بخشی از مقاله
چکیده:
سازند دالان با سن پرمین میانی تا بالایی دارای رخساره های کربناته با میان لایه های تبخیری است که در نواحی زاگرس چین خورده و بخشهای وسیعی از خلیج فارس به عنوان اصلی ترین سازند کربناته گازدار محسوب می شود. مطالعات رسوب شناسی نشان می دهد که گسترش رخساره های مخزنی - به ویژه االیتی - این سازند عمدتا به واحد دالان بالایی محدود می گردد.
بررسی پتروگرافی نمونه های بخش بالایی سازند دالان در این منطقه نشان میدهد که گسترش مخزن، کیفیت و توزیع آن در ارتباط مستقیم با رخسارهها بوده و فرایندهای دیاژنتیک، نحوه توزیع و قرارگیری محیطهای دیاژنزی کم عمق و مسیرهای دیاژنزی که نهایتا موجب تشکیل انواع دولومیت ها شده است. فرایند دولومیتی شدن به طور عمده این سازند را تحت تأثیر قرار داده و باعث تغییر در میزان تخلخل در این بخش شده است.
با آنکه دولومیت به دلیل پایداری شیمیایی و مقاومت در برابر انحلال فشاری در حین تدفین، تخلخل و نفوذپذیری خود را بهتر از سنگهای آهکی حفظ می کند، ولی دولومیتی شدن می تواند اثر متفاوتی روی کیفیت تخلخل و تراوایی داشته باشد، بنابراین می تواند موجب کم یا زیاد شدن تخلخل شود که این بستگی به زمان و طریقه فرایند دولومیتی شدن و نوع رخساره دارد.
مطالعه میکروسکوپی سنگهای این منطقه نشان میدهد این سنگها دارای حداقل 7 نوع دولومیت مختلف است که انواع آن به قرار زیر می باشد. - دولومیکرایت، دولومیکرواسپارایت، دولومیت های جانشینی، دولومیت پراکنده در زمینه ی آهکی، دولومیت حفره پرکن، دولومیت در امتداد استیلولیت و دولومیت با مراکز ابری و حاشیه ی شفاف. با مطالعات میکروسکوپی و بررسی داده های ایزوتوپی کربن و اکسیژن مدل دولومیتی شدن در این بخش شامل :مدل سبخا، مدل تراوش- باز گشت سیال مربوط به محیط تدفین کم عمق و مدل تدفینی عمیق می باشد
مقدمه :
امروزه اهمیت اقتصادی سنگهای کربناته در رابطه با خواص مخزنی آنهاست چون نیمی از مخازن مهم نفت و گاز جهان در سنگهای کربناته به خصوص دولومیت قرار دارند . مهمترین جنبه ی دولومیتی شدن تأثیرگذاری آن بر کیفیت مخزنی - افزایش اندازه فضاهای خالی در نتیجه ی افزایش اندازه ذرات، افزایش اندازه ی گلوگاه حفرات و افزایش تراوائی - است. از طرفی هم بسیاری از مخازن نفت وگاز ایران کربناته - دولومیتی - هستند. مثال مهم آن سازند دالان در میدان پارس جنوبی، که دارای ارزش مخزنی فوق العاده ای است.
میدان پارس جنوبی در جنوب خلیج فارس به عنوان بزرگترین مخزن گازی جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و به صورت میدان مشترک بین ایران و قطر مورد بهره برداری قرار گرفته است. سنگ مخزن اصلی این میدان سازندهای کربناته دالان به سن پرمین فوقانی و سازند کنگان به سن تریاس است که یکی از اصلی ترین مخازن گازدار جهان به شمار میروند. مطالعات جامع اکتشافی و زمین شناسی زیادی بر روی این سازندها صورت گرفته که بیانگر ارزش مخزنی فوق العاده آنها در میدان پارس جنوبی است.
از مهمترین فرایندهای ثانویه ی موثر بر کیفیت مخزنی سازند دالان بالایی دولومیتی شدن است که به صورت گسترده ای روی داده و موجب تغییرات مهم در کیفیت مخزنی این سازند در بخشهای مختلف میدان شده است. به این دلیل شناسایی فاکتورهای کنترل کننده دولومیتزایی، گسترش، پراکندگی و شدت دولومیتی شدن نقش مهمی در درک کیفیت مخزنی آن دارد.
روش مطالعه
پارس جنوبی تمامی مقاطع نازک توسط محلول آلیزارین قرمز - - ARS و فروسیانید پتاسیم به منظور تشخیص کانی کلسیت از دولومیت به روش Dickson 1965 رنگ آمیزی شده اند. برای نامگذاری دولومیت ها از طبقه بندی بافتی دولومیت ارائه شده توسط سیبلی و گرگ - 1987 - و گرگ و سیبلی - 1984 - استفاده شده است و برای اندازه بلورهای دولومیت مقیاس ارائه شده توسط فولک - 1974 - مورد استفاده قرار گرفته است. به دلیل کمبود فضا همه داده ها نشان داده نشده است.
انواع دولومیت ها
- 1دولومیکریت: در زیر واحد های K3c - و - K3b تا قسمت های میانی - K3a - بلورهای بسیار ریز دولومیت در اندازه 5تا16میکرون جانشین میکرایت یا گل آهکی شدهاند. این نوع دولومیت مربوط به رخساره فنسترال مادستون دولومیتی بوده و در بخشهای فوقانی پهنه کشندی از نوع گرم و خشک گسترش دارد - لطف پور،. - 1384 در دولومیکرایت فقط توسعه اندک تخلخل ماتریکس در اثر جانشینی دولومیت دانه ریز به جای گل آهکی ایجاد می شود که تاثیری در خواص مخزنی ندارد.اغلب دولومیتهای رزرواری در کربنات های پریتایدال دارای کمتر از - - % 6 تخلخل ماتریکس هستند
- 2 دولومیکرواسپاریت: اندازه بلورهای این نوع دولومیت بین 16 تا 64 میکرون بوده، بی شکل، متراکم و هم اندازه هستند. این نوع دولومیت معادل بافت xenotopic A گرگ و سیبلی - 1984 - است. این بافت احتمالاً از جانشینی سنگهای آهکی یا از تبلور مجدد دولومیکریت ها بوجود می آیند.
- 3 دولومیت جانشینی: جانشین شدن سنگ آهک توسط دولومیت به دو صورت کلی در نمونه های مورد مطالعه دیده میشود.
- 3-1 دولومیتی شدن تحت کنترل فابریک سنگ است - - Fabric Selective dolomite
- 3-2 دولومیتی شدن تحت کنترل فابریک سنگ نیست - - Non-fabric Selective dolomite
- 3-1 درحالت اول که بیشتر فرایند دولومیتی شدن را تشکیل می دهند، در رخساره های سمت خشکی با انرژی پایین روی می دهد مانند رخساره های - F1تا - F9 اما رخساره های F10 - تا - F12 ممکن بصورت جزئی تا کامل دولومیتی شده اند. وجود کنتاکت بین دانه ها نشان می دهد که دولومیتی شدن قبل از تدفین بوجود آمده که اغلب بوسیله استیلولیت و شکستگی ها قطع می شوند، - Rahimpour-Bonab et al, 2010 - که در نمونه های مورد مطالعه خود به انواع مختلف قابل تقسیم است:
- 3-1- 1 نمونه هایی که تنها آلوکم ها - که دراینجا عمدتاً اایید هستند - تحت تأثیر دولومیتی شدن قرارگرفته است و زمینه همچنان آهکی باقی مانده است. در بعضی نمونه ها زمینه آهکی نیز حل شده و تخلخل بین دانه ای ثانویه ایجاد کرده است. این تخلخل اغلب با انیدریت به صورت پوئیکیلوتوپیک پر شده یا کاهش یافته است.
- 3-1-2 نوع دیگرجانشینی بخشی حالتی است که تنها زمینه با دولومیت جانشین شده است و ااییدها جانشین نشدند و در مراحل بعدی دیاژنز ااییدها حل شده و فضای خالی oomold برجای گذاشتند. این نوع دولومیتی شدن از لحاظ کیفیت مخزنی بسیار خوب است زیرا علاوه بر وجود تخلخل قالبی، این حفرات بوسیله تخلخل بین بلوری حاصل از دولومیت شدن زمینه سنگ به هم مرتبط شده و تخلخل قالبی را به تخلخل مفید تبدیل کرده است.
- 3-2 در حالت بعدی جانشینی تحت کنترل فابریک سنگ نیست و کل سنگ به طور کامل با دولومیت جانشین شده است. این نوع دولومیتها از نظر حجمی کمتر از 4درصد بوده و در اندازه های ریز، متوسط و درشت بلور می باشند.که اغلب به صورت شکل دار تا نیمه شکل دارممکن است به طور کامل بافت سنگ آهکی اولیه را از بین ببرد.این نوع دولومیت ها اساسا همراه با رخساره های دانه پشتبان درشت بوده
تخلخلهای اولیه در این نمونه ها معمولاحفظ نشده یا در مراحل بعدی دیاژنز با انیدریت پر شده و خواص مخزنی را کاهش داده است.
- 4 دولومیت های پراکنده در زمینه آهکی: بلورهای شکلدار تا نیمه شکلداردولومیت عمدتاً در زمینه آهکی شناورند. بین بلورهای دولومیت میکرواسپاریت قرار گرفته است. بلورها معمولاًشفاف و روشن هستند.
