بخشی از مقاله
چکیده
در راستای نیل به اهداف کشاورزی ارگانیک و عدم استفاده از کودها و آفتکشهای شیمیایی و حفظ سلامت محیطزیست، آزمایشی شامل تیمارهای مختلف خاکورزی - خاکورزی رایج و کم- خاکورزی - بهعنوان عامل اصلی و منابع مختلف کود سبز - کود سبز ماش، لوبیا چشمبلبلی و بقایای گندم - به همراه تیمار شاهد بهعنوان عامل فرعی در شهرستان شوش از توابع استان خوزستان در سال زراعی 1395-1393 بهصورت طرح استریپ پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. صفات موردبررسی شامل طول برگ، عرض برگ، قطر ساقه، ارتفاع بوته، طول بلال و قطر بلال بود. نتایج حاصل از آنالیز دادهها نشان داد که تیمارهای خاکورزی و منابع مختلف کود سبز تأثیر معنیداری بر روی صفات مورفولوژیک ذرت داشت. یافتههای پژوهش نشان داد تیمار کود سبز لوبیا چشمبلبلی به همراه تیمار کمخاکورزی بهترین تیمار از نظر تأثیر بر روی صفات مورفولوژیک ذرت بود.
.1 مقدمه و هدف
در ازدیاد حاصلخیزی زمینهای زراعی غیر از کودهای شیمیایی، عوامل بیولوژیک نیز بسیار مؤثر میباشند و این درحالیست که با توسعه و پیشرفت صنعت کشاورزی، کودها و سموم شیمیایی بهطور چشمگیری مورد استفاده قرار گرفتهاند، که تأثیرات نامطلوب آنها بر محیط زیست منجر به توجه بیشتر و استفاده از روشهایی گردیده که در آن نیازی به مصرف مواد شیمیایی نیست و یا کم میباشد و این هدف موجب شده که با توجه به کشاورزی بومشناختی، بحث پایداری در کشاورزی مورد توجه قرار گیرد.
یکی از راهکارهای عملی برای رسیدن به این هدف، زراعت گیاهان پوششی و کود سبز است که میتواند جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی باشد. استفاده از کودهای شیمیایی برای تولید محصولات در سراسر جهان در حال افزایش است که ادامه استفاده از آنها باعث خطرات جدی برای محیط و سلامتی بشر خواهد شد .[6] حبوبات در حاصلخیزی خاک مؤثر بوده و علاوه بر عدم نیاز چندان به نیتروژن، هر ساله مقادیری نیتروژن به خاک میافزایند. این گیاهان به دلیل کوتاهی فصل رشد و لطافت بقایای گیاهی بر جای گذاشته، گیاهان خوبی برای قرار گرفتن قبل از محصولات پاییزه و پس از محصولات وجینی و دیررس هستند .[1] لذا هدف از اجرای این پژوهش برررسی تاثیر استفاده از کود سبز و بقایای گندم روی رشد گیاه ذرت تحت شرایط مختلف خاکورزی میباشد.
-2 تئوری پیشینه تحقیق
در سالهای اخیر استفاده از روشهای خاکورزی حفاظتی در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته و استفاده از روش خاکورزی مرسوم در برخی از نقاط دنیا منسوخ شده است. خاکورزی حفاظتی یکی از مهمترین راهکارهای نیل به کشاورزی پایدار است که در آن حداقل 30 درصد زمین در زمان کاشت گیاه، پوشیده از بقایای گیاهی میباشد 7] و .[10 با تبدیل خاکورزی مرسوم به خاکورزی حفاظتی، تجزیه کربن آلی در خاک کاهش مییابد و درنتیجه از نیتروژن خاک نیز محافظت میشود، زیرا کربن و نیتروژن خاک به همدیگر وابسته هستند.
همچنین، خاکورزی حفاظتی به همراه گیاهان پوششی میزان کربن و نیتروژن ذخیره شده در خاک زراعی را افزایش میدهد .[10] درحالیکه، خاکورزی شدید میزان معدنی شدن نیتروژن خاک باومن و همکاران [4] و همچنین میزان تلفات نیتروژن موجود در بقایای گیاهی برگردانده شده به خاک و فرسایش را افزایش میدهد .[5] سینگ و همکاران [12] نتیجه گرفتند کشت لگومها بهعنوان کود سبز باعث افزایش میزان عناصر غذایی قابلدسترس گندم و میزان مواد آلی خاک میشود.
در یک پژوهش چندساله گزارش شد که کشت متناوب گیاهان خانواده بقولات بهعنوان کود سبز با گندم به همراه استفاده از کود شیمیایی نیتروژن باعث افزایش کارایی جذب این عنصر غذایی میگردد و نیاز گندم را به کودهای شیمیایی بهویژه کودهای نیتروژنی کاهش میدهد .[11] پاتیل و همکاران [9] و ماتوس و همکاران [8] نشان دادند با استفاده از کودهای سبز بقولات میزان عناصر غذایی خاک و نیتروژن معدنی افزایش یافت.
-3 مواد و روشها
پژوهش حاضر در شهرستان شوش دانیال به صورت استریپ پلات یکبار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. خاکورزی به عنوان عامل اصلی شامل خاکورزی رایج و کم خاکورزی و منابع کود سبز به عنوان عامل فرعی شامل کود سبز لوبیا چشمبلبلی، ماش و بقایای گندم بود. در مرحله رسیدگی کامل، تعداد 10 بوته بهطور تصادفی انتخاب شدند و صفات طول و عرض برگ، ارتفاع گیاه، قطر ساقه، طول بلال و قطر بلال اندازه گیری شد. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزار آماری SAS 9.2 استفاده گردید.
-4 نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس اثر تیمارهای خاکورزی و کود روی صفات مورفولوژیک ذرت نشان داد که اثر تیمار اصلی - خاکورزی - روی صفت ارتفاع بوته در سطح احتمال 1 درصد و روی صفات طول بلال و قطر بلال در سطح احتمال 5 درصد معنیدار بود - دادهها نشان داده نشده - . اثر تیمار نوع کود نیز بر صفات عرض برگ، قطر ساقه و قطر بلال در سطح احتمال 5 درصد و بر صفات ارتفاع بوته و طول بلال در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود - دادهها نشان داده نشده - . همچنین، اثر متقابل خاکورزی و کود سبز تنها روی صفت عرض برگ در سطح احتمال 5 درصد اثر معنیداری داشت - دادهها نشان داده نشده - .
بهترین تیمار خاکورزی از نظر تاثیر روی ارتفاع بوته تیمار خاکورزی رایج و از نظر تاثیر روی طول و قطر بلال تیمار کم خاکورزی بود - جدول . - 1 علاوه براین، هر سه تیمار کود سبز توانستند تاثیر معنیداری روی صفات مورفولوژی بوتههای ذرت از جمله ارتفاع بوته، قطر ساقه، طول و قطر بلال و همچنین طول برگ نسبت به تیمار شاهد داشته باشند همچنین نتایج حاکی از آن بود که در هر دو سیستم خاکورزی کودهای سبز و کلش توانستند افزایش معنیداری را روی عرض برگ موجب شوند
جدول -2 مقایسه میانگین شاخصهای رشد ذرت تحت تأثیر تیمارهای خاکورزی و نوع کود سبز
به نظر میرسد که تیمار کود سبز بهوسیله کاهش سرعت روان آب و آب آبیاری و افزایش میزان نفوذ آن در خاک و همچنین از طریق قابلیت تثبیت نیتروژن توسط گیاهان خانواده لگومینوز منجر به تغذیه بهتر گیاه ذرت از آب و مواد غذایی و در نتیجه منجر به بهبود صفات مرفولوژیک ذرت شده است. برگرداندن کود سبز به خاک علاوه بر افزایش فسفر و نیتروژن قابلدسترس خاک برای محصول بعدی باعث افزایش ماده آلی خاک، خصوصیات بیولوژیک، شیمیایی و فیزیکی خاک میشود و میتواند باعث جذب عناصر نسبت به قرار گرفتن بقایا در سطح خاک گردد. لذا، تصور بر این است که در مرحله رشد رویشی در تیمارهای مختلف کود سبز در مقایسه با تیمار شاهد دسترسی به عناصر غذایی به شکل آمادهتری در اختیار گیاه قرار گرفته که منجر افزایش قطر ساقه و ارتفاع بوته شد.
طول بلال به آهنگ رشد بلال که مقصد قویتری برای مواد فتوسنتزی میباشد وابسته است. چنانچه گیاه در این مرحله با کمبود مواد غذایی مواجه نشود رشد بلال مطلوب میشود. کودهای آلی خصوصاً کود سبز که علاوه بر مواد آلی از نظر عناصر غذایی نیز تأمینکننده هستند، در تمامی مراحل رشد گیاه بهصورت یکنواخت عناصر غذایی را در اختیار گیاه قرار داده و از کمبود عناصر غذایی جلوگیری مینمایند .[2] این امر افزایش معنیدار طول بلال را با کاربرد کود سبز نسبت به شاهد توجیه میکند .
در مجموع نتایج آزمایش حاکی از آن بود که میزان رشد ذرت در تیمار کم خاکورزی و در صورت استفاده از کودهای سبز به طور معنیداری افزایش مییابد. به نظر میرسد که در خاکورزی حفاظتی وجود بقایا در سطح خاک موجب کاهش سبز شدن و استقرار علفهای هرز و در نتیجه کاهش رقابت آنها با گیاه زراعی بویژه در مراحل انتهایی رشد گیاه زراعی شده و عملکرد ذرت در چنین حالتی افزایش یافته است. خاکورزی حفاظتی و کشت گیاهان پوششی منجر به حفظ رطوبت خاک و همچنین رساندن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه زراعی میشود که این امر منجر به کاهش ورود نهادهها به مزرعه میشود که خود یکی از موارد عمده بحث در کشاورزی پایدار و ارگانیک میباشد.
