بخشی از مقاله
ارزیابی خطرات بالقوه و تحلیل ایمنی سیستم هوشمند پایش منابع انرژی پالایشگاه نفت و گاز پارس جنوبی براساس مدل FMEA
چکیده مطالعه ی حاضر یک مورد پژوهشی- توصیفی است که بر پایه روش تحقیقی کیفی در پالایشگاه نفت و گاز پارس
جنوبی انجام شده است. سه دلیل عمده در بروز خطا و ایجاد حادثه دخالت دارد. الف) خطای انسانی ب) خطای سیستم ج) وقایع محیط زیست
بر اساس فعالیت های گسترده ی پالایشگاه ها، هر فعالیت خطرات و ریسک هایی را در پی دارد. در این مقاله شروع به پایش و جمع آوری انواع سیستم هوشمند پایش منابع انرژی در پالایشگاه ها همراه با نوع حوادث، علل و عواقب آن پرداخته می شود. طبق اولویت بندی انجام شده بعد از تقسیم بندی پالایشگاه به دو گروه واحدهای ساخت و ساز-واحدهای راه اندازی و پیش راه اندازی، حوادث مربوط به ایمنی هر قسمت دسته بندی شده است. سپس با استفاده از مدل 1 FMEA (تجزیه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن)، کاربرگ را طراحی و حوادث خطرناک به 13 دسته ی اصلی تقسیم بندی می شود. در قدم اولیه علل بروز حوادث بررسی و طبق جداول شدت پیامد حادثه، احتمال وقوع حادثه و شناسایی آن شروع به وزن دهی می نماید، همراه با ارزیابی ریسک هرحادثه RPN (عدد اولویت ریسک) آن محاسبه می شود و حوادثی که عدد اولویت ریسک آنها بیشتر از 200 باشد خطرناک محسوب می شود از بالاترین عدد تا پایین ترین عدد طبق نمودار RPN محاسبه شده رتبه بندی می شود. در پایان برای جلوگیری از بروز هر حادثه، کاهش آثار و عواقب آن اقداماتی پیشنهاد شده است.
کلمات کلیدی: ایمنی و محیط زیست، خطرات بالقوه، ریسک، FMEA، سیستم هوشمند پایش پالایشگاه
مقدمه
این مطالعه به منظور پیشگیری از وقوع حوادث بالقوه و ارتقاء سطح ایمنی موجـود در واحـد هـای در حـال سـاخت و ساز منطقه ی نفتی پارس جنوبی با استفاده از تکنیک 1FMEA انجام شده است. روش تجزیه و تحلیل حالات خطـر و اثرات ناشی از آن روشی است که بطور سیستماتیک به شناسایی خطراتی که یک فرد(اپراتـور) , محصـول یـا یـک فرایند می تواند با آن مواجهه داشته باشد و به نتایج و اثرات ایجـاد شـده ی آن بپـردازد. در مطالعـه حاضـر ابتـدا فـرد (اپراتور) از نظر ایمنی به عنوان هدف مطالعه در نظر گرفته شد و سپس بر اساس مشـاهدات عینـی، آمـار حـوادث رخ داده شده و مصاحبه با مسئولین ایمنی حوادث را دسته بندی کـرده و رابطـه ی عـدد اولویـت خطـر پـذیری2 RPNرا برای تک تک حوادث مورد بررسی و سپس نتایج حاصله مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اسـت. حـوادث مهم شناسایی و بررسی شده با استفاده از روش چگونگی وقوع حادثه و تجزیه و تحلیل اثـرات آن 13 مـورد بـوده کـه در میان حوادث بررسی شده برخورد با ابزارالات دارای بیشترین عدد اولویت ریسک و زمین خوردن دارای کمتـرین عدد اولویت ریسک بوده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد گرچه به ظاهر دریک نگاه سـطحی صـنعت ایمـن بـه نظر می رسد. اما خطرات بی شماری در محیط کار چنین صنایعی وجود دارد که می تواند موجب بـروز حـوادث غیـر فابل جبران گردد. بر اساس یافته های این پژوهش اقدامات اصلاحی ذیل جهت کاهش حـوادث ایمنـی پیشـنهاد مـی گردد.
-1 تهیه و اجرای دستورالعمل های جامع جهت بازرسی مـنظم -2 برگـزاری کارگـاه و کـلاس هـای آموزشـی ایمنـی برای پرسنل باتوجه به شرایط کاری -3 توجیه و دسته بندی افراد خاص برای شرایط مختلف کاری در پالایشگاه ها فعالیت های گسترده ای صورت می گیرد . هر فعالیت خطرات و ریسک هایی را در پی دارد که می
بایست شناسایی و اولویت بندی شود. در صورت عدم شناسایی خطرات و ریسک های موجود , سازمان هر روزه با مشکلات زیادی مواجه و هزینه های گزافی را متحمل میشود که می تواند عدم تعالی سازمان و دور شدن از هدف اصلی اثربخشی و کارایی را نام برد.[1] طبق گزارش سازمان بین المللی کار روزانه 6000 نفر در جهان به علت حوادث و بیماریهای ناشی از کار جان خود را از دست می دهند و سالیانه %4 تولید ناخالص داخلی در جهان معادل 1,685,261 میلیون دلار آمریکا صرف هزینه های مستقیم و غیر مستقیم بیماریها و حوادث ناشی از کار می شود .
مبلغ فوق 23 برابر بیشتر از کل کمک های رسمی بین المللی برای توسعه کشورهای جهان سوم است . [2] بنابراین حوادث ناشی از کار یک زیان ملی به حساب می آیند( حتی اگر کلیه ی زیان های وارده نیز توسط شرکت های بیمه پرداخت شود)، بنابراین حوادث ناشی از کار از نظر اجتمایی و اقتصادی دارای اهمیت خاصی است. کارشناسان ایمنی معتقدند بیش از %80 حوادث و بیماری های ناشی از کار با روشهای ساده و کم هزینه قابل پیشگیری است .[3]
روش بررسی
مطالعه ی حاضر یک مورد پژوهشی- توصیفی است که بر پایه روش تحقیقی کیفی در پالایشگاه نفت پارس جنوبی انجام گرفته است که در این تحقیق سعی شده است تا ریسکهای ایمنی موجود در واحد های در حال ساخت وساز
2
پالایشگاه با روش FMEA تجزیه و تحلیل و ارزیابی شوند. روشهای زیادی برای ارزیابی ریسک وجود دارد اما یک روش سودمند ارزیابی ریسک علاوه بر ساده بودن باید متناسب با ماهیت فعالیت ها , فرایندها , فرهنگ و سایر ویژگی های سازمان مورد نظر باشد. از جمله روشهای ارزیابی ریسک موجود, روش تجزیه و تحلیل حالات شکست( عوامل شکست) و آثار آن( (FMEA می باشد. این تکنیک اساسا یک تجزیه و تحلیل کیفی و یک ابزار نظام یافته بر پایه کار تیمی است که در تعریف, شناسایی, ارزیابی, پیشگیری, حذف, و یا کنترل حالات، علل و اثرات خطاهای بالقوه در یک سیستم، فرآیند، طرح، یا خدمت به کار گرفته می شود. به بیان دیگر FMEA یک روش تحلیلی ارزیابی ریسک است که می کوشد تا حد ممکن خطرات بالقوه موجود در محدوده ای که در آن ارزیابی ریسک انجام می شود و همچنین علل و اثرات مرتبط با آن را شناسایی و امتیاز دهی کند. آنگاه اولویت اقدامات اصلاحی را برای کاهش ریسکهای موجود مشخص کند. اطلاعات حاصل از ارزیابی ریسک انجام شده به روش FMEA سه کاربرد اساسی دارد: -1 تعیین نقاطی که نیازمند بهینه سازی از نظر ایمنی هستند تا ریسک آنها به حد قابل تحملی کاهش یابد. -2 اولویت بندی درجه اهمیت خطرات جهت اختصاص منابع محدود مالی , فنی و انسانی در برطرف سازی نقایص و بهبود شرایط . -3 تعیین محتوای آموزشهای کلاسیک و ضمن کار در زمینه ایمنی و بهداشت. [4 ]
FMEA برای اولین بار در ارتش آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است و تحت عنوان استاندارد نظامی - MIL STD-1629 منتشر شده است . در 3 OSHA 18001 نیز FMEA یک تکنیک انتخابی جهت ارزیابی ریسک در اکثر صنایع می باشد. به صراحت می توان گفت که این تکنیک یکی از کاربردی ترین و عام ترین ابزارهای ارزیابی ریسک در بخش های مختلف می باشد تا آنجا که در بخش صنعت نیز جهت شناسایی و جلوگیری از بروز خطر تکنیک FMEA کاربرد روز افزونی پیدا کرده است . [5 ] طی تحقیقاتی که خدادادی کریموند و همکارانش[ 6] در سال 1388 با استفاده از FMEA در یک صنعت شیمیایی و نیز سعیدا و همکاران [7] در سال 1388طی تحقیقاتی که بر روی مجتمع صنعتی غدیر یزد انجام شده است نشان می دهد که با توجه به تاثیرات FMEAبر روی سیستم ها باعث یک جهش %40 در هر کدام از صنعت ها شده است. در یک مطالعه ی مقطعی که در سال 1390 عزیزی و همکارانش[8]در یکی از پالایشگاهای کشور انجام دادند با استفاده از FMEA در بخش های مختلف پالایشگاه به این نتیجه رسیدند که با توجه به بالا بودن نمره RPN در برخی از فعالیت ها ازجمله جوشکاری، برشکاری با بکارگیری اقدامات کنترلی مناسب به سطح ریسک قابل قبولی می توان رسید که نشان دهنده ی مفید و کارا بودن این روش است.
یافته ها
در این تحقیق سعی بر ارزیابی ریسک های ایمنی موجود در بخش های در حال ساخت و ساز فازهای پارس جنوبی
3
به روش FMEA انجام شده است. کاربرگی که در این پروژه مورد استفاده قرار گرفته، در سطح جهانی مورد قبول واقع شده است. برای انجام این پروژه اصلاحاتی بصورت جزئی روی آن انجام شده است تا تخصصی تر و کاربردی تر شود. در کاربرگ FMEA طبق جدول (1)، سه قسمت خاص را می توان شناسایی و دسته بندی کرد. قسمت اول
: ستون های 1 تا 3 که به عنوان مقدمه تجزیه و تحلیل محسوب می شود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است که تهیه
و دسته بندی محتوای این ستون ها بر ادامه ی کار تاثیر گذار است. قسمت دوم : ستون های 4 تا 7 می باشد که جزء ستون های کلیدی این کاربرگ محسوب می شود . درصورت دقت نکردن در تکمیل این ستون ها بر نتایج کلی کاربرگ تاثیر بسزایی دارد یعنی در صورت عدم دقت در نحوه ی بدست آوردن RPN نهایی، در برنامه ریزی و اقدامات بعدی دچار اشتباه می شویم. قسمت سوم : ستونهای 8 و 9 می باشدکه مراحل ضروری و پایانی تکمیل کاربرگ می باشد . ازطرفی دیگر با تکمیل این دو ستون نتیجه ی کلی تحقیقات بدست می آید. مراحل انجام کار بدین ترتیب است که در ابتدا تیم راهبردی FMEA مشخص می شود. سپس اعضای تیم با استفاده از منابع ذیل به
جمع آوری اطلاعات و تکمیل کاربرگ می پردازند . -1 مشاهده شرایط کار -2 گزارش حوادث -3 اطلاعات و تجربیات پرسنل ایمنی -4 تحقیقات مشابه صورت گرفته در سایر صنایع جهت بهبود بخشیدن بر روند استخراج و تجزیه و تحلیل داده های موجود از دو روش بارش مغزی و بحث گروهی عمیق استفاده شده است. [9] با بررسی های بعمل آمده حوادث خطرناک را به 9 دسته ی اصلی تقسیم بندی کرده که دسته بندی کلی آنها در ذیل آمده است که برحسب نوع حادثه علل بروز آن را نیز نوشته و سپس آثار بالقوه حوادث را از بالاترین اثر تا پایین ترین حادثه رتبه بندی کرده و شروع به وزن دهی به آیتم های عدد اولویت ریسک شده است.
- سقوط از ارتفاء - سقوط اشیاء و ابزارالات - برخورد با ابزارالات - برق گرفتگی - زمین خوردن - حریق -مسمومیت - سوختگی - گرمازدگی
4
