بخشی از مقاله
بررسی آلودگی فلزات سنگین در پساب واحدهای آبکاری حاشیه رودخانه کشف رود-مشهد
چکیده:
رودخانه کشفرود به طول 290 کیلومتر یکی از مسیرهای اصلی هیدرولوژیک در دشت مشهد محسوب می شود. استقرار صنایع متفرقه از جمله آبکاری ها و صـنایع پوسـت و چرم و تخلیه پسابهای آلوده به فلزات سنگین به این رودخانه با توجه به استفاده از روان آب آن در صنایع کشاورزی یکی از دغدغه های بهداشتی و زیست محیطـی در شـهر مشهد محسوب می شود. هدف از این تحقیق برآورد میزان حضور فلزات سنگین در صنایع آبکاری شهر مشهد مستقر درحاشیه بوده است بدین منظـور در تابسـتان 1388 از خروجــی پســاب تعــداد 8 آبکــاری موجــود در حاشــیه کشــف رود نمونــه بــرداری انجــام شــده و فاکتورهــای فیزیکــی ( (T.S.S.,T.D.S.pH,EC و شــیمیایی ( Cu (,Pb,Ni,Cd,Zn,Fe,Cr,COD در آن مورد سنجش قرا گرفتند. نتایج این تحقیق نشان دهنده این است که از میان فلزات سنگین کروم با غلظت 181 /897 میلیگرم در لیتر بالاترین مقدار غلظت را داراست و ترتیب تناوبی میانگین غلظت عناصر در نمونه های مورد مطالعه به صورت کادمیوم> سرب > آهن >روی>نیکل>مس> کـروم مـی باشـد. آنالیز فاکتورهای فیزیکی نیز نشاندهنده اسیدی بودن پساب نمونه ها ی مورد مطالعه و وجود متوسط 1527 میلیگرم درلیتر اکسیژن خواهی شیمیایی در این پسابهاست. لذا با توجه به شدت آلودگی فیزیکی و شیمیایی و اثرات بهداشتی و زیست محیطی ضروری است تا ضمن انتقال واحدهای آلاینده از حاشیه کشف رود به مناطقی با ضریب حساسیت پایین تر نسبت به ارتقاء سیستمهای موجود آبکاری در صنایع وابسته و بازیافت عناصر سنگین و ذیقیمت از آن اقدام گردد.
کلمات کلیدی : آبکاری ، اثرات زیست محیطی، کشف رود ، فلزات سنگین
1
مقدمه :
فلزات سنگین از جمله سرب ، کادمیم و کروم و روی به آن دسته از عناصر شیمیایی اطلاق می شود که دارای دانسیته بیش از 5گرم بر سانتی مترمکعب هستند(عابدینی .(25 :1387 این عناصـر یکی از مهمترین آلاینده های محیط زیست محسوب می شوند. از خصوصیات این فلزات می توان به پایداری آنها اشاره کرد که نمی توانند مانند اغلب مـواد آلـی از طریـق فرآینـدهای شـیمیایی (1387:23و زیستی در طبیعت تجزیه شوند . یکی از نتایج مهم این پایداری تغلیظ و تجمع ایـن فلـزات در مـواد غـذایی و یـا بافـت هـای جانـدارانی اسـت کـه از ایـن موادغـذایی اسـتفاده مـی کنند(مر,راستمنش ). فلزات کمیاب گرچه در مقداری مشخص سلامتی انسان را به مخاطره می اندازند (دبیری(56 :1382 اما در غلظت کمی در خاک و گیاه وجـود داشـته وگـاهی در رشـد ونمـو گیاه و انسان و حیوان نقش مهمی را ایفا میکنند (عرفان منش و افیونی (31 :1378 و برخی از این عناصر نیز بدلیل دارا بودن نقش فیزیولوزیکی ، در جیره غذایی دام و انسـان وجـود دارنـد. اغلـب آلوده کنندهای فلزی سر انجام به آب های سطحی و زیرزمینی منتهی می شود (دبیری.(1382 با توجه به پایداری فلزات در محیط این عناصر میتوانند در فواصل قابل توجه توسط آب یا هوا منتقل شوند. پدیده آلودگی عمدتا نتیجه تکنولوژی صنعتی بویژه در قرن حاضر بوده که با مسائل سیاسی و اقتصادی-اجتماعی گره خورده است ( .(3: 1986Adriano گرچه طبیعـت در مقابـل آلاینـده-
های مختلف از قابلیت و توان خود پالایی معینی برخوردار است، لیکن افزایش مواد آلاینده در اغلب موارد این توانایی را از آن سلب کرده و موجب آلودگی میشـود (عرفـان مـنش و افیـونی :1378 .(36 فعالیتهای انسانی مهمترین منبع آلودگی محیط زیست به فلزات سنگین میباشند. این فلزات از زمان ورود به محیط زیست، تحت تأثیر فرآیندهای بیولـوژیکی و شـیمیایی در بخـشهـایی از محیط نظیر خاک، رسوبات و آب پخش می شوند ( 8 : 2004 Kramer )و ( .(7 :1998Peety از طرفی فرآیندهای زیست زمین شیمیایی تحرک پـذیری و قابلیـت دسترسـی فلـزات سـنگین را بوسیله جذب توسط سطوح معدنی و آلی، تشکیل کمپلکس با موجودات زنده و غیرزنده، کنترل میکند ( karthikeyan و همکاران .(6 :2007 لذا کنترل خواص فیزیکی محیط پذیرنـده میتوانـد درجذب و ورود این عناصر به چرخه های زیستی موثر واقع گردد((8 .فلزهای موجود در اندامهای حیاتی یا سامانه های زیست شیمیایی موجودات زنـده دارای غلظـت ؟؟آسـتانه ای مـی باشـند کـه عدول از آن باعث بروز مشکلاتی در تندرستی میگردد . افزایش تدریجی غلظت یک فلز در بدن موجود زنده می تواند از راه خوردن غلظتهای موجود در شبکه غذایی یا زیست انباشـتگی غلظتهـای اندک در طولانی مدت ایجاد شود .(فرید مر , راست منش 1387 ؛(12 صنایع آبکاری به عنوان مهمترین صنایع آلاینده حاشیه کشفروددر شهر مشهد است. بدلیل استفاده از روشـهای قـدیمی آبکـاری و خـروج مقـادیر بـالایی از فلـزات سـنگین از وانهـای شستشـو،
مخاطرات قابل توجهی را به سیستم کشفرود وارد ساخته است. معمولا 95 تا 100 درصد آب مصرفی در این صنف تبدیل به پساب حاوی فلزات سنگین می شود. پساب های این صـنایع عـلاوه بـر آلوده بودن به فلزات سنگین حاوی مقداری نمکهای محلول ، ذرات معلق، نمکهای فلزی های مختلف، مواد شوینده و آنیون های اسیدی ،مواد روغنی، مواد شوینده، چربی ،گریس و هیـدروکربن هـا نیز می باشد لذا در صورت ورود پساب این واحدها به چاه های جذبی یا تخلیه در مسیلها امکان آلودگی آبهای سطحی و زیر زمینی افزایش می یابد (شهیدی . (25: 1378
کشف رود رودخانه ای به طول 290 کیلومتر که از کوههای هزار مسجد و بینالود واقع در شمال غرب دشت مشهد سر چشمه گرفته و در محل پل خاتون واقـع در شهرسـتان سـرخس بـه رودخانـه هریررود می پیوندد و از آنجا با نام رودخانه تجن ، به سمت ترکمنستان ادامه می یابد و در نیزارهای ترکمنستان فرو می رود. این رودخانه به عنوان زه کش اصلی دشت مشهد محسـوب میشـود. در دهه های اخیر به علت کاهش نزولات جوی و خشکسالی های پیاپی، برداشت بی رویه از منابع آبی دشت مشهد، اجرای طرحهای آبخیز داری و آبخـوان داری در منطقـه و احـداث سـدهای متعـدد، افزایش تبخیر آب، خشکیده است و در حال حاضر فاضلاب در بستر این رودخانه جاری است. فاضلاب خروجی تصفیه خانه های شماره یک و دو پرکند آباد(که حاوی فاضلاب شهرک صنعتی طـوس
2
و فاضلاب خانگی مشهداست)، فاضلاب های غیر مجاز خانگی منازل مسکونی حاشیه کشف رود بویژه منطقه بلوار خیام شمالی، بلوار طبرسی، خواجه ربیـع، التیمـور و گلشـهر،تخلیه فاضـلاب هـای آبکاری منطقه دهرود، باقی مانده صنایع پوست و چرم همت آباد، واحد های قالیشویی منطقه التیمور، فاضلاب خانگی تصفیه خانه اولنگ، زه آب های کشاورزی حاوی سموم و کود هـای شـیمیایی، فاضلاب های تصفیه نشده مناطق مختلف مشهد، تخلیه فاضلاب تانکر ها، فاضلاب تصفیه خانه شهرک صنعتی چرم شهر و تخلیه غیر مجاز زباله از جمله آلودگی هایی است که به طور غیر قانونی به بستر این رودخانه تخلیه می شود. ورود یک متر مکعب پساب در ثانیه ناشی از تراوش فاضلاب تخلیه شده در چاههای جاذب مناطق حاشیه کشف رود عامل مهم دیگری در ورود آلـودگی بـه بسـتر کشف رود می باشد. بعلاوه تخلیه مستقیم فاضلاب توسط تانکرها در محل تصفیه خانه اولنگ به کشف رود از دیگر معضلات این رودخانه می باشد.لذا با توجه بـه نقـش مهـم رودخانـه کشـفرود در شریان هیدرولیکی شهرمشهد و نیز استفاده کشاورزان از روان آبهای فصلی این رودخانه جهت آبیاری محصولات کشاورزی، تعیین سهم منابع مختلف درتولید این آلودگی میتواند نقش به سزایی در تدوین برنامه مدیریت آلاینده ها و کاهش آن داشته باشد.
