بخشی از مقاله
چکیده
تولید شبکه مسائل، گام اول از تولید دانش دینی از منظر روششناسی است. نظریه شبکه مسائل، روشی برای تبدیل موضوعات مختلف به شبکهای از مسائل و زمینهساز تولید دانش دینی است. این مقاله، محصول تطبیق نظریه فوق بر موضوع تامین اجتماعی است که جهت تولید دانش دینی در این موضوع ارائه میشود. تولید شبکه مسائل، با رویکرد نگرش سیستمی حاصل میشود. در پرتو نگرش سیستمی، میتوان یک موضوع را به مثابه یک کل، به متغیرها و روابط بین آنها تحلیل کرد. ویژگی اصلی نگرش سیستمی، ایجاد نگرش نظاممند، دقیق و حداکثری به ابعاد مختلف موضوع است. ابعاد موضوع، همان متغیرها و روابط بین متغیرها است که براساس هر متغیر سوالی مرتبط با موضوع تولید خواهد شد.
مجموعه کامل سوالات پیرامون متغیرهای موضوع و روابط بین آنها، شبکه مسائل موضوع را تشکیل میدهند. در این مقاله با راهبرد نگرش سیستمی، با رویکرد فلسفی و ابزارهای تحلیل مفهومی، به تحلیل موضوع تامین اجتماعی میپردازیم و شبکه متغیرها و سوالات تامین اجتماعی را جهت تولید دانش دینی ارائه میدهیم. مهمترین دلالت راهبردی نگرش سیستمی به تامین اجتماعی و تولید شبکه متغیرها و سوالات آن، توجهدادن سیاستگذاران و تصمیمسازان اجتماعی به ابعاد و زوایای متنوع و متعددی است که در پردازش و تحلیل این موضوع میتواند موثر باشد و به شکلگیری انواع متغیرها و مسائل آن کمک کند؛ ابعاد و زوایایی از موضوع که ممکن است بدون توجه روشمند و آگاهانه مورد غفلت قرار بگیرد. شبکه مسائل تامین اجتماعی، میتواند افق دید طراحان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را در حوزه تکافل و تامین اجتماعی گسترش دهد و آنها را در اتخاذ تصمیمها و سیاستهای آیندهساز و تمدنی یاری دهد.
.1 مقدمه:
آنچه در بین تحقیقات علوم انسانی مشهود است، گرایشپیداکردن حجم عظیمی از تحقیقات به بحث از مبانی علوم انسانی، چیستی و چرایی این علوم و نپرداختن به مدل عملیاتی و کاربردی آن است. این پدیده - پرداختن به مبانی - گرچه ارزشمند و لازم است اما توقف تحقیقات در این حد، خود یک آسیب علمی محسوب میشود؛ چرا که در نهایت منجر به تولید علوم انسانی اسلامی1 نمیشود. حال از این زاویه، آنچه که نیاز به تولید شبکه مسائل علوم انسانی و اهمیت آن را ایجاد میکند، عملیاتیکردن مسیر تولید علوم انسانی اسلامی است که گام اول از این مدل عملیاتی، تولید شبکه مسائل علوم انسانی است. تولید علم بر اساس روش تحقیق - روش تولید علم - صورت میگیرد. روش تحقیق، عملیاتی حداقل سه مرحلهای است که عبارت است از:
1. مسالهشناسی: شناسائی مسالهای مشخص به صورت صادق، دارای اهمیت و کاربرد
2. اطلاعاتشناسی: جمعآوری اطلاعات مرتبط با مساله از منابع
3. تحلیل اطلاعات و مدلسازی: تحلیل اطلاعات مرتبط با مساله و رسیدن به حل مساله - واسطی، :1394
حال گاهی اوقات در تحقیق به دنبال تولید یک یا چند گزاره محدود علمی هستیم؛ دراینصورت با یک یا چند مسئله محدود در تحقیق مواجهیم؛ و گاهی اوقات در تحقیق بهدنبال تولید مجموعه و شبکهای از گزارههای علمی هستیم؛ یعنی میخواهیم علم و دانش جدیدی تولید کنیم. دراینصورت بهجای شناسایی یک یا چند مسئله محدود و مشخص، باید شبکهای از مسائل را شناسایی کنیم و در ادامه فرآیند پژوهش، بهجای جمعآوری اطلاعات محدود به یک یا چند مسئله، باید شبکهای از اطلاعات مرتبط با شبکه مسائل را جمعآوری کنیم و همچنین بهجای تحلیل اطلاعات محدود، باید شبکهای از اطلاعات را تحلیل کنیم تا درنتیجه بهجای تولید چند گزاره علمی محدود، شبکهای از گزارههای علمی را تولید کنیم.
اگر حل مسائل و تولید شبکهای از گزارهها، از منظر دین و با روش تحقیقی مبتنی بر منابع دینی انجام گیرد، دانش و علم دینی تولید خواهد شد و اگر شبکه گزارههای دینی در پاسخ به مسائل علوم انسانی تولید شود، علوم انسانی اسلامی تولید خواهد شد. بر اساس توضیح فوق، منطق موجّه تحقیق اقتضا میکند که تولید علم و دانش1 دینی جدید در هر موضوعی بهخصوص موضوعات علوم انسانی[1]، روند ذیل را طی کند:
1. مسالهشناسی: تولید »شبکهای از مسائل« در موضوع موردنظر
2. اطلاعاتشناسی: جمعآوری »شبکهای از گزارههای دین« مرتبط با شبکه مسائل از منابع دین
3. تحلیل اطلاعات و مدلسازی: تحلیل» موجّه و روشمند« شبکهای از گزارههای دین مرتبط با شبکه
مسائل
نتیجه و خروجی منطق فوق عبارت است از تولید »شبکهای از گزارههای دینی« - دانش و علم جدید - در موضوع موردنظر. در هر یک از سه مرحله فوق، نظریهای متناظر با همان مرحله وجود دارد که باید تئوریزه شود. این نظریهها در جدول ذیل نمایش داده شدهاند. اینگونه بهنظر میرسد که در صورت تئوریزهکردن هر یک از سه نظریه فوق، میتوان در گامهای بعد، مدل معرفتی و عملیاتی تولید علم دینی را تئوریزه کرد که دراینصورت با پیادهسازی و تطبیق آن بر موضوعات مختلف میتوان علم و دانش دینی تولید کرد.
اگر همین عملیات در موضوعات علوم انسانی انجام گیرد، علوم انسانی اسلامی تولید خواهد شد. منظور از علوم انسانی اسلامی، همان علم دینی در موضوعات و مسائل علوم انسانی است. بر اساس توضیحات فوق و اقتضاء منطقی تحقیق موجّه، تولید شبکه مسائل، گام اول از مدل عملیاتی تولید علم دینی است. نظریه شبکه مسائل، فرآیند معرفتی و عملیاتی تولید شبکه مسائل در موضوعات مختلف را نشان میدهد.
