بخشی از مقاله
چکیده:
بستر رودها می توانند بازتاب کننده تاثیرات متقابل فرسایش ،زمین ساخت و تغییرات اقلیمی باشند. سیستم های رودخانه ای به شدت به تغییرات زمین ساخت حساس هستند. در واکنش به حرکات زمین ساخت دچار تغییراتی در ویژگی های ژئومورفولوژیکی بستر و تغییرات بستر خود می شوند . رودخانه سفید رود در ساحل جنوبی دریای خزر که طی دو میلیون سال گذشته شکل گرفته ،دارای تاریخ تکامل پیچیده ای است .
این مقاله در مورد تاثیر تغییرات سطح اساس در زمین ساخت حاشیه رودخانه سفید رود در گیلان مرکزی تهیه شده است و هدف از ان بررسی نقش عوامل موثر در تغییرات سطح اساس و تغییرات زمین ساخت بستر این رودخانه با استفاده از داده های ژئومورفولوژی ،رسوب شناسی و تصاویر ماهواره ای بوده است نقشه توپوگرافی ،زمین شناسی ،عکس های هوایی و ماهواره ای ابزار های این پژوهش را تشکیل می دهند روش کار این مقاله به صورت اسنادی و از نرم افزار گوگل ارث استفاده شده است نتایج این تحقیق نشان می دهد تغییراتی در خط ساحل که نتیجه حرکات زمین ساخت، نوسان سطح اب پسروی و پیشروی و رسوب گذاری دریای خزر و رودخانه سفید رود بوده مشاهده شده است و پادگانه های ابرفتی ایجاد شده که ارتفاع و سن نسبی این پادگانه ها به طرف پادگانه قدیمی افزایش می یابد.
واژگان کلیدی: زمین ساخت، سفید رو د، سطح ا ساس، پادگانه های ا برفتی
مقدمه:
پادگانه ها ،توالی مخروط افکنه ها و جابجایی خطوط ساحلی شواهد اصلی تغییرات سطح اساس طی کواترنر هستند. دریای خزر حوضه بسته ای است ،که در کواترنر همواره تحت تاثیر تغییرات اقلیمی و تاثیرات زمین ساختی بوده و خط ساحلی ان پایدار نبوده است. یکی از فرایند های مهم در دریای خزر نوسان های تراز اب است، دریای خزر پس از جدا شدن از دریای سیاه در دوره پلیوسن میانی ،چرخه های متعدد نوسان تراز اب را تجربه کرده است , - لاهیجانی و همکاران،2009 - .در کواتر نر پنج نوسان عمده در سطح اب دریای خزر روی داده است ،که دامنه نوسان ان بین حداقل+50 متر در اخرین دوره یخبندان و -113 متر در اوایل هولوسن بوده است , - کرو نن برگ و همکاران1، - 2000 .
بسیاری از پژوهشگران بر عامل اقلیمی در نوسان های تراز اب دریای خزر بیشتر تاکید دارند , - ترزیو2 ، - 1992، - ما لینین3، - 1994، - آرپ وهمکاران4، . - 2000در حالی که تاثیر عوامل زمین شناسی روی نوسان های سطح اب دریای خزر برای جند هزار سال گذشته بسیار کم است, - فدرو5،. - 1995 به همراه نوسان های سطح اب دریای خزر وجود گسل خزر هم سبب بالا امدن رشته کوه البرز و فرونشینی کف گودال خزر شده است , - موسوی روحبخش، . - 1380 بر اساس داده های زمین شناسی بالا امدگی و فرو نشینی در بخش های مختلف خزر با مقادیر ی مختلف روی میدهد - ,براهت وهمکاران . - 20036 به طور میانگین بالا امدن کنونی البرز را 8 میلی متر در سال در نظر گرفته اند در حالی که در بخش غربی قفقاز سرعت بالا امدن پوسته زمین در حدود 12 الی 14 میلیمتر در سال اندازه گیری شده است , - پالوسکا و همکاران، . - 1371
این حرکات زمین ساخت و تغییرات اقلیمی موجب تغییر سطح اساس دریای خزر و رودخانه های منتهی به ان در طول کواترنر شده است ،تغییرات سطح و نوسان های اب دریای خزر در گذشته منجر به تشکیل سد های ساحلی یا از بین رفتن انها و پیشروی و پسروی خط ساحلی شده است ،به گونه ای که این تغییرات در مصب رودخانه ها به دلیل تغییر سطح اساس پیاپی انها منجر به تغییر مکان مصب، تغییر رژیم رسوب گذاری ،تغییر شکل دلتاها ،پراکنش مواد رسوبی یا حفر مجدد ابراهه در محل مصب می شود مطالعه شواهد ژئومورفولوژیک نوسان های سطح اب دریای خزر مانند پادگانه های دریایی ،تغییرات دلتا از نظر ویژگی های رسوبی ،فسیل شناسی و ژئومورفولوژی با توجه به سن انها میتوان اطلاعات ارزشمندی را بدست اورد - ,جعفر بیگلو وهمکاران، - 1391 .کم شدن اب رودخانه ها ،پسروی و پیشروی اب دریا و تخریب تکتونیکی یک دشت سبب بوجود امدن پادگانه ها می شود پادگانه ها به همراه دشتهای سیلابی بدلیل تراکم جمعیت انسانی روی انها و مخصوصا کشاورزی حائز اهمیت است.
از دشت سیلابی سفید رود به طرف ارتفاعات غربی پادگانه هایی وجود دارد که با پسروی اب دریای خزر رود خانه سفید رود به قسمت داخل و مرکز خود جریان یافته و با کاهش سطح تماس اب قدرت تخریبی ان افزایش و باعث حفر مسیر خود به سمت دریا شده است که نتیجه ان برش رسوبا ت قبلی بر جای گذاشته و تشکیل پادگانه در حاشیه رودخانه سفید رود بوده است در اولین مرحله پسروی دریای خزر رودخانه سفید رود علیرغم جریان یافتن در قسمت داخلی خود طغیان هایی نیز داشته است که این طغیانها باعث تناوب رسوب گذاری در پادگانه بالایی شده است وجود سنگریزه و شنی بودن خاک این پادگانه نشان میدهد که رودخانه در فاصله کمی از این پادگانه قرار داشته است چرا که در هنگام طغیان رودخانه رسوبات دانه درشت در فاصله نزدیکتری از مرکز رود رسوب می نماید - کریمیان اقبال،. - 1381
پیشینه تحقیق:
در مورد نقش تغییرات سطح اساس در زمین ساخت حاشیه رود خانه ها مطالعاتی موردی در سطح جهان صورت گرفته است. از جمله انها می توان به تحقیقات - سچام7، - 1993اشاره کرد که پاسخ رود را به تاثیرات سنگ شناختی و چینه شناختی و نیز ارتباط انها را با تغییرات سطح اساس بررسی کرده است پژوهشگران بسیاری در ارتباط با الگوی ابراهه ها وجنبش های زمین ساختی پژوهش هایی انجام داده اند که به عنوان مثال می توان, - ایلرت سنان همکاران8، - 2008، - الکسی وهمکاران9، - 1995رانام برد.
پیامدبیشتر این بررسی ها تایید کننده این حقیقت است که عاملی همچون زمین ساخت ،اب و هوا و ویژگی های سنگ شناختی بر الگوهای ابراهه ها تاثیر گذار هستند در زمینه نقش تغییرات سطح اساس در زمین ساخت بستر رودخانه های ایران کار چندانی صورت نگرفته است و این امر شامل منطقه مورد مطالعه نیز می شود تنها در مواردی به صورت جداگانه به علل نوسانات سطح اب دریای خزر و وجود زمین ساخت فعال از یک دیدگاه عمومی پرداخته شده است برای مثال می توان به بررسی های زمین شناسی کواتر نر در کرانه های دریای خزر با عنوان "گزارش زمین شناسی کواترنر ی کرانه ی دریای خزر " اشاره کردکه توسط سازمان زمین شناسی کشور در سال 1373 انجام شده است ودر تحقیقات دیگر نیز - پریستلی وهمکاران10، - 1994، - بربریان و همکاران11،1992 - ، - بربریان،. - 1983به بررسی گسل های جنوب حوضه خزر پرداخته وسازو کار کانونی زمین لرزه های این بخش و همچنین کوتاه شدگی پوسته رشته کوه البرز را بررسی کرده اند همین طور تاثیر زمین ساخت بر حوضه های ابریز دریای خزر توسط , - نفریه،1384 - در قالب پایان نامه به بررسی نیمرخ های رسم شده از چهار بخش البرز بررسی شده .
