بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی اثر تیمارهای مختلف کود سبز و انواع سامانههای خاکورزی در راستای نیل به اهداف کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیطزیست، آزمایشی شامل تیمارهای مختلف خاکورزی - خاکورزی رایج و کم خاکورزی - بهعنوان عامل اصلی و منابع مختلف کود سبز - کود سبز ماش، لوبیا چشمبلبلی و بقایای گندم - به همراه تیمار شاهد بهعنوان عامل فرعی در شهرستان شوش از توابع استان خوزستان در سال زراعی 1394-1395 بهصورت طرح استریپ پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. صفات مورد بررسی شامل تراکم و وزن خشک علفهای هرز مزرعه ذرت در سه مرحله 4 تا 6 برگی، ظهور ابریشم و رسیدگی ذرت بود. نتایج حاصل از آنالیز دادهها نشان داد که بهترین تیمار از نظر تأثیر روی تراکم و وزن خشک علفهای هرز، تیمار بقایای گندم در حالت کمخاکورزی بود.
-1 مقدمه
یکی از مشکلات تولید ذرت مربوط به علفهای هرز آن میباشد که باعث کاهش عملکرد ذرت میگردد. محققان پس از چند دهه مصرف علفکش، به این نتیجه رسیدهاند که تولید محصولات کشاورزی با اتکاء به این مواد، به دلیل آلودگیهای زیستمحیطی و اثرات مخرب اکولوژیک از پایداری لازم برخوردار نمیباشد. درنتیجه به شناخت مکانیسمهای رقابت علفهای هرز بهمنظور اتخاذ روشهای پایدارتر مدیریت آن روی آوردهاند .[1] ذرت نیاز مبرمی به کنترل بهموقع علفهای هرز دارد و اگر علفهای هرز مزرعه ذرت دیر کنترل شوند، میتوانند بسته به تراکم و نوع علف هرز عملکرد را از 15 تا %100 کاهش دهند .[2] برخی محققین استفاده از بقایای گیاهی و گیاهان پوششی را از راهکارهای عملی برای کنترل علفهای هرز در مزارع میدانند
گیاهان پوششی به دلیل رقابت برای رطوبت، عناصر غذایی [6] و نور [7] تا حد زیادی میتوانند در کاهش فرسایش خاک، مستقر نمودن لایههایی از مواد آلی در خاک، اصلاح ساختمان خاک، کاهش فراوانی بذر علفهای هرز، کاهش رقابت علفهای هرز و نیز کاهش فشردگی خاک مؤثر باشند .
اثر گیاه پوششی روی جمعیت علف هرز بسته به نوع گیاه پوششی، آبوهوا و زمان بسیار متفاوت میباشد. برای کشاورزانی که میخواهند از سیستم تولید متداول به سیستم زراعی ارگانیک تغییر وضعیت بدهند، اثرات کوتاهمدت گیاهان پوششی بر تراکم علفهای هرز مهمتر از اثرات بلندمدت آن است .[9] استفاده از گیاهان پوششی لوبیا چشمبلبلی 3، 5 و 9 هفته بعد از نشاء کردن فلفل - Capsicum annuum L. - توانست درصد سبز شدن علفهای هرز را کاهش دهد .
خاکهای زراعی مناطق جنوب غرب ایران به دلیل عدم اجرای تناوب مناسب گیاهان زراعی، استفاده از تکنیکهای کشاورزی فشرده، بارندگی سالانه کم و درجه حرارت بالا، با کمبود مواد آلی مواجه هستند که این امر باعث ایجاد ساختمان ضعیف خاک و نهایتاً بستر نامطلوب برای رشد گیاه میگردد .[11] در مزارع مناطق خشک و نیمهخشک، نیتروژن نخستین عنصری است که کمبود آن مطرح میباشد. زیرا در این مناطق میزان مواد آلی خاک که عمدهترین منبع برای نیتروژن هستند، به دلایل مختلفی ازجمله بارندگی کم، تناوب زراعی نامناسب، پوشش گیاهی ناچیز و عدم مصرف کودهای حیوانی و کود سبز کم است .
علیرغم آنکه بخش عمدهای از فعالیتهای تولیدی کشاورزی را، خاکورزی شامل میشود، تحقیقات انجام شده در این مورد در منطقه بسیار ناچیز و اکثر اطلاعات نیز حاصل تلاشهای تجربی است. همچنین تغییرات جدی در ساختمان و بافت خاکهای منطقه ناشی از مصرف مداوم و بیشاز اندازه کود شیمیایی از یکسو و از طرفی هزینه بالای کودهای شیمیایی ضرورت توجه به کاربرد منابع کودی که ضمن بهبود کیفیت خاک و حفظ محیطزیست هزینه کمتری را نیز به دنبال داشته باشد از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. با توجه به اصول حاکم بر کشاورزی پایدار مبنی بر کاهش نهادههای خارجی همچون کود شیمیایی و تکیه بیشتر بر منابع داخلی مزرعه، این پژوهش با هدف بررسی اثر منابع مختلف کود سبز بر شاخصهای رشدی علفهای هرز مزرعه ذرت تحت تأثیر مدیریت مختلف خاکورزی در شرایط منطقه خوزستان تدوین و اجرا گردید.
-2 پیشینه تحقیق
اولین پیامد وجود علفهای هرز در کنار گیاهان زراعی افزایش تراکم جامعه گیاهی است که موجب محدودیت آب، مواد غذایی و نور میشود که درنهایت موجب کاهش عملکرد میگردد. مقدار کاهش عملکرد ناشی از تداخل علفهای هرز بسته به گیاه زراعی، علف هرز و شرایط رشدیکاملاً متفاوت است . با توجه به تلفات عملکرد مربوط به علف هرز، کنترل آنها بخش جداییناپذیر عملیات کشاورزی طی تمام دورهها بوده است. ازآنجاییکه ذرت نیاز مبرمی به کنترل بهموقع علفهای هرز دارد و در صورت عدم کنترل علفهای هرز ذرت عملکرد دانه بسته به تعداد و نوع علف هرز از 15 تا 100 درصد کاهش مییابد، لذا کنترل بهموقع علفهای هرز ضرورت دارد .
برخی از محققین اذعان داشتند که کاربرد مالچ کاه در خاکی که ذرت کشت شده باعث کاهش رشد گیاهچه-های علفهای هرز شده که این امر عمدتاً به خاطر کاهش نفوذ نور است که با تولید یک لایه خفهکننده موجب کاهش فتوسنتز میشود .
علاوه براین، گزارش شده که در اثر تداخل جمعیت طبیعی علفهای هرز و تراکم ذرت دانهای در تیمارهای عدم وجین، علفهای هرز کاهش معنیداری در تعداد ردیف دانه در بلال ایجاد کرد .[15] یوچینو و همکاران [16] اظهار داشتند که کاشت گیاه پوششی ماشک گل خوشهای - Vicia villosa Roth - در بین ردیفهای ذرت در سه زمان مختلف - قبل، همزمان و بعد از گیاه اصلی - بهطور معنیداری باعث کاهش رشد علفهای هرز گردید و تعداد علفهای هرز در تککشتی ذرت بهطور معنیداری بیشتر از تیمارهای دیگر بود. همچنین بیشترین وزن خشک علفهای هرز در تککشتی ذرت و کمترین آن مربوط به کاشت گیاه پوششی قبل از کاشت گیاه اصلی بود. بانک بذر علفهای هرز نیز در تککشتی ذرت غنیتر بود.
ناگوجیو و مکگیفن [4] نشان دادند که کاربرد لوبیا چشمبلبلی بهعنوان گیاه پوششی تابستانه نسبت به حالت آیش تابستانه نهتنها باعث کاهش فشار علفهای هرز در کاهو - Lactuca sativa L. - کشت شده بعد از آن شد بلکه بهعنوان یک کود سبز توانست تمام کود نیتروژن موردنیاز گیاه کاهو را تأمین کند، بهطوریکه در سال دوم آزمایش هیچ اختلاف معنیداری بین عملکرد کاهو در دو سیستم کود دهی ارگانیک و متداول وجود نداشت.
با کاشت انواع مختلفی از گیاهان پوششی در دو تاریخ کاشت 10 و 20 روز بعد از کاشت ذرت در بین ردیفهای ذرت، تفاوت معنیداری در تراکم علفهای هرز بین کرتهای دارای گیاه پوششی و کرتهایی که علفکش به کار برده شده بود مشاهده نکردند. هاتچینسون و مکگیفن [10] نیز بیان داشتند در تولید فلفل، استفاده از گیاه پوششی لوبیا چشمبلبلی بهعنوان مالچ، توانست درصد سبز شدن علفهای هرز را کاهش دهد.
-3 مواد و روشها
پژوهش حاضر در شهرستان شوش دانیال بهصورت استریپ پلات یکبار خردشده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. خاکورزی بهعنوان عامل اصلی شامل خاکورزی رایج و کمخاکورزی و منابع کود سبز بهعنوان عامل فرعی شامل کود سبز لوبیا چشمبلبلی، ماش و بقایای گندم بود. صفات اندازهگیری شده تراکم و وزن خشک علفهای هرز بود. اندازهگیری و تجزیهوتحلیل دادهها در مراحل مختلف رشد ذرت شامل مرحله 4 تا 6 برگی، ظهور ابریشم و رسیدگی ذرت صورت گرفت. جهت تجزیهوتحلیل دادهها از نرمافزار آماری SAS - Ver. 9.2 - استفاده گردید.
-4 نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادههای حاصل از اندازهگیری تراکم علف هرز در مراحل مختلف رشد ذرت نشان داد که در مرحله 4 تا 6 برگی ذرت تیمارهای خاکورزی و کود سبز در سطح احتمال 1 درصد و اثر متقابل تیمارهای خاکورزی و کود سبز در سطح احتمال 5 درصد تأثیر معنیداری روی تراکم علف هرز نشان داد - دادهها نشان داده نشده - .
در مرحله ظهور ابریشم تیمارهای خاکورزی و کود سبز در سطح احتمال 5 درصد و اثر متقابل تیمارهای خاکورزی و کود سبز در سطح احتمال 1 درصد روی تراکم علف هرز تأثیر معنیداری نشان دادند - دادهها نشان داده نشده - . تیمار خاکورزی روی تراکم علف هرز در مرحله رسیدگی ذرت در سطح احتمال 5 درصد تأثیر معنیداری داشت اما تیمار کود سبز و همچنین اثر متقابل تیمار خاکورزی و کود سبز تأثیر معنیداری نداشتند - دادهها نشان داده نشده - .
همچنین نتایج تجزیه واریانس دادههای حاصل از اندازهگیری وزن خشک علف هرز در مراحل مختلف رشد ذرت نشان داد که تیمار خاکورزی و اثر متقابل تیمارهای خاکورزی و کود سبز در سطح احتمال 5 درصد و تیمار کود سبز در سطح احتمال 1 درصد تأثیر معنیداری روی وزن خشک علف هرز در مرحله 4 تا 6 برگی ذرت نشان داد - دادهها نشان داده نشده - .
در مرحله ظهور ابریشم ذرت تیمار خاکورزی نیز در سطح احتمال 5 درصد و تیمار کود سبز در سطح احتمال 1 درصد روی وزن خشک علف هرز تأثیر معنیداری داشتند اما اثر متقابل تیمارهای خاکورزی و کود سبز بر روی وزن خشک علف هرز تأثیر معنیداری نداشت - دادهها نشان داده نشده - . همچنین در مرحله رسیدگی ذرت تیمار کود سبز و اثر متقابل تیمارهای خاکورزی و کود سبز در سطح احتمال 1 درصد روی وزن خشک علف هرز تأثیر معنیداری نشان داد درحالیکه تیمار خاکورزی تأثیر معنیداری روی وزن خشک علف هرز در مرحله رسیدگی ذرت نداشت - دادهها نشان داده نشده - .
بهترین تیمار خاکورزی ازنظر تأثیر روی تعداد و وزن خشک علفهای هرز تیمار کمخاکورزی بود. کودهای سبز تأثیر متفاوتی روی تراکم و وزن خشک علفهای هرز داشت بهطوریکه در اوایل رشد تفاوت چندانی نداشت
