بخشی از مقاله
چکیده
گندم به دلیل اهمیتش در تغذیه به عنوان یک محصول استراتژیک مطرح بوده و در اکثر نقاط دنیا بیشترین مطالعات کشاورزي نسبت به سایر محصولات بر روي این محصول صورت می گیرد. سالیانه مقادیر قابل ملاحظهاي از مواد مغذي خاك بصورت محصول و خیلی بیشتر از آن به صورت بقایاي گیاهی از زمین خارج میگردد. کاربرد فنآوريهاي مطلوبی همانند سیستمهاي خاكورزي حفاظتی به عنوان یکی از روشهاي کاربردي در کشاورزي پایدار، میتواند سبب کندکردن روند تخریب زمینها و افزایش پایداري در کشاورزي گردد. در این تحقیق اثر کاربرد ساقهخردکن، ماشینهاي خاكورزي حفاظتی و روشهاي کاشت بر بقایاي سطحی، خصوصیات فیزیکی خاك، سبزشدن، استقرار گیاه و عملکرد گندم در شهرستان دزفول استان خوزستان در سال 1387 مورد بررسی قرار گرفت.
همچنین رطوبت وزنی، وزن مخصوص ظاهري، شاخص مخروطی، میانگین وزنی قطر کلوخهها و یکنواختی عمق کاشت اندازهگیري شدند. آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار انجام گردید. تیمارهاي ساقهخردکن شامل یکبار ساقهخردکن، دوبار ساقهخردکن و بدون ساقهخردکن - دیسک - و تیمارهاي خاكورزي شامل خاك ورز مرکب و دیسک به صورت فاکتوریل در کرت هاي اصلی و تیمارهاي کاشت شامل کشت مسطح و کشت روي پشته در کرتهاي فرعی پیاده شد. دوبار ساقهخردکن با باقیگذاردن 5740/3 کیلوگرم در هکتار از بقایاي ذرت و تأثیر معنیدار بر میانگین رطوبت خاك بعد از کاشت و کمترین میانگین وزنی قطر کلوخهها 1/526 - سانتیمتر - و بالاترین درصد یکنواختی عمق کاشت 44/84 - درصد - به عنوان مناسبترین تیمار ساقهخردکن مشخص گردید. خاك ورز مرکب با تأثیر بر کاهش شاخص مخروطی و 89/2 % درصد سبزشدن و افزایش عملکرد نسبت به دیسک در جایگاه بالاتري قرار گرفت. کشت جوي و پشته با 72/61 درصد و 3/82 سرعت سبزشدن بیشتري نسبت به کشت مسطح داشت. در نتیجه دوبار ساقهخردکن در ترکیب با خاك ورز مرکب و به همراه روش کاشت بصورت جوي و پشته مناسبترین تیمار در این منطقه براي بهبود کیفیت خاك و افزایش درصد پوشش سبز مزرعه و روند افزایش عملکرد شناخته شد.
واژههاي کلیدي: بقایاي گیاهی، خاكورزي حفاظتی، رطوبت وزنی خاك، شاخص مخروطی، میانگین وزنی قطر
کلوخهها، وزن ظاهري
مقدمه
امروزه گندم به دلیل اهمیتش در تغذیه به عنوان یک محصول استراتژیک مطرح بوده و در اکثر نقاط دنیا بیشترین مطالعات کشاورزي نسبت به سایر محصولات بر روي این محصول صورت می گیرد. جاراللهی - 2000 - گزارش کرد که اکثر زارعین کاه و کلش غلات و ذرت را بدلیل قیمت بالاي آن همراه با دانه برداشت و به فروش میرسانند و حتی در مواردي آن ها را به عنوان کلش مزاحم میسوزانند در حالیکه در کشورهاي پیشرفته براي بهبود وضع فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاك، تمامی کاه و کلش حاصل از برداشت با کمباین را بعد از جدا کردن دانه، به زمین برمیگردانند. خواص فیزیکی خاك عامل تعیین کننده اصلی رشد گیاهچه تا زمان سبزشدن می باشد - مالحی و همکاران، . - 2006 همچنین مقدار رطوبت خاك تابعی از وزن مخصوص ظاهري خاك و پوشش خاك با بقایاي گیاهی است - کاوالاریس و جمتوس، . - 2002 تردد ادوات زراعی منافذ را تخریب کرده و مقاومت به نفوذ را افزایش میدهد و در نتیجه وزن مخصوص ظاهري خاك بالاتر میرود - فونتز و همکاران، . - 2004 کسل و همکاران - 1978 -
مقاومت به نفوذ را در خاك لومی شنی تحت عملیات گاوآهن برگرداندار، گاوآهن چیزل و زیرشکن مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که مقاومت به نفوذ در تیمارهاي مختلف خاكورزي در سطح 1 درصد معنیدار است. از طرف دیگر میانگین وزنی قطر کلوخهها در عملیات بیخاكورزي نسبت به عملیات کمخاكورزي و خاكورزي مرسوم به ترتیب 40 و 55 درصد بیشتر است - محبوبی و لال، . - 1998 برزگر و همکاران - 2004 - بیان کردند که عملیات خاكورزي و شیوه مدیریت خاك باعث تغییر در روش آمادهسازي و شرایط خاك شده و مستقیماً بر درصد و سرعت سبزشدن گیاه اثر میگذارد. اما به طور کلی عکسالعمل گندم به عملیات خاكورزي حفاظتی متغیر است و عملکرد، اغلب وابستگی شدیدي به فاکتورهاي آب، هوا و خاك دارد. بنابراین، عملکرد گندم با خاكورزي حفاظتی ممکن است بالاتر یا پایینتر از خاكورزي مرسوم باشد - کیرکگارد، . - 1995
با توجه به جایگاه ویژه خوزستان در بین استانهاي غلهخیز کشور، فقر مواد آلی خاك این استان به خصوص در بخشهاي میانی و جنوبی آن، به منظور کاهش آلودگی محیط زیست ناشی از سوزاندن و در راستاي اهداف کشاورزي پایدار، بررسی راهکارهایی جهت جایگزین نمودن روش سوزاندن بقایا به طوري که منافع تولیدکننده حفظ و باعث افزایش کیفیت خاك و محیط گردد ضروري به نظر می رسد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 8786 در روستاي شوهان علیا واقع در 8 کیلومتري شهرستان دزفول اجرا گردید.
آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات و در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار پیاده شد. فاکتور ساقه خردکن در 3 سطح - یکبار ساقه خردکن، دوبار ساقه خردکن و بدون ساقه خردکن - دیسک - - و خاكورزي در 2 سطح - خاك ورز مرکب و دیسک - به صورت فاکتوریل در کرتهاي اصلی و فاکتور کاشت در 2 سطح - مسطح و کشت روي پشته - در کرتهاي فرعی پیاده شد. پارامترهاي مورد بررسی در این طرح مقدار بقایاي سطحی، درصد رطوبت وزنی، وزن مخصوص ظاهري خاك، شاخص مخروطی، میانگین وزنی قطر کلوخهها، یکنواختی عمق کاشت، درصد و سرعت سبزشدن و عملکرد و اجزاء عملکرد بودند.
نتایج و بحث
جدول - 1 - نشان می دهد که ساقه خردکن و اثر متقابل ساقه خردکن در خاكورزي بر مقدار بقایاي باقیمانده بر سطح خاك در سطح 1 درصد معنیدار شده است. اثر ساقه خردکن به گونهاي بوده که با وجود معنیدار نبودن اثر خاكورزي باعث شده تا اثر متقابل ساقهخردکن در خاكورزي در سطح 1 درصد معنیدار شود.
جدول -1 تجزیه واریانس بقایاي باقیمانده بر سطح خاك قبل از کاشت
مقایسه میانگین سطوح مختلف ساقه خردکن نشان داد که بدون ساقه خردکن - دیسک - حدود 40 درصد نسبت به یکبار ساقه خردکن و دوبار ساقه خردکن بقایاي بیشتري را بر روي خاك باقی میگذارد. دلیل این است که دیسک در اولین بار عبور فقط قادر است بقایا را از ریشه جدا کند و توانایی زیر خاك کردن آنها را ندارد در حالیکه ساقهخردکن به راحتی بقایا را خرد کرده و نسبت به دیسک بیشتر به زیر خاك میبرد. زمانی که بقایاي سطحی به کمتر از نصف برسد بزودي تجزیه شده و سریعتر مواد مغذي را در اختیار گیاه قرار میدهند - بحرانی و همکاران،. - 2007
تیمار بدون ساقه خردکن - دیسک - به همراه دیسک نسبت به تیمارهاي دیگر با میانگین حدود 65 درصد بیشترین مقدار بقایاي باقیمانده بر سطح زمین را به خود اختصاص میدهد - شکل . - 1 این نتیجه نشان میدهد که دومین بار عبور دیسک نیز نتوانسته بقایاي با طول زیاد را به زیر خاك ببرد. شکل - 2 - نشان می دهد که در تمامی عمقهاي نمونه گیري بالاترین درصد رطوبت مربوط به تیمار بدون ساقه خردکن - دیسک - بوده که مقدار بیشتري از بقایا را نسبت به تیمارهاي دیگر بر سطح خاك باقی میگذارد. این بقایا مانند سدي در سطح خاك عمل کرده و باعث کاهش رواناب و نفوذ بیشتر آب در خاك و در نتیجه افزایش میانگین رطوبت وزنی خاك میشوند - آلگر و همکاران، . - 1993
