بخشی از مقاله
چکیده
کاهش عملیات خاكورزي میتواند سبب صرفهجویی در زمان، کاهش هزینه، کاهش نیروي کارگري، کاهش مصرف انرژي و کم کردن تردد ماشینها شود. سیستمهاي خاكورزي حفاظتی با پوششی از بقایاي گیاهی که در سطح خاك بر جاي میگذارند، میتوانند مانع فرسایش شده، و با افزایش مواد آلی خاك در درازمدت، باعث بهبود خصوصیات فیزیکی آن شوند. همچنین میتوانند با حفظ و ذخیره رطوبت خاك براي مدت طولانیتر، تأثیر مثبتی در افزایش عملکرد محصول داشته باشند. به همین جهت تأثیر چهار روش مختلف خاكورزي با توجه به شرایط مکانیزاسیون و ادوات در اختیار منطقه بر مدیریت زراعی و عملکرد ذرت دانهاي در یک مزرعه تحقیقاتی در جنوب لرستان مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی در سه تکرار استفاده شد. تیمارهاي خاكورزي عبارت بودند از الف: گاوآهن برگردانداردو بار دیسک سبک به عمق8 تا10 سانتیمتر بعنوان تیمار مرسوم، ب: گاوآهن چیزل با تیغههاي پنجهغازي+ یک بار دیسک سبک به عمق8 تا10 سانتیمتر، ج: یک بار دیسک سبک به عمق8 تا10 سانتیمتر، د: دو بار دیسک سبک عمود بر هم به عمق8 تا10 سانتیمتر، که بعنوان روشهاي حفاظتی خاكورزي در نظر گرفته شدند.
همچنین دو رقم هیبرید ذرت دیررسSC704 و میانرسSC499، هم بعنوان ارقام ذرت انتخاب شد. متغیرهاي مورد بررسی شامل زمانهاي انجام کار و ظرفیت مزرعهاي ادوات، درصد جوانهزنی و سبزشدن محصول، شاخص برداشت محصول، وزن صددانه و در نهایت عملکرد دانه بودند. نتایج نشان داد که روشهاي خاك ورزي تأثیر معنیداري بر ظرفیت مزرعهاي و عملکرد دانه داشتند اما تأثیر تیمارها بر درصد جوانهزنی، درصد سبزشدن و شاخص برداشت معنیدار نبود. هم چنین اثر متقابل رقم و خاكورزي بر عملکرد دانه معنیدار شد.
نهایتاً تیمار4، با میانگین جوانهزنی 92درصد و عملکرد13تن در هکتار مناسبترین تیماري است، که اکثر اهداف مورد نظر مدیریت مزرعه را تأمین کرد و نسبت به سایر تیمارهاي در اختیار توصیه میگردد.
واژه هاي کلیدي: خاكورزي حفاظتی، عملکرد دانه، ذرت
مقدمه
با توجه به افزایش بی رویه جمعیت بخصوص در کشورهاي جهان سوم، بشر همواره در تلاش بوده تا روشهاي جدیدي را به منظور افزایش سرعت و کیفیت تولید محصولات کشاورزي ابداع نماید. به این سبب، در سالهاي اخیر محققین و پژوهشگران همواره تلاششان بر این بوده که زارعین از حداقل امکانات و ماشین هاي کشاورزي متداول و موجود در کشور جهت مکانیزه کردن کشاورزي و افزایش زمینهاي زیر کشت استفاده نمایند تا به اهداف نهایی که همان افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات بوده، دست یابند. در کشاورزي پایدار بر ثبات عملکرد در دراز مدت با حداقل تأثیر نامطلوب بر محیط تأکید میشود - دادنیا و خدابنده، . - 1379 کم خاكورزي و عدم استفاده از گاوآهن برگرداندار باعث تجمع بقایاي گیاهی در لایههاي سطحی، کاهش وزن مخصوص ظاهري، کاهش سلهبندي و کمک به نفوذپذیري بالا میشود. در واقع اگر شخم تخریبی انجام نگیرد بقایاي گیاهی همیشه زمینی را که شخم نخورده پوشش میدهند؛ این پوشش سبب میشود در نزدیکی سطح خاك محیطی براي فعالیت میکروارگانیزمهاي خاك بوجود آید. این شرایط نسبت به محیطی که در نتیجه شخم ایجاد می شود بسیار مناسبتر است - مرکز توسعه مکانیزاسیون، . - 1378 در نتایج مشابه، توسط محققینی چون گیفیت، دارن و یوري 1998 - ، 1976و - 2000 هم گزارش شد، که رشد و عملکرد ذرت تحت کم خاكورزي کاهش مییابد. اگرچه، اوگان و ایسیا - 2006 - گزارش دادند که رشد و عملکرد ذرت تحت تأثیر تیمارهاي خاكورزي معنیدار نیست، هنوز دیدگاه واحدي در مورد روشهاي خاكورزي مرسوم و حفاظتی، مطرح نیست، که واقعاً کدام یک بر دیگري برتري دارد. اما تقریباً بسیاري از محققین معتقدند افزایش عملکرد ذرت در روشهاي مرسوم و حفاظتی اختلاف معنیداري با دیگر روشها، چون بیخاكورزي دارد - نجفی نژاد و همکاران، 2007و رشیدي و کشاورزپور. - 2007 در همین راستا اوه و آبگونرین - - 2009، تأثیر کاهش ورود ادوات خاكورزي را با سه سیستم مرسوم، کم خاك ورزي و بیخاكورزي و دو روش کاشت بر عملکرد ذرت در نیجریه آزمایش کردند و نتیجه اشاره به این نکته دارد که رشد ذرت تحت تأثیر کاشت ردیفی و خاكورزي مرسوم بهترین عملکرد را دارد. در نتایج مشابه اسکوپل و همکاران - - 2001، بیاف - - 2003، کاسوتیک و همکاران - - 2005، و همچنین بر اساس تحقیقات کااوولن - - 2005 و چیان - - 2007، اختلاف معنیداري در عملکرد ذرت بین روشهاي مرسوم خاكورزي و بیخاكورزي مشاهده شد. بر این اساس اغلب کشاورزان در مناطق بومی هنوز از روشهاي سنتی و مرسوم تهیه بستر براي اکثر محصولات از جمله ذرت استفاده میکنند و در بکارگیري کمخاكورزي در تولید محصول همچنان با تردید مواجهاند؛ لذا براي حل مشکلات فوق و پیشنهاد روش مناسب از نظر مدیریت بقایا، کاهش انرژي مصرفی و هزینهها و بهبود شرایط خاك و با توجه به این نکته که عملیات خاكورزي بنا به توصیه مدیریت مزرعه براي هر منطقه باید بر اساس شرایط خاص آن منطقه باشد، انجام این تحقیق در جنوب لرستان ضروري به نظر میرسد.
مواد و روشها
این تحقیق به منظور بررسی اثرات روشهاي مختلف تهیه بستر بذر بر خصوصیات فیزیکی خاك و عملکرد ذرت در اوایل بهار 1388 در جنوب خرمآباد در ایستگاه تحقیقات کشاورزي با آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار به مدت یک فصل زراعی براي کشت ذرت دانهاي به اجرا در آمد، که ابعاد هر تکرار 36×10 متر، و هر کرت اصلی به ابعاد4/5×10 متر براي هر رقم، همچنین به لحاظ طولی و عرضی یک متر حاشیه بین تکرارها در نظر گرفته شد. قبل از کاشت نمونهگیري از خاك مزرعه در عمق صفر تا 30 سانتیمتر به منظور تعیین درصد کربن آلی خاك، نسبت شوري - - Ec، اسیدیته - - PH، درصد ازت، فسفر، پتاسیم - - N.P.K و بافت خاك انجام شد تا مقدار کود مصرفی بر اساس آزمون خاك و نیاز گیاه تعیین شود. تیمارهاي خاكورزي به روش زیر اجرا گردید:
الف - تیمار خاكورزي مرسوم - گاوآهن برگرداندار به عمق 20تا 25 سانتیمتر، دو بار دیسک سبک به عمق 8 تا 10 سانتیمتر -
ب - تیمار گاوآهن چیزل با تیغههاي پنجهغازي، یک بار دیسک سبک به عمق 8 تا 10 سانتیمتر ج - تیمار یک بار دیسک سبک به عمق 8 تا 10 سانتیمتر د - تیمار دو بار دیسک سبک عمود بر هم به عمق 8 تا 10 سانتیمتر
همه تیمارها به منظور تسهیل آبیاري یکنواخت، یک بار لولر و سپس فارو زده شد و کشت بصورت دست-نشان، به فواصل معین هر بذر 19 سانتیمتر با فاصله خطوط کشت 75 سانتیمتر با 6 خط کشت، به نحوي انجام شد، که تراکم مطلوب براي هر رقم تأمین شود. دو رقم هیبرید سینگل کراس ذرت میان رس499 و دیر رس704 در کرتهایی به ابعاد 4/5×10 متر در زمینی با بقایاي گندم سال قبل اعمال گردید. سایر عملیات زراعی شامل آبیاري، وجین، تنک و کود سرك در زمان مناسب بطور یکنواخت و بر اساس نیاز گیاه براي کلیه تیمارها انجام گرفت. بعد از اجراي تیمارهاي خاك ورزي و کاشت، صفات زراعی چون درصد جوانهزنی و سبزشدن با نمونه-برداري از کرتهاي نمونهگیري - کرتهاي دوم و پنجم - هر پلات با انتخاب 3 متر میانی هر خطکشت اندازه-گیري، و همچنین براي تعیین عملکرددانه پس از حذف خطوط حاشیه و نمونهبرداري از 3 متر میانی خط سوم و چهارم، بوتههاي ذرت برداشت، و پس از آن بر مبناي رطوبت 15 تا 20 درصد، عملکرد محصول در هکتار تعمیم و محاسبه شد. خصوصیات اندازهگیري با نرم افزار SPSS تحلیل و مقایسه میانگینها در سطوح 1 و 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که روشهاي خاكورزي تأثیر معنیداري بر ظرفیت مزرعهاي و عملکرد دانه داشت. اما تاثیر روشهاي خاكورزي بر درصد جوانهزنی، درصد سبزشدن و شاخص برداشت معنیدار نبود. همچنین اثر رقم بر عملکرد دانه و اثرات متقابل رقم و خاكورزي بر عملکرد دانه معنیدار شد. خلاصه نتایج تجزیه واریانس براي عوامل مورد مطالعه در جدول نتایج تجزیه واریانس گزارش شده است.
