات پایه به ناگزیر در هر پروژه ای وجود دارند و ارزش این متغیرها نمی تواند صفر باشد (حداقل ارزش آن باید 1 باشد). همپوشانی آثار پایه به صورت فرمول (1) محاسبه میشود:
فرمول(( ) ( 1
متغیرهای اضافی شامل موارد زیر است:
آثار هم بیشی((S، آثار تجمعی (A)، و اختلاف نظر (C) در مورد ارزشهای نسبت داده شده. همپوشانی آثار اضافی به صورت فرمول (2) محاسبه میشود:
فرمول ( ) (2)
متغیرهای اضافی میتواند بسته به فعالیت توسعه، زمان و بودجه غایب باشند، به همین دلیل این آثار از 0 تا 9 طبقه بندی میشوند. در نهایت اثر j (Impact ) (فعالیت پروژه) بر i (فاکتور محیط زیستی) به صورت فرمول 3 محاسبه میشود:
فرمول((3 ( )
و معنی داری اثرات (Significane) از رابطه (4) حاصل میشود:
فرمول (4) ))+ ) *(
منظور از Tij در این فرمول، کاهش یا جبران آثار (Mitigation) است. برای Tij نیز ارزشها از 1 تا 9 در نظر گرفته میشوند.
در نهایت معنیداری آثار در 4 دسته خیلی کم، کم، زیاد و خیلی زیاد طبقه بندی و منظم میشوند .(Bojorquez-Tapia et al, 1998)
-5 نتایج:
اولین مرحله در ارزیابی آثار توسعه، تشریح وضعیت موجود و حاکم بر محیط زیست و تعیین پارامترهایی از محیط زیست است که بر اثر اجرای پروژه مورد نظر تحت تاثیر فعالیتهای انجام شده قرار میگیرند. شناسایی پارامترهای محیط زیستی و فعالیتهای پروژه جهت بررسی در فرآیند ارزیابی با توجه به شرایط محیط و گزینههای پیشنهادی، بررسی میدانی، مرور منابع و نظر کارشناسی صورت گرفت.
با توجه به نظر کارشناسی و بررسیهای میدانی ، تعدادی از پارامترهای محیط زیستی اثرات بیشتری را از فعالیتهای پروژه متحمل میشوند. معیارهای اصلی که در این پروژه بر روی آنها تمرکز شده است عبارت است از: کاهش منابع آب، تغییر کاربری زمین، آلودگی آب، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، تخریب پوشش گیاهی، کاهش موجودات زنده، افزایش اشتغال و افزایش درآمد میباشد.
جدول :(2) ماتریس ریاضی ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه فولاد آلیاژی یزد
i j Mij Eij Dij Sij Aij Cij Tij MED SAC I G
کاهش منابع عملیات تولید 8 4 7 4 7 7 3 0.7 0.66 0.88 0.58
×آب
تغییر کاربری ساختمان سازی 6 4 8 4 6 8 6 0.66 0.66 0.87 0.29
زمین
آلودگی آب عملیات حرارتی 5 6 5 5 6 9 5 0.59 0.74 0.87 0.39
آلودگی هوا حمل ونقل 6 7 5 8 9 8 5 0.66 0.92 0.96 0.43
آلودگی صوتی ریخته گری 4 3 3 5 5 7 6 0.37 0.62 0.68 0.23
تخریب ×خاکبرداری 5 4 3 2 2 4 4 0.44 0.29 0.56 0.31
×گیاهی پوشش خاکریزی
