مقاله ارزیابی اقتصادی ساخت پالایشگاه با خوراک میعانات گازی منطقه پارس جنوبی ( عسلویه )

بخشی از مقاله

ارزیابی اقتصادی ساخت پالایشگاه با خوراک میعانات گازی منطقه پارس جنوبی (عسلویه)
چکیده
میدان گازی پارس جنوبی با مساحت 9700 کیلومتر مربع یکی از بزرگترین منابع گازی جهان است، این میدان دارای ذخیره 14 میلیون مترمکعب گاز به همراه 18 میلیارد بشکه میعاناتگازی است که حدود هشت درصد از کل گاز دنیا و نزدیک به نیمی از ذخایر گاز کشور را شامل میشود. سهم ایران از این میدان 3700 کیلومتر مربع است، تولید مقادیر زیادی میعانات گازی، گاز طبیعی، اتان ، پروپان، بوتان و ... از میدان گازی پارس جنوبی از عوامل اصلی توسعه صنعت پتروشیمی کشور محسوب می شود. امروزه میعانات گازی به عنوان یک جایگزین بسیار مناسب برای نفت خام مطرح است و در سال های اخیر احداث واحدهای پالایشگاهی با خوراک میعانات گازی در دستور کار شرکت ملی پالایش پخش فرآوردههای نفتی قرار گرفته است. در مقاله پیش رو ارزیابی اقتصادی ساخت پالایشگاه با خوراک میعانات گازی منطقه پارس جنوبی بررسی شده است. ظرفیت پالایشگاه مذکور برابر 000،300 بشکه در روز در نظر گرفته شده است. نتایج ارزیابی اقتصادی طرح نشان میدهد ارزش خالص فعلی جریانات نقد پروژه برابر 3371356221 دلار می-باشد و همچنین نرخ بازده داخلی طرح برابر 13 درصد است که با توجه به هزینه فرصت 7/2 درصدی سرمایهگذاری پروژه، بسیار مطلوب میباشد.
کلمات کلیدی
میعاناتگازی، ارزیابی اقتصادی، ارزش خالص فعلی، نرخ تنزیل، هزینه سرمایه، نرخ بازده داخلی.

-1 مقدمه
پالایشگاهها از طریق پالایش خوراک ورودی، طیف گستردهای از محصولات و فرآوردههای میانی و نهایی را تولید میکنند، که قابلیت مصرف داخلی و صادرات به سایر کشورها را دارند. پالایشگاهها طرحهای تولیدی خاص خود را دارند، این طرحهای تولیدی بر اساس تجهیزات در دسترس، هزینه های عملیاتی و میزان تقاضا برای فرآوردههای تولیدی پالایشگاه، مشخص میشوند. از اینرو ملاحظات اقتصادی در تعیین طرح تولید بهینه برای پالایشگاه نقش ویژهای دارند. بنا به این دلایل عملیات دو پالایشگاه هیچگاه کاملا مشابه یکدیگر نیست. [1] مطالب بیان شده در خصوص پالایشگاه با خوراک نفت خام میباشد اما این مطلب قطعاً در خصوص پالایشگاههای با خوراک گاز طبیعی و میعاناتگازی نیز صحیح است. این مطالب اهمیت ارزیابی اقتصادی طرحهای ساخت پالایشگاه با خوراک نفت خام و میعانات گازی را بیش از پیش مشخص میسازد. همچنین میتوان با تأمین نیاز داخل یا صدور فرآوردههای میان تقطیر (فرآوردههایی که پالایشگاهها تولید میکنند) سالانه درآمد ارزی قابل توجهی برای کشور صرفه جویی و یا به دست آورد.

- 1-1 میدان گازی پارس جنوبی
میدان گازی پارس جنوبی یکی از بزرگترین منابع گازی جهان است که بر روی خط مشترک ایران و قطر در خلیج فارس قرار دارد. این میدان یکی از بزرگترین منابع گازی کشور به شمار می رود. مساحت این میدان 9700 کیلومتر مربع است که حدود 3700 کیلومتر مربع آن 38/1) درصد از مساحت آن) در آبهای سرزمینی ایران و 6000 کیلومتر مربع از آن 61/9) درصد از مساحت این میدان) در آبهای سرزمینی کشور قطر قرار دارد. ذخیره گازی این میدان (سهم ایران) 14 میلیون متر مکعب گاز به همراه 18 میلیارد بشکه میعاناتگازی است که در حدود هشت درصد از کل گاز دنیا و نزدیک به نیمی از ذخایر گاز کشور را شامل میشود. از این رو میتوان چنین عنوان کرد که منبع اصلی تأمینمیعاناتگازی کشور، میدان گازی پارس جنوبی است.
تولید مقادیر زیادی میعاناتگازی، گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان و ...
از میدان گازی پارس جنوبی از عوامل اصلی توسعه صنعت پتروشیمی کشور محسوب میشود.
میدان گازی پارس جنوبی نیمی از ذخایر گازی کشور را به خود اختصاص داده است که شامل گاز طبیعی و میعاناتگازی میباشد. اهمیت دیگر مسئله از این باب است که با استفاده از میعاناتگازی منطقه پارس جنوبی به عنوان خوراک برای پالایشگاههایی که در این منطقه احداث میشوند، مصرف نفت خام به عنوان خوراک ورودی به پالایشگاهها کاهش پیدا می کند. این یعنی افزایش عمر منابع نفت خام در کشور و کاهش نرخ بهره برداری از آنها و حفظ این ذخایر راهبردی برای آیندگان.

باید توجه داشت که میدان گازی پارس جنوبی یک میدان گازی مشترک با کشور قطر میباشد، تأخیر بهرهبرداری و یا پایین بودن حجم بهرهبرداری از این میدان با گذشت زمان به سود کشور نخواهد بود.( 38/1 درصد از مساحت این میدان در آبهای سرزمینی ما واقع است).
لازم است اقتصادی بودن این کار (جایگزینی میعانات گازی با نفت خام به عنوان خوراک ورودی برای پالایشگاهها) مشخص شود. لذا می توان سوال تحقیق فوق را به صورت زیر مطرح کرد:
((آیا ساخت پالایشگاه با خوراک میعانات گازی حاصل از منطقه عسلویه صرفه اقتصادی دارد؟ و اگر این صرفه وجود دارد، ارزش پروژه چقدر خواهد بود؟))
-2-1 پالایشگاه
در تعریف پالایشگاه میتوان گفت: پالایشگاه مجموعهای از واحدهای فرآیند شیمیایی است که به پالایش مواد یا تبدیل مواد خام به فرآوردههای با ارزشتر میپردازد. هر پالایشگاه دارای طرحها تولیدی خاص خود است و طرح تولید بهینه برای آن بر اساس ملاحظات اقتصادی مشخص میگردد و عملیات دو پالایشگاه هرگز کاملا مشابه یکدیگر نیست. [1] معمولا شمار فرآوردههایی که طراحی پالایشگاهها را جهت میدهند
نسبتاً کم است و فرآیندههای اصلی پالایش را با توجه به فرآوردههایی که تولیدشان زیاد است مانند بنزین، سوخت جت و سوخت دیزل طراحی میکنند.
-3-1 میعانات گازی
میعاناتگازی به جریان هیدروکربنی مایع گفته میشود که در ذخایر گاز طبیعی وجود دارد و به صورت رسوب و ته نشین در گاز استخراجی یافت میشود و عمدتا از پنتان و هیدروکربنهای سنگینتر (C5 ) تشکیل شده است و دارای گوگرد کمتر میباشد که میتوان گفت نفتی سبک و بسیار ارزشمند میباشد. این دسته از هیدروکربنها عاری از فلزات هستند و تقریبا نیمی از آنها را نفتا تشکیل میدهد. میعاناتگازی بر خلاف بوتان و پروپان نیازمند شرایط ویژه برای مایع ماندن نیستند و به شیوههای مختلف قادر به تبدیل به نفت سبک، بنزین، سوخت جت و ... میباشند.
نکته بسیار مهم دیگری که این دسته از هیدروکربنها را در برابر نفت خام با ارزشتر می سازد این است که جداسازی این نوع هیدروکربنها بسیار آسانتر و سریعتر از نفت خام میباشد، که این موضوع به واسطه سبکتر بودن آنهاست. این مطلب باعث به وجود آمدن خواص منحصر به فرد در میعاناتگازی شده است.
-4-1 مصرف فرآوردههای نفتی در داخل کشور

به منظور پی بردن به اهمیت بحث ساخت پالایشگاه در داخل کشور لازم است به بررسی میزان مصرف فرآوردههایی بپردازیم که در پالایشگاه تولید شده و در داخل کشور به مصرف میرسند. عمده فرآوردههای نفتی که در پالایشگاههای کشور تولید و مصرف میشوند عبارتند از: بنزین، نفت سفید، نفتگاز، نفت کوره، گاز مایع و سایر فرآوردههای نفتی. در ادامه مصرف هریک از این فرآوردهها را در دوره سالهای 1380-90 بررسی میکنیم.

-5-1 مصرف بنزین
نمودار زیر نشان دهنده مصرف سالانه بنزین برای سالهای دهه هشتاد شمسی در داخل کشور میباشد.

شکل(:(1 میزان مصرف بنزین در سالهای دهه هشتاد
همانگونه که از شکل 1 نیز مشخص است از سال 1385 به بعد مصرف بنزین نسبت به سالهای گذشته روند کاهشی داشته است به طوری که در سال 90 به میزان 218792 هزار لیتر در سال رسیده است. این کاهش ناشی از اعمال طرح سهمیهبندی خودروهای سواری و همچنین راهاندازی سامانه هوشمند سوخت، اجرای طرح هدفمندی یارانهها، عرضه بنزین با نرخهای متفاوت، توسعه جایگاههای CNG، افزایش سهم گاز طبیعی در سبد سوخت کشور، استفاده از گاز مایع توسط خودروهای دوگانه سوز، گسترش حمل و نقل عمومی، اجرای دستورالعملهای مبارزه با قاچاق کالا و ... در کشور میباشد. [2]

-6-1 مصرف نفت گاز
نفت گاز یا در مفهوم عامیانه گازوئیل در بخشهای مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد، در بخش حمل و نقل به عنوان سوخت موتورهای دیزلی، در بخش کشاورزی به عنوان سوخت ماشینآلات کشاورزی و پمپ آبیاری، در بخش صنعت به عنوان سوخت ماشین-آلات و تجهیزات صنعتی و در نیروگاهها به عنوان سوخت جهت تولید انرژی الکتریکی و ... استفاده میشود.

شکل(:(2 میزان مصرف گازوئیل در کشور در دهه هشتاد هجری شمسی

نکته در خور توجه در این نمودار روند افزایشی مصرف نفتگاز علی رغم ایجاد سامانه هوشمند سوخت، اعمال قیمتهای متفاوت برای نفتگاز، اعمال طرح هدفمندی یارانهها، اجرایی شدن قانون مبارزه با قاچاق ارز و کالا و ... میباشد. از دلایل این افزایش را میتوان به قاچاق گسترده این محصول حتی بعد از اعمال طرح هدفمندی یارانهها اشاره کرد. زیرا تفاوت قیمتی این فرآورده با ارزش در داخل کشور با کشورهای همسایه فرصت آربیتراژی پرسودی را برای قاچاق این محصول به کشورهای مذکور ایجاد کرده است. شاید اگر همانند بنزین در خصوص نفت گاز نیز از سهمیه مقداری در کنار تبعیض قیمتی استفاده شود تا اندازهای از قاچاق این فرآورده جلوگیری شود. البته عوامل دیگری نظیر افزایش مصرف سوخت نیروگاهها در فصل سرما نیز بر این افزایش مصرف تأثیرگذار بوده است. [2]

-7-1 گاز مایع
گاز مایع یا LPG و یا در زبان عامیانه گاز کپسول، محصول فرعی تصفیه نفت خام و یا گاز طبیعی در پالایشگاه میباشد. این محصول در موارد خانگی (شامل پخت و پز و وسایل گرمایشی و ...)، آشپزخانههای صنعتی، در صنایع کوچک (به صورت سیلندرهای قابل حمل به منظور تأمین انرژی لازم) و مصارف صنعتی (سیستم جرقهزن توربینهای گازی در نیروگاههای سیکل ترکیبی از طریق نصب مخازن گاز مایع) و همچنین به عنوان سوخت دوم برای خودروها کاربرد دارد.روند مصرف این فرآورده را نیز برای سالهای 1380 تا 1390 در شکل 3 ملاحظه میکنیم.

شکل(:(3 مصرف گاز مایع در سالهای دهه هشتاد شمسی در کشور

مصرف گاز مایع در کشور از روند با ثباتی برخوردار نیست و در طول سالیان مختلف از افزایش و کاهش برخوردار بوده است. اما با اجرای قانون هدفمندی یارانهها مصرف این فرآورده در کشور کاهش یافته است، به طوری که در سال 1390 با کاهش 9/5 درصدی نسبت به سال گذشته مواجه بوده است. از دلایل دیگر این کاهش میتوان به بهینهسازی مصرف سوخت و افزایش جایگاههای CNG، تبدیل سوخت کارخانجات بزرگ و اتصال به شبکه گاز طبیعی، اصلاح قیمتها و کنترل نظارت بر روند توزیع سیلندرهای گاز مایع و مبارزه با قاچاق گاز مایع اشاره کرد. [2]

-7-1 نفت سفید
در شکل 4 روند مصرف نفت سفید را برای دوره 1380 تا 1390 مشاهده میکنیم.

شکل :(4) میزان مصرف نفت سفید در سالهای دهه هشتاد شمسی در کشور

نفت سفید همان نفت چراغ است که در گذشته کاربردهای فراوانی در تولید روشنایی و گرمایش داشته است. همانطور که از نمودار مشخص است تقاضای نفت سفید از سال 1380 به بعد از روند کاهشی برخوردار بوده است، به طوری که در سال 1390 میزان تقاضای این فرآورده به 51577 هزار لیتر در سال رسیده است. کاهش مصرف نفت سفید عمدتاً به دلیل توسعه شبکه گاز طبیعی در سراسر کشور و استفاده گسترده از سوختهای پاک میباشد. همچنین اجرای قانون هدفمندی یارانهها و اعمال سیاستهای قیمتی، منطقی شدن الگوی مصرف سوخت، ساماندهی و برنامهریزی در توزیع کالابرگ روستائیان و حذف بیش از 40 هزار کارت نفت سفید، نظارت بر نحوه توزیع سوخت و اجرای دستورالعمل ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کشور از عوامل اصلی کاهش مصرف این فرآورده میباشد. [2] این بررسیها نشان میدهد نیاز کشور به تولیدات پالایشگاهی درخصوص برخی محصولات در حال رشد استو از طرفی وجود بازاهای جهانی مناسب برای برخی از این تولیدات نوید بخش کسب درآمد ارزی مناسب در صورت سرمایهگذاری بر روی تولید آنها با هدفگذاری صادراتی است.

-2 ادبیات تجربی موضوع
علی اصغر اسماعیلنیا، ندا آذر مهر در ارزیابی اقتصادی احداث پالایشگاه بر مبنای نفت خام سنگین به منظور جلوگیری از واردات بنزین به بررسی تأمین بنزین مورد نیاز کشور از طریق پالایش نفت خام سنگین ایران که از میادین تازه توسعه یافته سروش و نوروز تولید میگردد، پرداختهاند. در تحقیق مورد اشاره سعی شده است با استفاده از اطلاعات و آمار موجود و به کارگیری تکنیکهای اقتصاد مهندسی طرح احداث پالایشگاه بر مبنای نفت خام سنگین و به منظور جلوگیری از واردات بنزین مورد ارزیابی اقتصادی قرار گیرد، تا مشخص شودآیا احداث چنین پالایشگاهی دارای توجیه اقتصادی میباشد یا خیر؟

محققین با اشاره به فاصله زیاد الگوی پالایشی کشور با الگوی استاندارد جهانی و عمر بالای پالایشگاههای موجود در داخل کشور و در نتیجه تولید محصولات با ارزش افزوده پایینتر، لزوم ساخت پالایشگاههای جدید را مطرح میکنند. سپس با استفاده از روش هزینه فایده به ارزیابی اقتصادی ساخت پالایشگاه با خوراک نفت خام فوق سنگین پرداختهاند. روش مورد استفاده در پژوهش روش ارزش خالص فعلی، روش نرخ بازده داخلی و دوره بازگشت سرمایه بوده است. نتایج این ارزیابی به صورت زیر میباشد.
درآمد حاصل از فروش محصولات برابر 4474/7 میلیون دلار بدست آمده، سرمایهگذاری لازم برای انجام پروژه 2996/7 میلیون دلار و ارزش خالص فعلی طرح و نرخ بازده داخلی (درصد) و دوره بازگشت سرمایه (سال) به ترتیب برابر 226/8 میلیون دلار، 11/17 درصد، 5/7 سال، بدست آمده است. در نهایت با توجه به دلاری بودن نتایج به دست آمده و نرخ بازگشت سرمایهای که بر مبنای بازدهی دلاری بدست آمده طرح از توجیه پذیری اقتصادی برخوردار بوده و انجام آن صرفه اقتصادی دارد.
منصور خلیل عراقی، علی وطنی، آمنه حاجی حیدری، زینب کسرایی در بررسی اقتصادی تولید گاز طبیعی مایع شده (LNG) برای ایران با استفاده از روش تحلیل هزینه فایده و با استفاده از نرم افزار اکسل به ارزیابی اقتصادی طرح پرداختهاند. در پژوهش مورد اشاره تلاش شده تا با استفاد از فناوریها و روشهای تبدیلات گازی (در این مورد فناوری گاز طبیعی مایع شده) راههای استفاده بهتر از گاز طبیعی را برای کشور ارزیابی و ارائه نمایند. بر اساس عقیده محققین تقاضای 1LNG در بلندمدت و در بازار آسیا از میزان عرضه آن بیشتر خواهد شد و هنگامی که بازاری از چنین موقعیت عرضه و تقاضایی برخوردار باشد، در بلندمدت اوضاع به سود تولیدکنندگان است. همچنین قراردادهایی که برای تولید LNG (گاز طبیعی مایع شده) بین تولیدکنندگان و تقاضاکنندگان بسته میشود قراردادهای بلندمدت است. موارد فوق- الذکر اهمیت توجه و تصمیمگیری سریع در خصوص ایجاد و گسترش واحدهای تولید LNG در کشور را برجسته می سازد. نتایج ارزیابی اقتصادی طرح به صورت زیر بدست آمده است :
ارزش خالص فعلی پروژه 16/917 میلیارد دلار و نر خ بازدهی داخلی طرح 34/8 درصد بدست آمده است. که به معنای اقتصادی و سود آور بودن پروژه تولید LNG برای ایران است. سپس با توجه به اطلاعات بدست آمده با تغییر عوامل اثرگذار بر اقتصاد پروژههای LNG (از جمله هزینه های سرمایهگذاری و قیمت خوراک گاز و ...) سناریوهای مختلفی را برای تعیین صرفه اقتصادی پروژه در شرایط جدید تعریف کردهاند.

فرهاد رهبر، منصوره رام در مقایسه ارزیابی اقتصادی صادرات گاز از طریق خطلوله و LNG، با صادرات فرآوردههای پتروشیمی با استفاده از ارزیابی اقتصادی طرحها و با استفاده از روش هزینه فایده به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر میباشند: آیا صادرات گاز از طریق خطلوله، LNG و صادرات فرآوردههای پتروشیمی هرکدام دارای صرفه اقتصادی میباشند ؟ صادرات گاز از طریق خط لوله