بخشی از مقاله
چکیده
از آنجایی که فعالیت های گردشگری اثرات چشمگیری در اقتصاد مناطق پذیرنده گردشگران بر جای میگذارد، توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت معطوف گردیده است. درصد عمده ای از این فعالیت ها متکی بر طبیعت گردی است که بخش عمده ای از آن در نواحی ساحلی متمرکز شده است، که در صورت رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی و همچنین انجام ارزیابی های مستمر در طول زمان بهره برداری، توسعه گردشگری می تواند به عنوان عاملی در جهت حفاظت از محیط و افزایش کیفیت آن به شمار آید.
به طور کلی اثرات زیست محیطی به تغییر فیزیکی، شیمیایی، بیوفیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیط زیست بر اثر یک یا چند فعالیت اطلاق می شود و شناسایی اثرات زیست محیطی، بخش عمده و ا صلی را در روند مطالعات زی ست محیطی ت شکیل می دهد. شنا سایی آثار و پیامدها ممکن ا ست مثبت یا منفی بوده، پس این موارد باید مورد شناسایی قرار گرفته و اهمیت هر نوع اثر با پیامد مشخص شده و منافع و مضرات آن به طور مستند و منطقی تشریح گردد. در این میان، لزوم به کارگیری مدل Environmental - EIA - Impact Assessment ارزیابی اثرات زی ست محیطی، در زمان معرفی یک پروژه برای م شخص کردن نوع اثرات و اندازه اثرات و راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی و ناسازگار با محیط زیست ارائه می دهد.
مقدمه
گردشگری در یک کلیت، در بر گیرنده جریانی از سرمایه، انسان، فرهنگ و کنش متقابل میان آنهاست که در فضاهای جغرافیایی آثار مختلفی بر جای می نهد. رویکرد دیگری که در مورد تعریف گردشگری وجود دارد، این است که به عنوان یک سیستم تلقی می شود. در این رویکرد، گردشگری نه به عنوان صنعت بلکه به عنوان سیستمی پیچیده لحاظ می شود که از عوامل و مؤلفه های مختلفی تأثیر پذیرفته و بر عوامل و مؤلفه هایی مؤثر بوده و افراد و گروه های متعددی در آن نقش ایفا می کنند. در این نگاه، گردشگری یک پدیده ایکاملاً تأثیر گذار و در عین حال تأثیر پذیر نسبت به فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تکنولوژی و محیط زیست می باشد.
بنابراین، با توجه به اینکه هر فعالیتی مستلزم بر گرفتن موادی از طبیعت و دفع موادی دیگر درآن است، کلیه فعالیت ها در راستای هر هدفی باید در چارچوب ظرفیت های محدود محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد تا به بقا و پایداری محیط زیست لطمه ای وارد نگردد.
امروزه اکثر محققان و متخصصان اذعان دارند که گردشگری را باید به شیوه ای کنترل شده، یکپارچه و پایدار و بر اساس برنامه ریزی عقلایی توسعه داد و مدیریت کرد. - شاکری، - 1386:3 بر این اساس، اگرچه گردشگری دارای آثار منفی بر محیط زیست است و گردشگران مصرف کننده منابع می باشند، اما این صنعت استعداد جایگیری در فرایند توسعه پایدار را دارد.
در این میان، مناطق ساحلی به خصوص سواحل ماسه ای به طور ذاتی برای انسان ها جاذب و از پتانسیل لازم جهت اجتماع گردشگران برخوردار است. اما نکته ای که نباید فراموش شود این است که "اکولوژی محیط زیست ساحلی" خیلی حساس و آسیب پذیر بوده و فشار ناشی از فعالیت های توریستی می تواند تعادل اکولوژیکی محیط را برهم بزند
در حال حاضر استفاده از مناطق ساحلی به یک معضل و مسأله تبدیل گردیده و عموم اشخاص اعم از دولتی وخصوصی به عناوین و شیوه های مختلف در صدد بهره برداری حداکثر از ساحل هستند، که بدون توجه به منافع و لزوم بهره برداری بهینه و جمعی صورت می گیرد.
یکی از روش های بررسی و ارزیابی تبعات مثبت و منفی و همچنین مدیریت و برنامه ریزی توسعه گردشگری قبل از اجرا، ارزیابی آثار زیست محیطی - - EIA می باشد. ارزیابی آثار زیست محیطی می تواند میزان مصرف منابع و پسرفت محیط زیست و اختلالات اجتماعی - که اغلب با توسعه اتفاق می افتد - را کاهش دهد - شاکری،1386،:EIA. - 3 به عنوان یک ابزار کارا برای رسیدن به آینده پایدار زیست محیطی در گردشگری ساحلی، همچنین ICZM - مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی - که یک فرایند انعطاف پذیر و منطبق با مدیریت منابع برای توسعه پایدار زیست محیطی در نواحی ساحلی است و هدف کلی آن حداکثر کردن منافع حاصل از مناطق ساحلیو حداقل کردن تضادها و برخورد ها و اثرات مخرّب فعالیت های انسانی بر یکدیگر می¬باشد تا ضمن پررونق شدن صنایع گردشگری ساحلی در کشور، بستر آن نیز دچار معضلات زیست محیطی نگردد
انجام تحقیقات برای ارزیابی محیط طبیعی امری ضروری است، چرا که با ارزیابی نواحی مختلف، برنامه ریزان و طرح پردازان خواهند توانست با اطمینان خاطر با شناخت نواحی حساس، به خصوص نواحی حساس ساحلی به توسعه پایدار گردشگری دست یابند. این مهم هم باعث جذب گردشگر می شود و هم محیط را برای استفاده مناسب نسل های آینده حفظ خواهد کرد.
پیشینه تحقیق
اساس یک پژوهش علمی، بر آگاهی های مهم در حوزه موضوع - مسأله - پژوهش استوار است. سوابق تحقیق دربرگیرنده حاصل کند و کاوها، پیرامون موضوع در کتاب ها، مقاله ها، گزارش پژوهش ها، پایان نامه ها در سایت ها و کتابخانه هاست. به سخن دیگر، پیشینه تحقیق، دربرگیرنده اطلاعات مهم و مربوطی است که خواننده را با نوشته ها و پژوهش های دانشگاهی و سازمانی دیگران در زمینه مسأله پژوهش آشنا می کند.
- محدثه یزدانی - 1387 - در مقاله ای تحت عنوان "اصول مدیریت بهینه زیست محیطی در صنعت گردشگری ساحلی" افزایش جمعیت، بهره وری بی رویه ازمنابع، آلوده سازی مناطق ساحلی، توسعه فعالیتهای ناسازگار با محیط و عدم هماهنگی بین فعالیت ها در نوار ساحلی را از مهم ترین دلایل ایجاد فشار بر این مناطق می داند. در این مقاله آمده است که آینده پایدار زیست محیطی گردشگری ساحلی، وابسته به کنترل پیامدهای زیست محیطی نامطلوب بر محیط است، که برای دسترسی به این مهم راهکارهایی در4 بخش برنامه ریزی، قانونگذاری، ساختاری و پشتیبانی در زمینه مدیریت بهینه ارائه میگردد، تا ضمن پررونق شدن صنایع گردشگری ساحلی در کشور، بستر آن نیز دچار معضلات زیست محیطی نگردد.
- علیپور و یغمایی - 1391 - در مطالعه ای تحت عنوان "توسعه گردشگری ساحلی و اثرات زیست محیطی" خسارت های جبران ناپذیر ناشی از رونق گردشگری را در محیط زیست دریای خزر بررسی میکنند. تمرکز اصلی این مطالعه در منطقه بندرانزلی است و ضمن نشان دادن اثرات زیست محیطی توسعه گردشگری ساحلی، مهم ترین پیامدهای ناشی از آن را تخریب پوشش گیاهی، آلودگی آب های ساحلی و از بین رفتن چشم انداز ساحلی برمی شمارند.
- ظهورا دهشور، محمد باباپور و مریم رجحان - 1391 - در مقاله ای تحت عنوان "نقش اخلاق زیست محیطی در ارزیابی اثرات زیست محیطی" اشاره دارد که اخلاق زیست محیطی می تواند در تمامی فرایندهای ارزیابی اثرات زیست محیطی به طور غیرمستقیم نقش داشته باشد، اما در مرحله مشارکت عمومی می تواند به طور مستقیم، نقش بارز و مؤثرتری ایفا نماید. زیرا فعالیت ها و اقدامات انسانی، قبل از آنکه هویت عملی به خود بگیرند، به شکل تصمیم می باشد و به دلیل اینکه الگوهای تصمیم گیری از نظام های ارزشی پیروی می کنند، تصمیمات اخلاقی و به نفع محیط زیست اتخاذ خواهد شد.
- ابراهیم فتایی - 1389 - در مقاله "ارزیابی اثرات محیط زیست - EIA - پروژه دهکده توریستی سولان اردبیل" احداث وبهره برداری اراضی دهکده سولان مورد مطالعه قرار گرفته است. وضع موجود محیط زیست منطقه را از طریق مطالعات میدانی و کتابخانه ای مورد بررسی قرار داده و به شناسایی کلیه فعالیت ها در این زمینه اقدام کرده است. در نهایت با استفاده از روش های انجام ارزیابی محیط زیست، به معرفی اثرات مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و دراز مدت پرداخته و راهکارهایی برای حداقل آثار سوء و حداکثر آثار مطلوب پیشنهاد شده است.
- محدثه یزدانی - 1388 - در مقاله "مدیریت زیست محیطی در صنعت گردشگری ساحلی با استفاده از "EIA اشاره دارد به اینکه نوع پروژه ها، اندازه آنها و بستر طبیعت، پیامد های زیست محیطی متفاوتی را از نظر توسعه گردشگری دارا هستند. لذا باید برای کنترل و کاهش پیامد های زیست محیطی ناسازگار و حفظ بستر چنین صنعت درآمد زایی از نظر تولید خالص ملی، مدیریت زیست محیطی، نوع محدود سازی و قانونمند نمودن فعالیت های سازگار برای محیط زیست در چهارچوبی قابل قبول باشد وEIA نیز به عنوان یک ابزار کارا برای رسیدن به این مهم است.
- فروغی ابری و دیگران - 1388 - در مقاله ای تحت عنوان "کاربرد روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع - RIAM - برای ارزیابی اثرات زیست محیطی شهرک های گردشگری حاشیه زاینده رود، مطالعه موردی: شهرک گردشگری سامان" به بررسی در دو فاز ساختمانی و بهره برداری و اثرات بر محیط های چهارگانه فیزیکی - شیمیایی، بیولوژیکی- اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی - فنی پرداخته اند.
