بخشی از مقاله
چکیده
ازآنجا که توبه می تواند نقش موثری در پیشگیری ودرمان مسائل اخلاقی واجتماعی افراد , خانواده ونهایتا جامعه داشته باشد محقق در این پژوهش سعی دارد ابتدا اصطلاح توبه, شرایط توبه واستغفار, حقیقت توبه, فضیلت توبه, برکات مادی ومعنوی استغفار, اثرات وپیامدهای توبه راتشریح کند ودرنهایت نقش توبه در کنترل مسائل اخلاقی واجتماعی تدوین شده است.
مقدمه
شخصیّت هر کس را برآیند تعامل رفتار و اندیشه می باشد ، می توان آن را با توبه باز سازی کرد در واقع تکامل شخصیت می تواند در کاهش رذایل اخلاقی تاثیر گذار باشد. توبه در اعتقادات انسان نقش به سزایی دارد و انسان را در پیشگاه معبود عزیز می کند و چراکه این مسئله می تواند در اخلاق و کردار و . . . تاثیر داشته باشد.
توبه را می توان رجوع و بر گشت به سمت معبود دانست ، یعنی باید انسان از انجام گناه هایی که تا الان انجام داده، در پیشگاه خداوند استغفار به عمل آورد. توبه برای انسان دارای فضیلت هایی که از جمله ی آن خشنودی پروردگارمی باشد. توبه ندامتی عمیق می باشد که فضای روح را در بر می گیرد ، و بنده به این درک می رسد که گناهی که توسط وی انجام شده ، بین خود و پروردگارش حایل ایجاد شده است.
توبه حاصل نمیشود مگر به سه چیز، اول: دانستن ضرر گناهان؛ دوم: آنکه آنها حجابند میان بنده و محبوب او اثرات و پیامد های توبه عبارتند از::1 بازیابی شخصیت : 2 محبوب خدا شدن : 3 بخشش گناهان : 4 سلامت جامعه و . . . از موارد دیگر می توان گفت شخصیت انسان توسط گناه در هم می شکند و این امر باعث می شود فرد دیگر احساس حقارت نکند و می تواند برای خانواده و جامعه خطر ساز باشد.
بیان مسئله
در جامعه ای که مردم در جهل و عدم اطاعت از دستورات الهی به سر می برند، لازم دانستم که مقاله ای به عنوان توبه و تاثیر آن بر مدیریت ، درمان و پیشگیری انسان در غوطه ور شدن در گناه را دستور کار خودم قرار بدهم.
آیا توبه می تواند در بسیاری از رذایل اخلاقی مانند دزدی ، حقارت و . . . تاثیر داشته باشد؟
در ابتدا باید عرض کنم که توبه امری قلبی می باشد و باید در کردار و گفتار انسان تاثیر بگذارد و در بعضی از موارد باید حق مظلمومی که توسط شما ضایع شده را پرداخت بکنید بنا براین با گفتن استغفر االله توبه ی شما در درگاه حق تعالی پذیرفته نمی شود و قابل ذکر می باشد که بعضی از انسان ها فکر می کنند وقتی گناهی را انجام داده اند دیگر فرصتی برای بازگشت به سمت معبود نیست اما نمی دانند که توبه نه تنها گناهان مارا از بین می برد بلکه در پیش ایزد منان فضیلت های خود را دارد و چرا که در احادیث زیادی نقل شده که توبه باعث خشنودی پروردگار می شود .
مسئله ای که بسیار حائز اهمیت می باشد این است که افراد وقتی که مرتکب گناه می شوند و از گناه خود توبه نمی کنند؛ در دام شیطان گرفتار می شوند و قبح گناه از بین می رود و در گناه های بعدی کمتر احساس شرم و ندامت می کنند واین مسئله انسان را در ضلال و گمراهی می کشاند .و می توان گفت که گناه نه تنها آدمی را از حیات طیبه دور می کند بلکه شخصیت انسان را می شکند و همانگونه که شخصیت ،برآیند تعامل رفتار و اندیشه می باشد توبه می تواند نقش بسزایی در تکامل آن باشد، چرا که گناه ، انسان را حقیر و کوچک می کند و فرد می تواند به هر جنایتی دست بزند این مسئله برای جامعه و خانواده بسیار خطرناک می باشد و تنها می توان با توبه آن را باز سازی کرد.
در واقع برای اینکه در جامعه جرم کمتر بشود، باید بتوانیم ایمان خود را نسبت به احکام الهی تقویت بکنیم و راهی که ما را به این سمت هدایت می کند توبه می باشد انسان با توبه در پیشگاه معبود خود ایمان خود را تقویت می کند و این امر موجب می شود که جامعه در سلامت باشد . در واقع توبه در سلامت جامه و شخصیت افراد نفش بسزایی دارد.
توبه در لغت و اصطلاح
توبه در لغت به معنی رجوع و برگشتن است در مجمع البیان ذیل آیه 37 سوره مبارکه بقره فرموده: »اصل توبه رجوع از عمل گذشته است .« در اصطلاح هم تعاریف زیادی از آن شده است توبه یعنی : ترک گناهان کنونی و عزم بر ترک آنها در آینده و تلافی و تدارک تقصیر گذشته است و به عبارت ساده تر توبه عبارت است از مجموع علم به زیان گناهان و حجاب بودن آنها میان او و خدا و پشیمانی حاصل از آن و آهنگ ترک معاصی در حال و آینده و تلافی گذشته.
حقیقت توبه
در حقیقت توبه می توان گفت که همان ندامت عمیقی است که فضای روح را فرا می گیرد وقتی بنده علم یقینی پیدا کرد که گناهی از او سرزده که بین او و محبوبش حائل و مانع است، از این علم درد و اندوهی در دل او به سبب از دست دادن محبوب برانگیخته می شود و از گناهی که از وی صادر شده خواه افعال باشد یا ترک طاعت، متأسف و اندوهگین می شود و دردمندی و اندوه ناکی او به سبب فعل یا ترک آنچه موجب از دست دادن محبوب است، »پشیمانی« نامیده می شود و چون این پشیمانی، بر دل چیره گشت، حالت دیگری از آن برانگیخته می شود، با نام اراده و قصد به ترک گناهی که ملازم اوست و متعلق به حال دارد، و عزم بر ترک گناهی که در آینده موجب از دست دادن محبوب در تتمه عمر است و قصد تلافی آنچه در گذشته از دستش رفته است.
فضیلت توبه
در فضیلت توبه که احادیث زیادی در مورد آن نقل شده است که حاکی از آن است که توبه کننده چقدر مورد الطاف خداوند قرار می گیرد و خداوند به سبب توبه اش از او خوشحال و خوشنود می شود ، مانند این حدیث که از امام معصوم - ع - نقل شده است که»خداوند به توبه کنندگان سه موهبت عطا کرده که اگر یکی از آنها را به اهل آسمانها و زمین می داد آنها نجات می یافتند.«
1. بشارت به آنها که خداوند آنان را دوست دارد - و کسی که خدا او را دوست بدارد، او را عذاب نمی کند.«
2. حاملین عرش خدا و راه یافتگان در جوار عرش کبریایی، برای توبه کنندگان، طلب آمرزش می کنند و مقامات عالی را برای آنها آرزو می نمایند.
3. گناهان توبه کنندگان به حسنات و پاداشها تبدیل می گردد و خداوند به آنها نوید رحمت و امن داده است
شرایط توبه و استغفار
شخصی در حضور امام علی - علیه السلام - بدون توجه لازم گفت: استغفراالله. امام فرمود: مادرت بر تو بگرید می دانی معنای استغفار چیست؟ استغفار درجه والامقامان است، و دارای شش معنا است:
اول: پشیمانی از آنچه گذشت؛
دوم: تصمیم بر عدم بازگشت؛
سوم: پرداختن حقوق مردم چنانکه خدا را پاک دیدار کنی که چیزی بر عهده تو نباشد؛
چهارم: تمام واجب های ضایع ساخته را به جا آوردی؛
پنجم: گوشتی که از حرام بر اندامت روییده، با اندوه فراوان آب کنی، چنانکه پوست به استخوانت چسبیده گوشت تازه بروید؛
ششم: رنج طاعت را به تن بچشانی چنانکه شیرینی گناه را به او چشانده بودی، پس آنگاه بگویی، استغفراالله!
توبه حاصل نمی شود مگر به سه چیز، اول: دانستن ضرر گناهان؛ دوم: آنکه آنها حجابند میان بنده و محبوب او، سوم: آنکه زهرها کشنده اند از برای کسی که مباشر آنها می گردد
برکات مادی و معنوی استغفار
1. زندگی خوب و بهره مندی از نعمت های خدا در دنیا؛
2. وسعت روزی و حل مشکلات اقتصادی؛
3. دست یافتن به رضوان خداوند.
4, مغفرت و آمرزش خداوند؛ .5 ورود به بهشت و غیره.
انسانها در مقام توبه دارای چند مرتبه هستند:
1 گروهی از گناه توبه کرده و تا آخر عمر استقامت نموده، اشتباهات گذشته را جبران می کنند، هرگز به فکر گناه نیفتاده و گناهی از ایشان صادر نمی شود، مگر لغزشهاییکه عادتاً هیچ بشری از آنها مصون نیست.
2 گروهی که توبه کرده در انجام طاعات مهم و ترک تمامی گناهان استقامت می ورزند ولی بدون عمد و قصد قبلی گناهانی از ایشان صادر می شود که به محض صدور، پشیمان شده خود را ملامت کرده و تصمیم بر عدم تکرار می گیرند.
3 گروهی که توبه می کنند و مدتی استقامت می ورزند ولی شهوت بر آنها غلبه کرده و چون نمی توانند بر شهوت خود، غالب آیند، ندایش را اجابت می کنند و با قصد قبلی مرتکب گناه می شوند، ولی با این حال مواظبند طاعات را انجام دهند و گناهانی را که می توانند علی رغم میل و قدرت ترک می کنند، و گناهانی هم که انجام می دهند فقط به خاطر غلبه شهوت است و در همین حال امید ترک آنها را دارند و با خود می گویند : ای کاش چنین نکرده بودم و به زودی باید توبه کنم ولی توبه را روز به روز به تأخیر می اندازند.
4 گروهی که توبه می کنند و مدتی هم استقامت می ورزند ولی یکباره به ارتکاب گناهان برمی گردند و بدون اینکه خیال توبه داشته یا از کار خود متأسف باشند با غفلت کامل به پیروی شهوات ادامه می دهند. این حال بدترین حال توبه کننده است، عاقبت چنین شخصی معلوم نیست؛ بلکه به اراده خدا بستگی دارد.[6]
اثرات و پی آمدهای توبه
توبه از مهم ترین آموزه های تربیتی و اخلاقی است که آثار بی شمار و ره آورد گرانبها و پی آمدهای مثبت فراوانی دارد که به اهم آنها در قرآن اشاره می شود.
.1 بازیابی شخصیت: انسانی که مرتکب گناهی شده است، چه بخواهد یا نخواهد احساس سرشکستگی و کوچکی می کند؛ اگر متولیان تربیت او را ملامت و تحقیر کنند، این احساس بیشتر می شود و اگر ملامتها ادامه یابد، ممکن است به آنجا برسد که کاملاً احساس کند شخصیت خود را از دست داده است و در این صورت است که به شدت وجود او برای خانواده و جامعه خطرناک خواهد شد و ممکن است دست به گناه و هر جنایتی بزند؛ چون او احساس می کند همه چیز را از دست داده است.
منابع دینی مخصوصاً قرآن تلاش می کنند که با توبه و اظهار ندامت پنهانی شخصیت گناهکار را بازسازی کنند و او را به حالت اول بلکه بالاتر از آن برگردانند؛ لذا قرآن از یک طرف می فرماید: » خداوند توبه کاران را دوست می دارد. و از طرف دیگر، به مردم گوشزد می کند که خلافکاران اگر برگشتند، برادران دینی شما هستند»اگر توبه کنند و نماز را به پا دارند و زکات را بپردازند، برادران دینی شما هستند
2. محبوب خدا شدن: قرآن کریم می فرماید: » به راستی که خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست می دارد.9[] « خودِ اظهار دوستی از مقام برتر علاوه براینکه افتخاری است برای محبوب و باعث بازیابی شخصیت گناهکار می شود، برد تربیتی و سازندگی مهمی دارد.
3. بخشش گناهان: اثر مهم توبه، بخشیده شدن گناهان انسان است. قرآن کریم می فرماید: ] »ای مؤمنان![ به سوی خدا توبه کنید... امید است خداوند گناهان شما را بپوشاند
4. تبدیل شدن سیئات به حسنات: امام صادق علیه السلام می فرماید: خداوند به داوود علیه السلام وحی کرد: ای داود! به راستی بنده مؤمن هر گاه گناهی انجام دهد، سپس برگردد و از آن گناه توبه کند، و هنگام یاد آن گناه از من حیا کند، گناه او را می بخشم و کاری می کنم که حافظان - نویسندگان - آن را از یاد ببرند و آن گناه را به حسنه تبدیل می کنم و ] از کسی [ باکی ندارم، در حالی که من مهربان ترین مهربانانم
5. رستگاری ابدی: از مهم ترین آثار اخروی توبه، عاقبت به خیری و رستگاری ابدی است. قرآن کریم می-فرماید: » ای مؤمنان! همگی به سوی خدا توبه کنید؛ شاید رستگار شوید.
6. آسایش ابدی: در کنار رستگاری، آسایش ابدی نیز از پی آمدهای توبه شمرده شده است: »مگر کسی که توبه کند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد. پس آنان داخل بهشت می شوند.
7. افزایش روزی: توبه علاوه بر آثار و برکات بی شمار معنوی و اخروی، اثر و برکت دنیوی مادّی نیز دارد و در ازدیاد رزق و روزی انسان نیز اثر گذار است. علی علیه السلام در این باره می فرماید: »و خداوند استغفار را وسیله دائمی فرو ریختن روزی و موجب رحمت آفریدگان ]خود[ قرار داده است.
تعریف شخصیّت
در اصطلاح علمی تعریف این واژه دستخوش نگرش های متفاوتی نسبت به روان شناسی و شخصیّت شده است.
برای راجرز شخصیّت یک خویشتن سازمان یافته دایمی است که محور تمام تجربه های فردی می باشد
اریکسون آن را به امری ناشیاز تحوّل مراحل و وقایع روانی اجتماعی تبیین کرده است .
نگرش دانشمندان اسلامی
تعریف شخصیّت در نگرش اسلامی ارتباط مستحکمی با این نکته انسان شناسی دارد که وجود آدمی منحصر در جسم نیست و یک بعد روحانی را نیز شامل می شود. امام محمد غزالی شخصیّت هر کس را برآیند تعامل رفتار و اندیشه - باطن و ظاهر - می داند؛ این دو مؤلفه در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و تعالی و تدانی هر یک مسبوق به چگونگی دیگری است. شبیه همین سخن را ثرندایک3 نیز گفته است .[17]بیش تر تعاریفتحوّل شخصیّت را به صورت یک فرایند تدریجی متأثر از عوامل درونی و بیرونی، ممکن می دانند، هرچند درگستره زمانی این فرایند توافق ندارند
عوامل کنترل مسائل اخلاقی
-1راهکارهای اعتقادی
مذاهب آسمانی تمام پیامبران خدا بر دو اصل اساسی استوار است: الف - ایمان به خدا؛ ب - ایمان به قیامت
الف- ایمان به خدا
مقصود باور داشتن خداوندی است که مالک واقعی انسان و جهان است و یگانه معبود شایسته پرستش. خداوندی که سمیع و بصیر است گفته های مردم را می شنود، کارهای آنها را می بیند و به تمام آنچه بر آنان می گذرد بینا و آگاه است. می توان گفت در یک جمله جوابگوی مطلق خواهش های بشر فقط خداست.
انسان با ایمان راضی و خشنود است هم از خود و هم از خدا و هم از جهان
انسان با ایمان احساس عمیق نسبت به نعمت های خدادادی دارد
احساس رضایت مؤمن، مصدر قوت و نیروی اوست چرا که او ایمنی درونی یافته است
این طرز تفکر که براساس آگاهی و باور حقیقی است, مؤمن را در اجتماع امین می کند به طوری که دیگران در پرتو امنیت او زندگی می کنند و این نقش مؤثر مثبت مذهب است.
ب- ایمان به قیامت
مقصود از ایمان به عالم آخرت در مذاهب خصوصا اسلام، این نیست که ما فقط به بقای روح بعد از مرگ معتقد باشیم و نظریه فلسفه مادی را که نافی روح مجردند نادرست بدانیم. بلکه مقصود باور داشتن روز قیامت و ایمان به ثواب و عقاب الهی است. مؤمنی که به روز جزا اعتقاد دارد در مهار کردن غرایز، اندازه گیری تمایلات و اجتناب از جرائم و گناهان از غیر مؤمن به قیامت به مراتب موفق تر است چرا که وقتی کسی به عالم آخرت یقین داشت و خود را در پیشگاه الهی مؤاخذه و مسئول دید همواره مراقب اعمال خویشتن باشیم.
