بخشی از مقاله
ارزیابی ریسک زیست محیطی کارخانه سیمان دورود با استفاده از روش EFMEA
چکیده
پیشرفت روزافزون صنایع و تکنولوژی صنعتی سبب افزایش خطرهای گوناگون و ناشناخته در محیط زیست گردیده است که روزانه بسیاری از افراد منطقه تحت تأثیر و کارگران را در معرض آسیب قرار میدهد. هدف از این مقاله به شناسایی و رتبه بندی پیامدهای ناشی از این ریسکها بر روی محیط زیست، پرسنل در حال کار و سایرین میباشد. آلایندههای تولیدی در بخشهای مختلف کارخانه تولید سیمان بهطور کلی شامل آلایندههای هوا، گردوغبار، آلایندههای صوتی و پساب میباشد .
در طی ارزیابی ریسک زیست محیطی کارخانه سیمان دورود، برای طبقه بندی ریسکها در سطوح (L,M,H) کم، متوسط و بالا با روش کمی EFMEA صورت گرفت. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از مطالعات کتابخانهای، اسنادی، مطالعه میدانی و مصاحبه با کارشناسان به دست آمد و همچنین تعیین ریسک های زیست محیطی مولد کارخانه از قبیل خروجیهای هوا، فاضلاب و آلودگیهای صوتی با اندازه گیری به عمل آمده (توسط آزمایشگاه معتمد محیط زیست) انجام شده است.
در ارزیابی ریسک زیست محیطی به روش EFMEA از 50 جنبه مورد بررسی ریسکهای پایین 26 درصد، ریسکهای متوسط 24 درصد، ریسکهای بالا 18 درصد و ریسکهای خیلی بالا 32 درصد را به خود اختصاص دادهاند.
برای حذف یا کاهش سطح ریسک هر کدام از این خطرات، راه حلهای کنترلی چون تغییر نوع سوخت مصرفی کارخانه پیشنهاد شد.
واژههای کلیدی :ریسک ،ارزیابی ریسک زیست محیطی، روش EFMEA ،کارخانه سیمان،شهرستان دورود.
مقدمه
هم گام با پیشرفت صنایع در کشورهای در حال توسعه،آلودگی هوا تهدیدی جدی برای سلامت عمومی جامعه قلمداد شده و از این رو در زمره اهم مسائل زیست محیطی وبهداشتی این گونه جوامع قرار گرفته است .گازهای مخرب وسمی، آلاینده ها و ذرات خطرناکی که روزانه توسط دودکش کارخانه ها و نیروگاه ها در محیط اطراف رها می گردند، اینگونه جوامع را با چالش زیست محیطی مهمی روبرو ساخته است .روند تغییرات جوی در دو دهه اخیر در منطقه خاورمیانه و حدود 22 استان غربی، جنوبی و مرکزی ایران تحت تاثیر طوفان های گرد و غباری یا به عبارتی ریزگردی قرار گرفته است .گرد و غبار ناشی از صنایع باعث تشدید این وضعیت نامطلوب می گردد .از جمله این صنایع می توان به صنعت سیمان اشاره نمود .در حال حاضر 34 کارخانه تولید سیمان در کشور فعال می باشند که این رقم در صورت اتمام موفق طرح های در دست اجرا بالغ بر 55 عدد خواهد رسید(بداغپور،س،.:1388 (486 .در هر یک از مراحل مختلف تولید سیمان از جمله پیش حرارت دهی، کلینکرسازی، خنک کردن کلینکر، عملیات خرد کردن و انبار کردن مقادیر زیادی گاز و گرد و غبار با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی متفاوت تولید خواهد شد. (چهرگانی،ح،.(1 :1383 سازمانهامعمولاً نیاز به سیستمی دارند که علاوه بر ارزیابی فعالیتها و فرآیندهایشان بتواند در خصوص وضعیت ریسک، تعیین معیارهای ریسک و مشخص نمودن دقیق ریسک فرآیندهایشان، آنان را رهنمون نمایند .بسته به پیچیدگیهای هر صنعت نوع سیستمی که بتواند آنان را به هدف مذکور برساند، متفاوت است . لذا سازمان باید بتواند روش ارزیابی خود را بیابد . با توجه به فرآیند تولید در مجتمع کارخانه سیمان دورود و با در نظر گرفتن نوع فعالیتها و طیف وسیع خطرات زیست محیطی موجود و امکان آسیب جزئی و یا فاجعه آمیز به محیط زیست ، ارزیابی ریسک، اولویت بندی خطر و تعیین چگونگی راهکارهای کنترلی خطرات امری الزامی است.
تاکنون برای شناسایی، طبقه بندی و ارزیابی ریسک روشهای مختلفی به کار برده شده است×؟روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و آثار آن ( EFMEA) یکی از این روشهاست×؟ارزیابی ریسک زیست محیطی فرآیند تحلیل کیفی پتانسیلهای خطر و ضریب بالفعل شدن ریسکهای بالقوه موجود در پروژه و همچنین حساسیت یا آسیب پذیری محیط پیرامونی است×؟بر این اساس علاوه بر بررسی و تحلیل جنبههای مختلف ریسک با شناخت کامل از محیط زیست منطقه، میزان حساسیت محیط زیست متأثر، همچنین ارزشهای زیست محیطی منطقه در تجزیه و تحلیل ریسک به کار گرفته میشود (Muhlbauer, W.K., 1999:428)
روش تجزیهوتحلیل حالات شکست و اثرات آن بر محیط زیست EFMEA) )یک روش کیفی ارزیابی پیامدهای زیست محیطی است که قصد و هدف آن فراهم کردن ابزاری برای تسهیل کار شرکتها است بهطوری که توسعه تولید با ملاحظات محیطی همراه شود
( Jensen,C, 2001:428)
در زیر به اختصار به مطالعاتی که در این باره در جهان صورت گرفته می پردازیم ْ ×
P.K. Marhavilas • و همکاران تحقیقی با عنوان" روش های ارزیابی وتجزیه و تحلیل ریسک در سایت های کار: بررسی، طبقه بندی و مقایسه ای از متون علمی دوره 2009 -2000 در یک مطالعه" انجام دادند . هدف از این مطالعه بررسی ریسک های سلامت ناشی از انتشارات محفظه احتراق در تولید سیمان پرتلند برای جمعیت ساکن در محله کوره سیمان در کاتالونیا، اسپانیا بود. (Marhavilas P.K. , 2011 :477)
Tiwari Jeetendra Kumar • و Rawani A. M در مطالعهای با عنوان " ENVIRONMENTAL IMPACT STUDY OF ACC CEMENT PLANT ANALYSIS: A CASE "بیان میدارند: سیمان ماده ایست که بهطور گسترده استفاده میشود. تقاضا سیمان هم در ساخت و هم در توسعه زیرساختها بالا است. با این حال، اثرات زیست محیطی فرآیند تولید سیمان با شروع از مرحله پیش تولید شروع و تا مرحله پایانی ادامه دارد. این مطالعه نشان میدهد که جنبههایی مانند انتشار گرد و غبار و سر و صدا نیاز به تأکید و توجه بیشتر دارد و باید مدیریت شود. (Jeetendra Kumar,T , 2012 :802)
در ایران پیشینه بهره گیری از این روش ها درشناسایی، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل خطر های زیست محیطی ، ایمنی و بهداشتی واحدهای صنعتی کهن نیست×؟امامی توان به نمونه های زیر اشاره کردْ هدف از این مقاله شناسایی، طبقه بندی، ارزیابی و در نهایت ارائه راهکارهای مدیریتی جهت کنترل و کاهش ریسکهای زیست محیطی در شرکت سیمان دورود میباشد؟
• سید علی ، ناصر گلیجی و ایرج محمد فام در سال1390 درمقاله ای با عنوان "ارزیابی و مدیریت ریسک زیست محیطی واحد پلی اتیلن شرکت پلیمر آریاساسول به روش "EFMEA به شناسایی ریسک های موجود در واحد تولید پلی اتلین متوسط وسنگین مجتمع پتروشیمی آریاساسول واقع در منطقه عسلویه با هدف شناسایی جنبه های زیست محیطی و ارایه راهکارهای عملی و پیشگیرانه در جهت تقلیل یا حذف اثرات زیست محیطی با استفاده از روش تجزیه وتحلیل حالات شکست و اثرات آن بر محیط زیست پرداختند . (جوزی ،س،ع،.(147 : 1390
مواد و روشها
شرکت سیمان دورود متشکل از سه واحد مجزا است و از بزرگ ترین تولید کنندگان سیمان در کشور است که در میان مصرف کنندگان سیمان از شهرت بسیار برخوردار است.
جدول :(1) مشخصات واحد های کارخانه سیمان دورود
شکل (1)موقعیت قرار گیری کارخانه در شهر دورود(بساک ،م،(6:1391
جهت ارزیابی ریسک های زیست محیطی شرکت سیمان دورود با توجه به اهداف مطالعه و شرایط کارخانه در این پژوهش از روش ” EFMEA” استفاده شده است. این روش جهت ارزیابی ریسکهای زیست محیطی نیازمند بررسی و شناسایی جنبههای زیست محیطی شرکت بود که از روشهای مختلفی که در ادامه توضیح داده میشود، استفاده شده است.
در ضمن جهت بررسی (جنبههای زیست محیطی) آلایندههای پساب، هوا، صوت، نتایج آزمایشها مذکور با استفاده از نرم افزارهای word و Excel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و شاخصهای توصیفی حداقل، حداکثر، میانگین، انحراف از معیار و ... جهت بررسی آلایندهها تعیین شد و مقایسه با استانداردهای مربوطه انجام گرفت.
روش EFMEA
روش تجزیه و تحلیل حالات شکست و اثرات آن بر محیط زیست((EFMEA، جدیدترین شیوه تکنیک FMEA است که به بررسی اثرات وارده بر جنبههای محیط زیست میپردازد.
جهت هر یک از تجهیزات خط تولید کاربرگ EFMEA تکمیل گردید. ستونهای تجهیز، عملکرد، آلودگی ناشی از فعالیت تجهیز و پیامد آن آلودگی نیز در کاربرگ وارد شد. پس از انجام اصلاحات مورد نیاز، ستونهای شدت اثرات، احتمال وقوع و گستره آلودگی یا امکان بازیافت بر طبق جداول EFMEA تکمیل و RPN محاسبه شد.×؟×نحوه امتیازدهی به این صورت بود که پارامتر شدت اعدادی بین 1 تا×ِ نمره دهی شد بهطوری که در شدیدترین حالات امتیاز×ِ و در کمترین حالات امتیاز×ٌ به پارامتر مورد نظر تعلق گرفت؟
جدول (2) رتبه بندی شدت جوزی،(1390)
جدول (3) رتبه بندی احتمال وقوع جوزی،(1390)
